Спецификалық (телімді) иммунопрофилактиканы жүргізудің қағидалары

Арнайы иммунопрофилактика жақ сы нә тиже беру ү шін мына жағ дайларды білу керек. Вакцина препараты зиянсыз, иммуногенді болуы керек. Бұ л жағ дай препараттың қ алай ә келгеніне жә не қ айда сақ талуына байланысты. Полиомиелитке қ арсы тірі қ ұ рғ ақ вакцина –15-20^оС сақ талса 6-ғ а дейін жарамды, -4-8^оС сақ талса –3 ай, +22^оС-14 кү н.

Полиомиелитке қ арсы тірі сұ йық вакцина +20^оС-та сақ талса 2 ай ғ ана жарамды, +4-8^оС-та 6 айғ а, +22^оC –21 кү нге жарамды. Егер вакцина мұ здатқ ышта сақ талмаса, аязда қ атса, этикеткасы жоқ, немесе тү сі ө згерсе оны қ олдануғ а болмайды. Препараттың дозасы кісінің жасына, бұ рын егілген-егілмегеніне т.б. байланысты.

Бірінші иммунизацияда вакцинаның неше рет егілуін дұ рыс ө ткізу қ ажет. Біріншілік иммунизация 2-3 егуден тұ рады. Ревакцинация 6-12 айдан немесе бірнеше жылдан кейін жү ргізіледі. Егерде бірінші иммунизация толық жү ргізілмесе, ревакцинациядан жақ сы иммунитет дамымайды.

Анигендерді (вакциналарды) егудің арасы оптимальды ұ зақ болып, келесі егу антиденелердің максимальды синтезделу кезіне немесе алғ ашқ ы егудің уақ ытша рефрактерлік кезең іне кез келмеуі керек. Антиденелер кө п болса, вакцинаның белсенділігін жояды.

Ә лсіздендірілген вакцинаны жә не анатоксинді қ айталап егу аралығ ы 30-45 кү н. Сорбциялі препараттардың иммунитет дамытуына 2 айдан кө п уақ ыт керек. Вакциналды процестің ұ зақ қ а созылуы эпидемиялық жағ дайғ а сә йкес келмеуі мү мкін.

Вакцинағ а иммунитетінің дең гейі егу жолына да байланысты. Парентеральды, энтеральды, аэрозольды егу жолдары бар. Солардың ішінде вакцинаны инесіз ағ ызып енгізетін ә дістің келешегі зор.

Вакцина алатын кісінің жасының да маң ызы зор. Нә ресте ө мірінің бірінші айларында иммуногенез жү йесінің морфологиялық жә не функциялық жетілмегендігінен М-иммуноглобулинін аз мө лшерде қ ұ рады. Бұ л кезде кү рделі ферменттік ө ң деуден ө тпейтін, организмде кө п уақ ыт сақ талатын вирусты жә не денелік антигендер иммунды қ абілетті клеткаларды біртіндеп дамытады. Ә лсіздендірілген вакцинаның аз дозасы (кө кжө телдің) жас балалардың иммунологиялық инерттілігін бұ за алмайды. Ал ү лкен дозасы иммунитетті тежейді. Жас балалар иммунитеті жетілгенше, бейспецификалық қ орғ аныс факторлары да кө п уақ ыт басың қ ы болғ андық тан, гриппен басқ адай респираторлы жә не стафиллококк ауруларымен жиі ауырады. Балалар кү рделі ә лсіздендірілген вакцинағ а жасы 6 айғ а, ал кейбіреуі бір жасқ а толғ анда ғ ана иммундық жауап береді. Қ артайғ анда лимфоидты мү шелердің инволюциясымен иммуноглобулиндердің (М жә не А) синтезі азайып, аутоиммунды ө згерістер дамиды.

Вакцинальдық иммунитетке анасының иммунитетінің ә сері бар. Жү ктілік кезінде плацента арқ ылы ұ рық қ а анасының қ анынан қ ызылша, кө кжө тел, полиомиелит, дифтерия, сіреспе, шешекке қ арсы антиденелер ө теді. Бұ л антиденелер IgG класына жатады жә не нә рестені ө мірінің бірінші айларында ауырудан қ орғ айды. Бала туғ аннан кейін бұ л антиденелер организмнен біртіндеп ыдырап шығ ып, 6-12 ай ішінде таусылады.

Нә рестелер туғ аннан кейін 6 ай ішінде анасынан алғ ан антиденелердің титрі жоғ ары болса, еккен вакцинаны бейтараптап, иммунизацияның нә тижесін тө мендетеді. Шешек, полиомиелит, қ ызылшағ а қ арсы егетін тірі вакциналар бейтараптағ а тез тү седі. Ана антиденелерінің титрі 1: 16-1: 32 болғ анда, олар бейтараптанады. Аналық антиденелердің титрі 1: 60, одан жоғ ары болса, кө кжө телге, 0, 32 ХӨ /мл болса, дифтерияғ а, сіреспеге қ арсы егу нә тижесі нашарлайды. Егерде аналық антиденелер титрі тө мен болса, (1: 10-1: 80 кө кжө тел, 0, 8-0, 16ХӨ /мл дифтерия, сіреспеде) егу антиденелерінің ө німі жоғ ары болады.

Туа жә не жү ре пайда болғ ан иммундық тапшылық тар да вакцинальдық иммунитеттің нашар қ ұ рылуына себеп болады. Мысалы, иммундық реактивтілігі тө мен пациенттерге вакцинаның дозасы кө птеп алынып, егу аралығ ы қ ысқ а болуы керек. Ал реактивтілігі жоғ ары пациенттерге, керісінше – вакцина дозасы аздап алынып, егу аралығ ы ұ зартылады. Жалпы немесе Т-жү йесі иммунитетінің тапшылығ ында вирустарғ а қ арсы вакциналарды еккенде, вакциналық вирустар денеге тарап кетеді жә не иммунокомплексті аурулар дамиды. Брутон типті агаммаглобулинемияда бактериальды вакциналарды егу нә тижесіз. Вирусты вакциналар (қ ызылша, паротит т.б.) оларда иммунитет қ ұ ра алады.

Т- жә не В-жү йесі иммунитетінің қ осылғ ан иммундық тапшылығ ында вакцинация жү ргізуге болмайды. Гипо- жә не дисиммуноглобулинемиялы балалардың иммунитет қ ұ ратын қ абілеті тө мен. Бірақ олар егу реакцияларын кө п береді. Егерде оларды эпидемиялық жағ дайда байланысты егу керек болса, ә уелі иммунитет кемшілігін орнына келтіретін ем жү ргізіп, иммундық тапшылық тың жә не басқ а қ осымша аурулардың кө ріністері болмаса ғ ана вакцинация ө ткізу керек.

Балалардың макрофагальдық жү йесі нашар немесе толық жетілмесе Т-тә уелді антигені бар препараттарғ а вакцинальдық нә тиже болмайды. Бұ ларды, мү мкін болса, Т-тә уелсіз полисахаридтық антигендермен еккен жө н.

Бір ауруғ а қ арсы вакцинация жү ргізгенде эпидемияны тоқ тату нә тижесі ауыруғ а бейімділігі бар елдің кө пшілігін қ амтуғ а байланысты болады: тұ рғ ындардың 90-95%-ын еккенде ө те жақ сы нә тиже, 80% -ын еккенде қ анағ аттанарлық, егілгендердің саны 80%-ғ а жетпесе – нашар нә тиже; егілгендердің саны 50%-ғ а жетпесе, эпидемияғ а қ арсы ешқ андай нә тиже болмайды.

Иммунизацияның нә тижесі - егу ө ткеннен кейін ұ жымдағ ы эпидемиялық жағ дайғ а қ андай ә сер етуіне байланысты бағ аланады. Қ оздырушылардың айналада кең інен таралуы жә не олардың егілген ұ жымғ а кіруі вакциналық иммунитетті белсендіреді. Мұ ны қ осымша кө зге тү се бермейтін иммунизацияны белсендіоетін бустер-ә сер дейді. Егерде ауру жұ ғ уы кө п болмаса, вакциналық процесті кө термейді; ал қ оздырғ ыш кө птеп жұ қ са, еккендер де ауыруы мү мкін.

Ауыр анамнезі бар балаларды (шешесінің жү ктілігінің патологиясы, туу жарақ аты, жү ктілік ішіндегі жә не нә ресте кезіндегі инфекция, жиі ауыратын жә не аллергиясы барлар, бұ рынғ ы еккенге аса қ атты реакция бергені т.б.) жеке ү лгімен немесе арнайы дайындық тан ө ткен соң егеді. Ол ү шін зертханада кө кжө телге, дифтерияғ а, сіреспеге, қ ызылшағ а, полиомиелитке қ арсы арнайы антиденелерді, вакцина антигендерімен жә не парааллергендермен (стафилококк, стрептококк, ішек таяқ шасы, протей, т.б.) лейколизис реакциясын, иммуноглобулиндерді (G, A, M), лимфоциттердің ә р тү рлі антигендермен жә не митогендермен РБТЛ қ абілеттерін анық тайды. Осы анализдердің қ ортындысы тө мендегідей: Баланың иммунитеті жақ сы, иммунизацияның (егудің) керегі жоқ. Баланың иммунитеті жоқ, денсаулығ ы бойынша егу керек. Бала бір аллергенге лейкоцитолиз реакциясының кө терің кі кө рсеткішін (> 0, 2< 0, 3), шамалы дисиммуноглобулинемия берді. Егерде аллергиялық кө ріністері жә не егуге басқ адай кері кө рсеткіштері болмаса, жеке жоспармен (тө менгі дозасымен) егіледі.

Вакцина штаммалары мен парааллергендерге сезімталдығ ы ө те жоғ ары екені (лейкоцитолиз 0, 3-0, 45), анық гипо- жә не дисиммуноглобулинемия (кейбір иммуноглобулин фракциясының тө мендеуі немесе қ алыптан тыс 2-3 есе кө беюі), РБТЛ басылғ аны (белсендірілген клеткалардың саны 50%-ғ а жетпейді) анық талды. Мұ ндай жағ дайда балағ а егу жү ргізілмейді. Егуді жү ргізуге болатынын немесе болмайтынын шешу ү шін ә уелі (десенсибилизациялы, антимикробты, иммунитет дұ рыстайтын) емдеу курсын ө ткізіп, баланы қ айтадан тексергеннен кейін анық тайды. Н.Ф. Снеговая (1997) ә р тү рлі біріншілік иммундық тапшылығ ы бар 4-14 жастағ ы балаларды анатоксинмен, ө лі вакцинамен егудің зияны жоқ екенін кө рсетті. Антиденелердің шығ уы жоқ немесе шамалы (Х-тіркелген агаммаглобулинемия, жалпы ә ртү рлі гипоглобулинемия, Ig M мен қ осылғ ан гипоглобулинемияда) вакцинацияның зияны жоқ, бірақ нә тиже жоғ ары емес. Антиденелер жартылай жетіспейтін иммундық тапшылығ ы (селективті IgА жетпеуі, нә рестелердің транзиторлы гипогаммаглобулинемиясы) спецификалық антиденелердің синтезі қ алыпты.

Жартылай қ осынды иммундық тапшылық тарда (атаксия-телеантиэктазия, Вискот-олдрич синдромы, Блюм синдромы) жә не фагоцитарлық ақ аулық тарда (созылмалы грануломатозды ауру) – арнайы антиденелердің синтезі бұ зылмайды. Гипер Ig Е синдромды балалар дифтерия-сіреспе анатоксинімен еккенде арнайы антиденелер қ ұ рамайды.

Ілкі иммундық тапшылық тары бар балалар АКДС, АДС, АДС-М-ның поствакциналды асқ ынуларының қ ауіпті тобына жатпайды. Антидене қ ұ рылуының тым кө п жетімсіздігінде қ ауіп вакцинацияның нә тижесіздігінде, керек болса, оларғ а пассивті иммунизация жү ргізу керек.

Ілкі иммундық тапшылық та асқ ынулар тірі вакциналарғ а пайда болады (БЦЖ еккенде ошақ ты БЦЖ-ит, созылмалы гранулематоз ауруында, агаммаглобулинемияда, тірі полиовакцинағ а қ осылғ ан полиомиелит жә не т.б.). Осы себепті ілкі иммундық тапшылығ ында тірі вакцинаны қ олдануғ а болмайды.