Антимедиаторлық әсерлі дәрілер.

Аллергиялық реакциялар биологиялық белсенді заттардың (қ абыну медиаторлары) шығ уымен жү реді, кө птеген медиаторлардың ішінде ең негізгісі гистамин. Бұ ғ ан қ арсы дә рілерді антигистаминдік препараттар дейді. Олардың саны 150-ден артық. Бұ лардың бә рінің организмдегі клеткалардың гистамин рецепторларына туыстығ ы бар. Гистамин антагонистері болып саналып, «шок» мү шенің Н. - рецепторларына байланысып, гистаминнің жә не басқ а медиаторлардың жасушағ а ә сер етуін тоқ татады. Антигистаминдік препараттардың баяу жү ретін аллергиялық реакцияғ а ә сері жоқ жә не «шок» мү шенің арнайы емес гиперреактивтілігін баспайды. Бұ л препараттар гематоэнцефалиттік тосқ ауылдан ө тіп седативтік ә сер береді. Дә рілерді кү ніне 2-3 реттен, 5 кү ннен ұ зақ қ а тағ айындамайды. Жиі қ олданылатын препараттар-димедрол, дипразин, фенкарол, димебон, бикарфен, перитол, супрастин, тавегил, лоратадин (АҚ Ш), азеластин (Жапония). Лоратадин, азеластин, диазолиннің седавтивтік ә сері нашар. Фенкарол гистаминазаны белсендіріп, гистаминді ыдыратады. Пипольфеннің седативтік ә сері кү шті жә не М-холинолизистік ә сері бар (тү кірікті қ ойылтады). Пипольфен, дипразин жә не терилен ұ зақ емдегенде клеткаларды бұ зып, (цитотоксикалық ә сер) гистаминнің шығ уын кө бейтеді.

Кейбір препараттар антисеротониндік (сандостен, перитол) немесе холинолизистік (ипратрониум бромид, азатадин)белсенділікке ие. Кейінгі жылдары баяу реакция беретін субстанциясына қ арсы ә сері бар (диатилкарбамазин паомат) препараттар шық ты. Контрикал, продектин кинин жү йесін блокадағ а ұ шыратады.

Антимедиаторлық препараттардың емдік ә сері 30-70%, қ анағ аттанарлық. Аурудың қ озуы 3-4 кү н емдеуден соң басылып, ә сері 1-2 айғ а дейін сақ талады.

Гистамин жиі тағ айындалып, кө бінесе инъекциямен беріледі.

Гистамин Н-рецепторларын тітіркендіріп, жаттығ уымен клетка ішіндегі нуклеотидтерді – цАМФ-ты қ алпына келтіреді. Гистамин тері ішіне 0, 1 мл (10^-7 ертіндісі) егіп, оғ ан 0, 1 мл-ден қ осып отырады. Бронх демікпесін емдеуге гистамин ингаляциясы беріледі. Бастапқ ы дозасы 10^-8 ертіндісінен, біртіндеп кө бейтіп ең жоғ ары – 10^-4 дозасына жеткізеді.

Аллергиялық ауруларды гистаглобулинмен (гистамин+гаммаглобулин) егу антигистаминдік антиденелердің шығ уын қ оздырып, қ андағ ы бос гистаминдерді байланыстырады, 15-20 кү н емдегеннен кейін қ анның гистамин байланыстыратын белсенділігі кү шейіп, қ анда плазмопексин кө бейеді.

Гистаглобулин ремиссия кезінде 2 мл-ден тері астына арасы 2 кү ннен 5 рет егіледі. Балаларғ а 0, 1 мл-ден бастап, келесі жолы 0, 1 мл-ден қ осып 1 мл-ге дейін береді. Барлығ ы 10 рет. Емдік ә сері 6 айдан 1 жылғ а дейін сақ талады.

Гистосератоглобулин жедел аллергияның кө п медиаторларына ә сер етеді. Тері астына арасы 4 кү ннен 2 мл егеді (бә рі 8 рет).

Мигренді, тағ ам аллергиясын, бронх демікпесінің серотониндік тү рін емдеуге антисеротониндік дә рілер – дезерил (кү ніне 15 мг), периактин (тә улігіне 20 мг), стугерон (75 мг), бромлизергин қ ышқ ылының диэтиламиді (8 мг) қ олданылады.

Антибрадикининдік дә рілер созылмалы, рецидивті есекжемді емдеуге (пармидин, ангинин, продектин, гливанол) 1-2 ай бойы қ олданылады. Кинин жү йесінің ингибиторлары – антиферменттік препараттар: трасилол, контрикал, калликреин, плазмин. Бұ ғ ан жататын эпсилон-аминокапрон қ ышқ ылын (тамшылатып 1% ерітіндісін 100 мл) жә не гепарин (5-10 мың ө лшемін тері астына, қ арынғ а), трасилолды (венағ а 10 мың ө лшем) есекжем қ озғ ан кезде тағ айындайды.

Интал жә не задитен топтары мембрананы қ алпына келтіреді. Интал суда ериді, асқ азан - ішектен денеге сің бейді, жергілікті қ олданылады. Клеткаларда ЦАМФ-тың дең гейін кө бейтіп, дегрануляция болдырмайды. Мес клеткаларының мембранасын тұ рақ тап, гистаминнің босап шығ уын тоқ татады. Мес клеткаларының кальций каналдарының рецепторлары арқ ылы ә сер етіп, кальцийдің антагонисы болып саналады. Интал организмге 20 минө ттен кейін ә сер етіп, нә тижесі 6 сағ атқ а созылады. Интал капсуласы 20 мг, тә улігіне 1-6 рет тағ айындалады. Мұ рынғ а жә не бронх ішіне ингалятор, кө з тамшысы (оптихром), асқ азан-ішекке капсула арқ ылы беріледі. Айлап, жыл бойы пайдалануғ а болады. Балаларғ а 2 жастан асқ анда ғ ана тағ айындайды.

Задитен (кетотифен) - гистаминге, серотонинге, ацетилхолинге қ арсы белсенді. Гистаминнің рецепторымен байланысып, шығ уын бө гейді. Аллергиялық реакцияның бірінші тү рінде (атопияда) нә тижелі. Мес клеткаларының мембранасын тұ рақ тайды. Задитен лейкотриендердің жә не хемотаксистік факторлардың бө лінуін азайтып, бронхтардың бета-адренергиялық рецепторларының сезімталдығ ын кө теріп, бейспецификалық гиперреактивтілігін басады. Кетотифен- таблеткасы кү ніне 2 рет тағ айындалады. Препарат ө те жақ сы кө мектеседі, оны бір жылғ а дейін беруге болады. Балаларғ а 6 жастан асқ анда ғ ана береді. Интал мен задитенді бірге беру респираторлы аллергоздарда ө те жақ сы нә тижелі.

Кальцийдің антагонистері. Бронхтардың бұ лшық етінің жиырылуы, аллергиялық реакцияның медиаторларының жасушалардан шығ уы кальций иондарының клеткағ а тү суіне байланысты. Жасушаларда белок-кальмодулин белсеніп медиаторларды шығ арады. Кальцийдің «шок» мү шенің жасушаларында кө беюі жалқ ық ты шығ арып, бронхтардың гиперреактивтілігін кө теріп, науқ астың физикалық жү ктемеге шыдамдылығ ын азайтады. Кальций жасушаларғ а кальцийдің каналдарымен кіреді. Кальций антагонистері жасушаларғ а кальцийдің кіруін бө гейді. Олар – нифедипин, коринфар, адалат жә не верапамил. Кү ніне 1 таблеткадан 3 рет беріледі. Кальций антагонистері қ ан қ ысымын да тө мендетеді. Препараттарды тіл астына да беруге болады. Кері ә серлері – бас ауруы жә не жү рек соғ уы.

Витаминдер. Сенсибилизация дамығ анда витаминдер кейбір мү шелерге жиналып гиповитаминозғ а ә келеді. Фосфорландыру бұ зылады. Антибиотиктермен, глюкокортикоидтермен емдеу витаминдер алмасуын ө згертеді. Витаминдер С, РР жә не В топтары глюкокортикоидтердің тү зілуіне қ атысы бар.

Аллергоздарды емдегенде В, РР, С витаминдерін беру керек. Ауыр жағ дайда олардың дозасы екі есе кө п болуы жө н.

Вирустарғ а жә не микробтарғ а қ арсы препараттар. Тыныс алу жолдарының аллергоздарында бактериальды немесе вирусты инфекциялардың қ абынулары жиі. Кейде микроорганизмдер аллергоздардың дамуына немесе қ озуына тікелей қ атысы болады. Эндотоксиндер псевдоаллерген болып гистаминдердің шығ уына себеп болады. Аллергоздар ЖРВИ-дан кейін дамыса, антивирусты препараттар (интерферон, ремантадин, рибавирин, ацикловир) тағ айындалады. Тыныс алу жә не асқ орыту жолдарында грибтер инфекциясы болса, нистатин немесе леворин (2-4 млн. ө л/тә улігіне) таблеткалары беріледі. Респираторлық аллергозда осы дә рілердің натрий тұ здарын аэрозоль тү рінде қ олданады. Басқ ада антимикоздық препараттар (амфотерицин, амфоглюкамин, низорал, миконазол т.б.) бар. Жергілікті (теріге, қ ынап ішіне) клотримазол қ олданылады. Бактериалдық инфекция дамыса, сульфамидты препараттар (бисептол, бактрим, сульфадиметоксин) фолий қ ышқ ылымен бірге беріледі.

Стафилакокктарғ а қ арсы нитрофурандар белсенді. Организмде инфекция ошағ ы болса антибиотиктер берілуі керек. Бұ лшық етке берілетін антибиотиктер иммунды қ абілетті жасушалардың простагландин Е-ге сезімталдығ ын тө мендетеді. Антибиотиктер лейкоциттердің фагоцитоздық белсенділігін басады, лимфоциттердің ДНҚ -на репарациясын бұ зады, жалпы иммунитет тежейтіндей ә сер етеді. Сондық тан антибиотиктерді инфекциялы-аллергиялық ауруларғ а тағ айындалу қ ағ идалары мынандай:

- аса жақ сы нә тиже беретін антибиотикті таң дап, жеткілікті дозасымен 10 кү ннен артық беруге болмайды. Ауруларғ а аса кө п аллергия беретін пенициллинді жә не екі антибиотик қ олданбау керек. Тетрациклиндер, левомицетин, стрептомицин – иммунитет тежеушілер. Макролиттер стафилококктерге ә сер етіп, улану жә не дисбактериоз бермейді. Эритромицин, спирамицинді – жү ктілік кезінде қ олдануғ а болады. Фторхинолондар, цефалоспориндер, гентамицин жақ сы нә тиже беріп жү р.

Табиғ и антибактериалды препараттардан - хлорофиллипт (10% спирт ерітіндісін, физиологиялық ерітіндіге қ осып 1: 3), сарымсақ (аллисат), пияз (аллилчеп) экстрактін (физиологиялық ерітіндіге 1: 6 ретінде қ осып) ингаляцияғ а қ олданады. Антибактериальдық препарат - прополистің (18% ерітіндісін 96 гр. спиртте 10 тамшыдан, кү ніне 3 рет) ішуге жә не 1%- ерітіндісін ингаляцияғ а тағ айындайды. Инфекцияның қ озғ ан кезінде улануды тү сіру ү шін гемодез, неогемодез, глюконеодез, энтеродез береді. Олар токсинді байланыстырып, организмнен шығ арып жібереді. Қ осалқ ы протозойлы инфекцияларда (лямблиоз, трихоманиаз, амебиаз, лейшманиоз) метронидазол 5 кү н бойы тағ айындалады. Бұ л препарат иммунитетті де кө тереді.

Иммунитет жө ндеушілер. Аллергиялық ауруларда екіншілік иммунды тапшылық қ алыптасады. Қ олданылатын иммунитет жө ндеушілер - 3 топқ а бө лінеді:

а) иммунитетті қ алпына келтіру – жетіспегеннің орнын толтыру (иммуноглобулиндер, интерферон, В-активин, тималин);

б) иммунитетті – белсендіретіндер (декарис, Т-активин, нуклеинат натрий, спленин т.б.);

в) иммунды супрессорлар (кортикостероидтер, цитостатиктер жә не т.б.). Иммунды жө ндеушілермен емдеу иммунитет кө рсеткіштерінің бақ ылауымен жү ргізіледі.

Нуклеинат натрий (0, 4 г. кү ніне 3 рет, 10 кү н бойы) – гипофиз- бү йрек ү сті безінің жү йесін белсендіреді.

Продигиозан аз дозасында иммунитет кө тереді, кө п дозасында басады, ингаляцияғ а қ олдану қ олайлы.

Айырша без препараттары (тимозин, тактивин жә не басқ алар) жасушалық иммунитетті (вирустарғ а, клетка ішіндегі бактерияларғ а, грибтерге қ арсы) белсендіреді.

Декарис Т-жасушаларды, фагоцитозды орнына келтіреді. Баяу аллергиямен жү ретін созылмалы, рецидивті инфекцияларда нә тижелі. Декаристі 50 мг-нан кү н ара 1 ай бойы береді. Кейде декаристің 0, 1% ерітіндісін ингаляцияғ а немесе фонофорезбен қ олданады.

Адам иммуноглобулині иммуноглобулиндердің жетіспеушілігін қ алыпқ а келтіреді жә не Ig G4 комплементпен байланысады, Ig G2 мен Ig G4 гуморальдық қ орғ аныс береді.

Антиаллергиялық иммуноглобулин реагиндердің реакциясын басады, Ig G2 – нің, оның Fc-фрагментінің синтезін белсендіреді. Бұ лшық етке 1 мл-ден аптасына 2 рет, барлығ ы 5 рет егеді.

Гормондар. Аллергиялық аурулардың патогенезінде эндокриндік ө згерістер кө п. Менструальдық циклдің бұ зылуы бронх демікпесінің ауыр ағ ымында кездеседі. Аллергоздарда қ алқ анша безінің гипер-немесе гипофункциясы байқ алады. Бұ ларда да коррекциялық емдер (прогестерон, метилтестостерон) тағ айындау жақ сы нә тиже береді.

Кортикостероидтер қ абынуды басады: ө ткізушілікті азайтады, клеткалардың мембранасын тұ рақ тандырады. Егер патогенезі аутоаллергиялық фазасына кө шсе (бронх демікпесі) глюкокортикоидтер нә тиже бермейді. Кортикостероидтер аллергиялық реакцияның жедел тү рінің ақ ырғ ы кезең іне жә не ІІІ-ІҮ - тү ріне жақ сы ә сер етеді. Кортикостероидтер антиденелердің шығ уын, антиген-антидене реакциясын басады, сезімталдығ ы жоғ ары лейкоциттердің “шок” мү шені зақ ымдауын бө гейді. Кортикостероидтер ә серінен науқ ас организмінің жасушаларының ядросы арнайы протеин-макрокортин синтездеп, ол аденилциклазаны белсендіреді. Аденилциклаза фосфолипаза А2 ферментін басып, арахидон қ ышқ ылының метаболиттерін (лейкотриендерді, простагландин F2) шығ армай, анафилаксия медиаторларының синтезін бө гейді жә не мишень-клеткалардың рецепторларының ЦАМФ-қ а сезімталдығ ын қ алпына келтіреді. Кортикостероидтер қ анда қ ан белоктарымен (транскортин, альбумин) байланысып, айналымда жү реді. Кортикостероидтерді ішкенде бұ л процесс 2-3 есе баяу жү реді: дозасы аз-аздан ұ зақ уақ ыт организмге тарайды. Препараттарды таң ертең беру бү йрекү сті бездерінің зақ ымдануынан қ орғ айды. Кортикостероидтермен емдегенде бронх демікпесінде IgЕ бастапқ ы 2 аптада кө бейеді, 3 аптадан кейін бастапқ ы дең гейіне келеді, тек 4 апта ө ткенде ғ ана тө мендейді. Сө йтіп, кортикостероидтердің (КС) аллергоздардың арнайы гиперреактивтілігін тө мендетуі, аллергиялық аурулардың патогенезі мен клиникасының барлық звеносына ә сер етуіне байланысты.

Глюкокортикоидтар қ абынуды, аллергияны басады, десенсибилизация береді, олардың иммунитет тежейтін, шокқ а қ арсы, антитоксикалық қ асиеттері бар. Иммунитет тежеу ә сері иммуногенездің барлық звеносын басудан тұ рады: дің жә не В-клеткалардың миграциясын, Т- жә не В-клеткалардың қ арым-қ атынасын басады. Кортикостероидтер макрофагтардың лимфоциттердің, цитокиндердің (интерлейкин 1-2, интерферон-гамма) жә не эозинофильдердің қ абыну медиаторларын шығ аруын бө гейді, арахидон қ ышқ ылының метаболизмін тө мендетеді.

КС-тердің синтетикалық препараттары: преднизолон, метил-преднизолон, дексаметазон, триамцинолон, кеналог, беклометазон дипропионат, будесонид, ингакорт, флутиказон. Кейінгі тө ртеуін бронх демікпесінде ингаляцияғ а қ олданады.

Кеналог-40, дипрофостың емдік ә сері ұ зақ қ а созылады (пролангированное). Кеналог-40 айына 1 рет, дипрофос 40 кү нде 1 рет беріледі. Препараттардың дозасы ә рбір науқ астың ерекшелігіне, ауруының ағ ымына, тү ріне байланысты алынады. Балаларғ а беру ө те жауапты шара, ә ртү рлі препараттардың емдік ә сері ә ртү рлі. Кейде тазарғ ан синтетикалық препараттар (метилпреднизолон, дексаметазон) аллергияны емдеуде жақ сы нә тиже береді. Емді ингаляциямен беруден бастайды. КС-терді беруге жауапты қ арау керек.

Глюкортикоидтармен емдегенде қ анда кортизолрезистентті лимфоциттер пайда болып, гормондардың дең гейі кө бейгенде резистентті лимфоциттер кө бейіп, оларғ а қ арсы иммундық жауап дамиды. Сө йтіп кортизол - резистентті лимфоциттердің саны иммун жү йесінің белсенділігін кө рсетеді жә не науқ аста глюкокортикальдық тә уелділік дамиды. Кортикостероидтердің емдік ә сері тө мендеп, олардың жоғ арғ ы дозасын ұ зақ уақ ыт қ олдану аутоиммунды процестің дамуына ә келеді. Ал, аутоиммунды ауруларда кортикостероидтер кө мектеспейді, тек қ ана қ абынуды басады. Мұ ндай жағ дайда иммунитет тежеушілерді бірге қ олдану керек. Бү йрек ү сті безінің қ ыртыс қ абатының жетімсіздігін қ алпына келтіру ү шін этимизол, глицерам, цинк-кортикотропин (АКТГ), синактен қ олдануды ұ йғ арады. Бұ л препараттармен емдегеннен кейін қ анда Т-лимфоцит-супрессордың дең гейі кө теріледі.

Аутоиммунды ауруларда ұ лпадағ ы клеткалардағ ы процесті басатын (циклофосфан, меркаптопурин, азотиопирин) дә рілер қ олданылады. Цитостатиктерді аэрозоль тү рінде қ олдануда, оның асқ ынулары болмайды.

Адреномиметиктер – АТФ пен ЦАМФ нуклетидтің синтезіне керекті нысана-клеткаларының бета-2-адренорецепторларын жә не аденилатциклаза ферментін белсендіреді. Адреналин жә не эуфиллин тікелей ә сер ететін адреномиметиктерге жатады; тегіс салалы бұ лшық еттің жиырылуын кетіреді, бұ лшық еттердің қ ан тамырларын кең ейтеді, жү рек кү шін кү шейтіп, соғ уын жиілетеді, шырышты қ абық тың жә не шеттік қ ан тамырларын тарылтады. Бұ л жағ дай ө кпенің қ ан жү руін, зат алмасуын бұ зады. Сондық тан адреналинді бронх демікпесінде берудің қ аупі бар. Адреналинді 1%-0, 5 мл-ден артық бермеу керек. Адреналинді қ ан тамырларын тарылту ү шін сыртқ а (тампонмен) қ олданады. Эфедриннің кері ә сері аз, сондық тан оны ішуге, ингаляцияғ а, бұ лшық етке (5% ерітіндісін) тағ айындайды. Балаларғ а тә улігіне 0, 01-0, 03 г береді. Бұ л топтың препараттары кісіні қ оздырып, ұ йқ ыны бұ зады.

Бета-рецепторларының белсендірушілері - орциприналин сульфат, изадрин. Оларды ингаляцияғ а 4-5 жастан бастап пайдаланады. Ө те нә тижелі бронхолитик, фенотеролгидробромид-беротек аэрозолы 8 сағ атқ а дейін спазмды болдырмайды. Кейінгі жылдары пайда болғ ан аэрозоль “дитек”-тің қ ұ рамында беротек жә не ингал бар. Ингал бронх демікпесінің қ озуын да басады.

Холинолитиктер. М-холинолитиктер (атропин, ипратропиум-бромид, мең дуана препараттары, теофедрин, антасман, солутан) клеткалардың М-холинорецепторларына тосқ ауыл жасап, мес жасушаларының дегрануляциясын азайтады. Бұ лардың кері ә сері тү кірікті қ ойылтады, ішектің атониясын, тахикардия береді, қ арашық ты кең ейтеді. Ипратропиум-бромидті ингаляцияғ а қ олданады, беродул жақ сы кө мектеседі, ө йткені М-холинолитик+бета-адреномиметиктен тұ рады.

Пурин қ осындылары. Теофиллин-диметилді ксантин, теоброминге ұ қ сас. Ол спазмолитик жә не антиаллергиялық дә рі: қ ан клеткаларында ЦАМФ-ты (ПГТ2) жә не бронхтардың гистаминге, ацетилхолинге сезімталдығ ын тө мендетеді. Балаларғ а 14 жасқ а дейін теофиллин берілмейді.

Муколитиктер. Тыныс алу жолдарының ауруларында жә не қ ою қ ақ ырық ты секрециясында тиімді. Ацетилцистеин (10% ерітіндісі) ингаляциясы жақ сы. Тахоликвин (1%), ұ йқ ы безінің препараттарын (трипсин, химотрипсин) тағ айындайды.

Альфа-антитрипсиннің тапшылығ ында ферменттерді, ә сіресе трипсинді беруге болмайды, ө йткені брадикиннің белсенуі пайда болады.