Тағылым отбасынан басталады

Жалпы, шаң ырақ қ ұ ру – кү ллі адамзаттық дә стү р екені тү сінікті. Бірақ жер бетінде қ анша халық болса, бұ л дә стү рдің сипаттары да соншама сан алуан. Ө йткені ә р халық ө зінің шаң ырақ кө теру қ уанышын ө з тұ рмыс-салттарына лайық тап, ө здерінше қ ызық тауғ а тырысады. Осы ү рдісті қ азақ халқ ы да ғ асырлар бойы ө згеге ұ қ сатпай, ө здерінше дамытқ аны анық. Олай болса, қ азақ тың шаң ырақ кө теру сә тіндегі ө зіндік ерекшеліктері бар.

Халқ ымыздың ежелгі дә стү рі бойынша, жаң адан кө терілер шаң ырақ тың мақ саты мен мә ні ең ә уелі тегіне орай ү ндестіріліп, ата-ананың ризашылық тарына негізделіп шешілетін. Мұ нда негізгі қ ағ ида ретінде, тектілік пен адамгершілік парыздары бағ дарғ а алынатын. Сондық тан бұ л дә стү рді қ азақ халқ ы сонау ерте ғ асырлардан бері қ арай жеті атағ а дейін қ ыз алыспау салтымен орайластыра білгені белгілі.

«Ө ткенді білмей, келешекті білу мү мкін емес. Бұ рынғ ының парқ ын білгендер, бү гінгінің нарқ ын ұ ғ ады», -деген болатын Ғ абит Мү сірепов атамыз. Халқ ымызда бұ рыннан бар, ә дет-ғ ұ рып, дә стү рге мү мкіндігінше қ анық болғ анымыз жө н.

Қ азақ халқ ының салт-дә стү ріндегі бір ғ ана бала тә рбиесіне байланысты кә де-жоралғ ы бойынша даналық кітабын жасаса, кейінгі ұ рпақ қ а асыл қ азына ретінде тарту етуге тұ рарлық тай кітап шығ ар еді. Мә селен, ө мірге ұ рпақ жалғ асы нә ресте келгендегі ел қ уанышының жарқ ын кө рінісі – сү йінші, кө рімдік сұ рау, байғ азы беру ө те жарамды дә стү р емес пе? Сол перзентке арналғ ан шілдехана, балағ а ат қ ою, бесікке салу, бесік жыры, бесік тойы, нә рестені қ ырқ ынан шығ ару, тіл ашар, тұ сау кесер, атқ а мінгізу, сү ндет тойы – осының барлығ ы халқ ымыздың тот баспайтын асыл қ азынасы.

Ата-бабамыз ұ рпақ тә рбиесіне аса зор мә н береді. Ө йткені, ұ рпақ – болашақ. Оны ә бден тү сінген халық: «Балаң ды беске дейін патшадай кү т, он беске дейін қ осшың дай жұ мса, он бестен кейін қ ұ рдасың дай сыйла», -деп бү кіл тә рбиелік тағ ылымды ү ш-ақ сө зге сыйдырады. «Патшадай кү т» дегені – қ амқ оршы бол, ө сір, мә пеле, жас шыбық тай баулы дегені, «қ осшың дай жұ мса» дегені – жә рдемшің ет, жұ мысқ а сал, буынын бекіт, еріншектерден аулақ тат дегені, ал «қ ұ рбың дай сыйла» дегені – балаң а ес кірді, ақ ыл иесі болды, енді оның отау қ ұ руы жақ ын, оның да тү бі ө зің дей ұ рпақ қ амқ оршысы болатынын естен шығ арма дегені. Ал осы ұ лағ атты сө зде ұ рыс, ренжіт, қ орқ ыт, ең сесін тү сір деген бірде-бір сө з айтылмайды. Қ азақ тың ұ рпақ ө сіру пә лсапасы, міне, осындай қ арапайымдылық қ а қ ұ рылғ ан.

Табиғ атқ а иелік етер кү ші болса да, адамды ө зге тіршілікпен тең ұ стағ ан да – қ азақ. Бесіктегі қ имасына «асқ арым, асқ ағ ым» деп емес, жан-жануармен, жә ндік атаулымен тағ дырластығ ын мойындатып, «қ ұ лыным, ботам, қ ошақ аным» деп еркелету де, шыбынғ а да қ иянат болмасын деп, «шыбыным» деп айналу да алдымен қ азақ қ а тә н. Бү кіл болмысы, шыбын жаны перзенттің ү стінде болғ ан қ азақ тың баласын шамадан тыс тойындырып, ошақ тың тү бінде қ орғ аштағ аны да ешбір тарихта жоқ. Жеті жасар айдарлысын жауғ а аттандырып, он бесіндегі ұ лына ел басқ артқ ан халық бұ л!

3-мә тінге байланысты тест тапсырмалары

10. Мә тін мазмұ ны бойынша дұ рыс нұ сқ асын кө рсетің із.

Барлық адамзатқ а тә н дә стү р –....

A) тұ сау кесу

B) сү йінші сұ рау

C) шаң ырақ қ ұ ру

D) баланы бесігіне салу

Е)сырғ а салу

11. Сө йлемді жалғ астырың ыз.

Ә р халық шаң ырақ қ ұ ру салтын....

A) жағ дайына қ арай лайық тайды

B) даму жағ дайымен байланыстырады

C) ә дет-ғ ұ рпына қ арай ың ғ айлайды

D) жалпың а ортақ салты бойынша қ ызық тайды

Е) тұ рмыс – салттарына лайық тайды

12. Мә тін мазмұ нына орай толық жә не нақ ты нұ сқ аны таң даң ыз.

Шаң ырақ кө теру....

A) ата-анасының жағ дайына байланысты

B)ата-анасының кө ң іл-кү йіне негізделеді

C) ата-ананың ризашылығ ына негізделеді

D) тегіне, ата-анасының кө ң ілдеріне байланысты

Е) еркіндікке қ ол жеткізеді

13. Мә тінге сә йкес нұ сқ аны табың ыз.

Белгілі жазушының айтқ ан сө здерінің мағ ынасы.

A) Ө ткенді де, бү гінгіні де білу парызымыз.

B) Ө ткенді білмегенмен келешекті білу керек.

C) Бұ рың ғ ыны білмесе де, бү гінгіні білу керек.

D) Тарихты білмеген адам бү гінгіні дұ рыс бағ алай алмайды.

Е) Тарихты білмеген келешекте біледі

14. Мә тінге сә йкес сө йлемді дұ рыс аяқ таң ыз.

Қ азақ тың шаң ырақ қ ұ рудағ ы негізгі салты –....

A) тектілік парыздарын сақ тамау

B) жеті атағ а дейін қ ыз алыспау

C) адамгершілік парыздарын сақ тау

D) жеті атағ а дейін ауылдас қ ыздарды алмау

Е) жауапкершілікке баулу

15. Сө йлемді толық тырың ыз.

Балаң ды беске дейін... кү т, он беске дейін... жұ мса, он бестен кейін... сыйла.

A) қ ұ рбың дай, қ ұ лың дай, патшадай

B) досың дай, қ ұ лың дай, тең десің дей

C) билеушің дей, қ ұ лың дай, тең десің дей

D) патшадай, тең десің дей, қ ұ рдасың дай

Е) патшадай, қ осшыдай, қ ұ рдасың дай