Атай-олатайҙарҙың төйәге

У рал! Атай-олатайҙ ар­ҙ ың данлы ере! Ошо из­ге еребеҙ ҙ е тартып ал­маҡ сы булып, бик кү п дошмандар яу асҡ ан, ә ммә «Һ ис бирмә гә н башҡ ортУралын».

Ошо данлы Уралдың гү зә л бер мө йө шө ндә Исә нғ азы ауылы урын­лашҡ ан. Ирә ндек аръя­ғ ынан, Урал һ ыуы бу­йынан ү ҙ енең туғ андары һ ә м дуҫ -иштә ре менә н Атанғ ол исемле кеше ки­лә һ ә м улар ошонда тө ­йә клә неп йә шә й башлай­ҙ ар. Ҡ ана, Кү ркә тау, Бе­терә һ ыуҙ ары уларҙ ың омболды (тә рә н, сө мбә й­ле мә ғ ә нә һ ендә) ятыуҙ а­ры шул хә тлем балыҡ лы, матур була. Был һ ыуҙ ар­ҙ ың тирә -яғ ы ҡ уйы, эре-эре ҡ арағ айлыҡ, һ ә р тө р­лө йә нлеге мышғ ып йө ­рө й, ҡ ош-ҡ орто ла бихи­сап була.

Ҡ ыш кө ндә ре һ унар­сылыҡ менә н шө ғ ө ллә нә ­лә р. Яҙ ғ ыһ ын иген, би­герә к тә арпа, ҡ арабой­ҙ ай, тары сә скә ндә р. Иген сә сеп бө ткә с тә йә йлә ү ­гә кү скә ндә р. Солоҡ тар­ҙ ан батман-батман бал алғ андар, май бешкә н­дә р, бейә бә йлә п, оҙ он кө й кө йлә п ҡ ымыҙ эскә ндә р.

Атанғ ол ҡ арт йә йлә ү ­ҙ ә н ыҙ мағ а кү сеп тө шкә с тә, ер туң ғ ансы, ауыл ҡ аршыһ ындағ ы туғ айҙ а тирмә ҡ ороп ултырғ ан. Уның малы бик кү п бул­ғ ан. Һ ә беш тауынан мал ҡ айтыуын ҡ арап торғ ан һ ә м бер генә башмағ ы ҡ айтмаһ а ла белгә н. Атанғ ол ҡ арттың малы кисеү ҙ е тултырып торғ ан. Шуғ а ла хә ҙ ер ҙ ә Атан­ғ ол кисеү е, Атанғ ол ту­ғ айы тип йө рө тә лә р шул ерҙ ә рҙ е.

Атанғ ол ҡ арттың бер генә улы була. Илдә рбә к исемле был яң ғ ыҙ ғ ына улын ул Ҡ арғ алы­ла мосолманса ла, русса ла уҡ ыта. Илдә рбә к бик зирә к, отҡ ор бала була. Дастуин егет булғ ас, Ил­дә рбә к Ҡ арғ алынан кә ­лә ш алып ҡ айта. Ҡ атыны ла бик грамоталы ә ҙ ә м була, русса ла, мосолман­са ла уҡ ый-яҙ а белә. Атанғ ол ҡ арт, улы кә ­лә ш алып килгә с, шул тиклем ҡ ыуана, бал һ а­лып ҡ ымыҙ ә сетә, ике тыу бейә һ уйҙ ырып, Ҡ арғ алынан ҡ оҙ а-ҡ оҙ ағ ыйҙ а­рын саҡ ырып, бик ҙ ур туй ү ткә рә лә р. Туйҙ а ошондағ ы ҡ арттарҙ ың йырлауына, ҡ урайҙ а уйнауҙ арына иҫ тә ре китеп, аптырашып, ғ ә жә п ҡ алып ҡ айтҡ андар, ти Ҡ арғ алы ҡ оҙ алары. Ҡ урайғ а Ил­дә рбә к тә бик шә п бул­ғ ан. Илдә рбә к ҡ урайын тартһ а, бер кем дә ила­май ҡ алмағ ан, шул хә т­лем моң ло уйнағ ан, ти ул.

Бер ваҡ ыт, 100 йә ш тултырып, Атанғ ол ҡ арт ү леп китә. Хә ҙ ер ауыл­дың иң хө рмә тле кешеһ е булып Илдә рбә к ҡ ала. Илдә рбә к ҙ ур тү рә лә р, генералдар менә н таныш була. Армияғ а бара, мә р­гә н уҡ сы була. Мә ргә н­леге ө сө н алтын сә ғ ә т менә н бү лә клә нә. 17 йыл хеҙ мә т итә ул. Ҡ айтҡ ан­да полковник дә рә жә һ е алып ҡ айта. 17 йыл хеҙ ­мә т итһ ә лә, Ҡ арғ алынан алып килгә н ҡ атыны бер ниндә й хыянатһ ыҙ кө тө п ултыра Илдә рбә ген. Ҡ ы­уанышып ҡ ауышалар бы­лар. Илдә рбә к халыҡ мә н­фә ғ ә тен дә ҡ айғ ырта. Шанскийҙ ә н алып, Кү р­кә тау аръяғ ынан, Ҡ ортү лгә н, Ишей, Айһ ө йә к, Ырғ ыҙ лы баштарынан ер билә п йә шә й Илдә рбә к.

Илдә рбә ктең ике улы, бер ҡ ыҙ ы була. Оло улы­ның исеме Арсланбә к, кесеһ енеке — Батырхан, ә ҡ ыҙ ының исеме Ғ ә йшә була. Арсланбә к армияла хеҙ мә т итеп офицер бу­лып ҡ айта, ә Батырхан армияла ү леп ҡ ала. Ил­дә рбә к кесе улының ү ле­мен бик ауыр кисерә. 100 йә шкә еткә н Илдә рбә к тү шә ккә йығ ыла.Ү ҙ е ү лмә ҫ элек, йыйын ү ткә ­реп, ауылдаштарының, тиң -тош, таныштарының, ҡ оҙ а-ҡ оҙ ағ ыйҙ арының ри­залыҡ тарын ала. Улы Арсланбә к менә н бә хил­лә шә һ ә м донъя ҡ уя. Вә т был донъя тигә нең! Нин­дә й бай, грамоталы ә ҙ ә м, ү ҙ е полковник, оҫ та ҡ у­райсы — ү лем бер нин­дә й дан-шө һ рә т менә н дә иҫ ә плә шмә й шул!

Шулай итеп ауылда иң хө рмә тле кеше булып Арсланбә к Илдә рбә кович йә шә й башлай. Ул кеше­гә бик яғ ымлы, һ ө ймә ­лекле була.

Бер ваҡ ыт ыҙ манан Ү ргейортҡ а кү сә лә р. Кү ­сеп килеп Ү ргейортҡ а тирмә ҡ ороп та ө лгө рә ­лә р, Арсланбә ктең ҡ аты­ны бү кә н кеү ек бер ир бала таба. Арсланбә ктең шатлығ ының сиге булмай. Ул бик ҙ ур йыйын йы­йып, бә пес туйын уҙ ғ арып, балағ а Кү скә рбә к тип аҙ ан ҡ ысҡ ырттыра. «Бындай бә пес туйын кү ­реү тү гел, ишеткә небеҙ ҙ ә юҡ, — тиҙ ә р ҡ ор­ҙ аштары, — ә йҙ ә геҙ, ауы­лыбыҙ ҙ ың исемен Кү с­кә рбә к тип йө рө тә йек», — - тип шаулашып алып киткә ндә р. Барыһ ы ла риза булғ андар, ҡ ымыҙ тулы туҫ таҡ тарын кү тә р­гә ндә р. Халыҡ риза бул­ғ ас, Арсланбә к ҡ арт ө с йыл буйына ҡ олон кү р­мә й тыу йө рө гә н туры бейә һ ен һ уйып, ауылдаш­тарын һ ыйлай. Ҡ ымыҙ эсеп, ҡ урай уйнап, йыр­лап-бейеп зыу булалар былар.

Шулай итеп кү п ғ ү мер­ҙ ә р уҙ а. Арсланбә к ҡ арт Кү скә рбә генең 4 улын кү ­реп ү леп китә. Оло улы­ның исеме Исә нғ азы, икенсеһ е—Алғ азы, ө сө н­сө һ ө — Иҫ ә нбирҙ е, кесе­һ е Иҫ ә налы була. Был ваҡ ытта закон да ү ҙ гә ­рә: хө кү мә т ауылдарҙ ың исемен законлаштыра. Ҡ айһ ы ғ ына ауылдың булһ а ла мә ң гегә ҡ ала торғ ан исемдә рен тө п ке­нә гә гә яҙ алар. Шул ва­ҡ ытта Кү скә рбә к ҡ арт оло улының исемен ауыл исеменә яҙ ҙ ыра, бө гө н­гө кө ндә лә ауыл Исә нғ а­зы тип йө рө тө лә.

Кү скә рбә к ҡ арт 100 йыл йә шә п ү лә. Исә нғ а­зы 103 йә штә донъя ҡ уя. Исә нғ азының Йыһ анша исемле улы 104 йә ш йә ­шә п ү лә. Йыһ аншаның улы Шаһ иә хмә т 1916 йылда ү лә (107 йә ш йә шә й). Шаһ иә хмә ттең улы Шаһ ивә ли 1912 йылдың 22 апрелендә 52 йә ш йә шә п ү лә, ә Шаһ ивә лиҙ ең улы —Исә нғ азин Вә ли 90 йә шкә етеп ү лә. Ағ аһ ы Һ иҙ иә т империалистик һ уғ ышта ү леп ҡ ала.

Икенсе улы Хә лфетдин (1889 йыл тыуғ ан), Вә лиҙ ә н һ уң ғ ы­һ ы Зекриә исемле була (1901 йыл, 15 декабрҙ ә тыуғ ан). 1922 йылдан алып 1968 йылғ а тиклем Сызрань ҡ алаһ ында йә ­шә й. Исә нғ азының ҡ ус­тыһ ы Алғ азының Дауыт, Ғ ә ҙ елша, Вә лиша, Нә ҙ ер­ша, Юлдыбай исемле ул­дары була. Ғ ә ҙ елшаның улы Шаһ имарҙ ан, Ша­һ имарҙ андың улдары — Сә ғ ит, Солтан (Солтан бабай ә ле лә йә шә й). Вә лишаның улы Ғ ә зиз, Ғ ә зиздың улы Ғ ә ли (Ә леге кө ндә Исә нғ азы ауылын­да һ атыусы булып эш­лә й). Юлдыбайҙ ан нә ­ҫ ел: Алғ азин Сирғ ә ли, Юлдыбаев Муллагилде (Башҡ аларының зыяраты юҡ).

Мә рхү м Вә ли бабай 7 быуынын белгә н бит! Ил­дә рбә к, Арсланбә к, Кү с­кә рбә к, Исә нғ азы, Йы­һ анша, Шаһ иә хмә т, Ша­һ ивә ли. Хә ҙ ерге ваҡ ытта ете быуынын белгә н ке­шелә р бик һ ирә ктер ул...

Шулай итеп, кү п дә ­ү ерҙ ә рҙ ә н йә шә п килгә н Исә нғ азы ауылы был.

3. ФАЗЫЛОВА.

Авторҙ ан: Мин был мә ғ лү мә ттә рҙ е ү ҙ е иҫ ә н саҡ та Исә нғ азин Вә ли бабайҙ ан яҙ ып алдым.

һ ү рә ттә: Советтарҙ ың IX Бө тә Башҡ ортостан съезы де­легаты, 1930-1936 йылдарҙ а һ аулыҡ һ аҡ лау бү леге мө ди­ре булып эшлә гә н В. Ш. Исә нғ азин.

Башҡ орт АССР-ы Ү ҙ ә к Башҡ арма Комитеты (ЦИК) Президиумы һ ә м Халыҡ Ко­миссарҙ ары Советы (СНК) 1930 йылдың 20 авгу сындағ ы ҡ арары менә н Башҡ ортостан­да административ бү ленештә кантондар һ ә м волостә р бө тө рө лө п, райондар бар­лыҡ ҡ а килә. Шулай итеп беҙ ҙ ең Бө рйә н районы Ба­шҡ арма комитеты тө ҙ ө лә. Бө рйә н районы Башҡ арма комитетың да халыҡ хужалығ ы тармаҡ тары буйынса бү лектә р булдырыла. Райондың һ аулыҡ һ аҡ лау бү леге мө дире итеп Исә нғ азы ауылында тыуып ү ҫ кә н 38 йә шлек Исә нғ азин Вә ли Шаһ ивә ли улы тә ғ ә йенлә нә. Исә нғ азин В. Ш. ү ҙ ваҡ ыты­на кү рә белемле, эшен тыры­шып башҡ арыусы, абруйлы етә кселә рҙ ең береһ е булып һ анала. Уның етә кселегендә Иҫ ке Собханғ ол ауылының ам­булаторияһ ы менә н 35 койкағ а иҫ ә плә нгә н дауахана бинаһ ы тө ҙ ө лө п эксплуатацияғ а тап­шырыла. Шулай итеп, Исә нғ а­зин В. Ш. бү лек мө дире бу­лараҡ, 1930-36 йылдарҙ а һ а­улыҡ һ аҡ лау учреждениеһ ы­ның эшен юлғ а һ алыу буйын­са кү п кө с һ ала. В. Исә нғ азин район кү лә мендә ге кү ренек­ле шә хестә рҙ ең береһ е генә тү гел, ул Башҡ ортостандың Ү ҙ ә к Башҡ арма комитеты ағ заһ ы итеп тә һ айланғ ан (Ба­шҡ ортостан Республикаһ ы Верховный Советы депутаты кеү ек була).

1934 йылдың ғ инуар айында ү ткә н Бө тә Башҡ ортостан Со­веттарының IX съезында Бө рйә н районынан делегат бу­лып ҡ атнаша. 1937 йылда ү ҙ енең тыуғ ан ауылы Исә нғ азығ а ҡ айта. Бө рйә н лесхозын­да урман технигы булып, ө лгө лө эш кү рһ ә ткестә ре менә н хаҡ лы ялғ а сығ а. Вә ли Шаһ ивә ли улы Бө йө к Ватан һ уғ ышында ҡ атнашып, миҙ ал­дар һ ә м ордендарғ а лайыҡ бу­лғ ан яугирҙ арҙ ың береһ е. Ул ғ аилә һ ендә 5 бала тә рбиә лә п ү ҫ тереп, ү ҙ аллы тормошҡ а баҫ тырғ ан ө лгө лө атай ҙ а бул­ды.

И. ИШБАЕВ,

хеҙ мә т ветераны, һ ү рә ттә: Советтарҙ ың IX Бө тә Башҡ ортостан съезы де­легаты, 1930-1936 йылдарҙ а һ аулыҡ һ аҡ лау бү леге мө ди­ре булып эшлә гә н В. Ш. Исә нғ азин.

КАРАГАЧ-ДЕРЕВО ВЕКОВОЕ

(Ҡ АРАҒ АС-ЙӨ Ҙ ЙӘ ШӘ Р АҒ АС)

…Наша цель-встерится с бурзянским долгожителем Валиуллой-бабаем Исяангазиным. О нем в народе ходят легенды. Старик, якобы, до революции сторожил мечеть, был хранителем древних книг и рукописей, участвовал в трёх войнах, говорят еще, что он ясновидищий, аксакал… Некоторые даже добавляют с таинственным видом: “У него, оказывается, имеется шежере, знаете на чем? - на шкуре медведя…”. Мы наконец-то поехали на родину Валиллы-бабай- деревня Исянгазино.Нет, от Валиуллы-бабая не веет духом потусторонних сил.Оказалось даже, что он всегда считал себя убежденным атеистом. Поэтому слухи и всякоие небылицы о его незыурядных способностях-выдумки шутников. А то что он прошёл три войны- первую мировую, гражданскую и Великую Отечественную-совершенно правда.

- Сколько Вам лет, дед?

- Не скажу, -и хитро прищуривает глаз.-Скажу - проболтаетесь, и молодухи на меня перестанут смотреть.Затем, став серьезным, продолжает: “ Джигит я, сынок, сердцем чую, джигит.Рядом с девятью поставь три пальца, вот и посчитай, сколько мне лет”.

Девяносто три года. На первый взгляд цифра небольшая, я знавал людей и постарше его. Бывало азербайджанские, абхазские или грузинские старожилы обращались ко мне с только им свойственной гордостью “браток”, ”брат”, но никогда не говорили”сынок”.

А если подумать, разве в счете лет истина? Скорее, она в смысле жизни.

Жизнь Валиллы-бабая-это книга, вобравшая в себя не только личную историю, но и драматизм, тяжелые переживания и счастливые страницы истории своего народа… На одном дыхании рассказывает он нам, как в течение трех лет, с 1914 по 1917 год, участвовал в империалистической войне, дошел до Варшавы, заслужил Георгиевские кресты.И о тяжелой контузии, и о том как стал чемпионом по бегу, и об участии в тайных собраниях “большевиков-агритаторов”. Вернувшись с фронта, работал у помещика Пимернова, сплавлял лес по Кане, рубил дома…Валиулла-бабай не остался в стороне от революционных преобразований начала века. Он верил в счастливое будущее своей деревни, Родины, а потому был в гуще событий Великого Октября.

В 30-х годах колхозное движение доходило до Исянгазов. Жители деревни тащили на общий двор, кто что мог: личный скот, имущество. Так было создано в деревне коллективное хозяйство “Большевик”. Его первым председателем избрали Валиуллу Шагивалеевича Исянгазина: он и по-русски хорошо говорить и грамоте обучен, знает родовые знаки семей близлежащих дервень, в политике разбирается-как-никак участник революции!

В первый же год посеяли пшеницу, построили склад. Взяли делянку для строительства первой фермы. Только колхоз так и не смог подняться на ноги. То ли непогода, то ли недоверие людей то ли низкая эффективность труда, только люди стали выходить из колхоза.Остались в нем лишь двое-Валиулла, он же председатель, и его жена-член колхоза.Колхоз продолжал жить. Когда по республике начали собирать пожертвования на выпуск тракторов, колхоз “Большевик” перевыполнил план: из Исянгазов отправили Георгиевские кресты Валиуллы-бабая и родовые серебряные украшения его жены.

Руководство только что организованного района назначает предприимчивого председателя руководителем здравоохранения. На этой должности он проработал до 1936 года. За это время.Валиулла Шагивалеевич был избран членом ЦИКа Башкирской АССР восьмого созыва.На первое заседание Валиулла приехал прямо с работы: на плечах казакин (домотканая фуфайка), просторная рубашка, широченные шаровары, на ногах выдавшие виды ситеки (домашние сапожки).Председатель БашЦика Афзал Тагиров, известный уже писательи государственный деятель, взглянув на него испытующе, произнес:

-Ты, брат, сейчас член првительства автономного государства, я думаю, не подобает в таком виде появляется здесь...

-Товарищ председатель…у меня в кармане…

-Не ройся в карманах. На, возьми бумажку, иди на склад. Потом поговорим. Валиулла, вернувшись со склада, опять зашел к председателю, и он прикрепил на лацкан пиджак Исянгазино знак члена ЦИКа под номером 0155 и вручил удостоверение. Кстати, этот знак, после долгих лет я видел своими глазами. Валилла-агай хранит его как реликвию. Иногда, когда дорогие гости посещают его дом, он любит прикрепить это знак…

…Осень 1941 года Сколько уже заявлений подавал Валиулла-агай, но не дают, добро- пока здесь нужен.Только в 1943 году Валиулла Исянгазин- уходит на фронт, сново он солдат. Участвует в освобождении Белоруссии, Литвы, Латвии.Валиулла-агай и сегодня все еще в строю. Он живет заботами тех, кто нуждается в нем, кому надо помочь, кто ждет его совета.

(Из рассказа писателя Сабира Шарипова)

Введение. Историческая справка

Заброшенная деревня– Исангазино. Место очень красивое, окружено скалами и горами. Чтобы добраться до неё надо переходить вброд две речки, одна из которых течёт у подножия горы прямо по краю деревни. В реках водятся очень много рыб. Рыболовство играла большую роль в жизни жителей Исангазино. Данный объект можно использовать в воспитательных, туристических целях, сельскохозяйственной промышленности. Еще местные жители занимались бортничеством. Так как деревню окружают густые леса, очень много толстых деревьев, именно в их дуплах живут дикие пчелы. Бортничество была одной из важных отраслей хозяйства жителей. Мне известно, что сейчас и в наше время в окрестностях деревни находятся 36 бортей.

Почему умирают деревни? Почему в деревнях, где кипела жизнь, играли свадьбы, рождались дети, была школа, где все жители были заняты сельскохозяйственным трудом, вдруг покидали родные места и уезжали кто куда? Свое исследование я посвящаю деревни, которой нет на карте Бурзянского района, как нет в ней и жителей. Но живет народная память, пока живы люди, которые родились в деревне Исангазино и в их паспортах в графе " Место рождения" - указана несуществующая деревня Исангазино. Я хочу знать и помнить, откуда мои родители, какая у них была Малая Родина.

Памятник-печь бабушки Алмабика

До сих пор среди высоких трав стоит, словно памятник, печь, сложенная бабушкой Алмабика.

Ввиду того, что у бабушки не было денег, чтобы купить кирпичи, она собрала камни и подняла- сделала себе печь своими руками.

Это было не простая женщина. Она была повитухой и давала жизнь, принимала жизнь в свои руки при рождении каждого ребенка в этой деревни. остатки печи, мы –правнуки спрашиваем: “Что за эта бабушка? ” и слышим в ответ, что это самое крепкое сооружение, которого создала своими руками та самая Алмабика, которая дала жизнь твоей маме, тете, дяде и многим другим.

Легендарное место

Как результат моего исследования можно считать рассказ моей бабушки о легендарном Заки Валиди. С её слов было так. Во время гражданской войны, когда зеленые отступали, они проходили через нашу деревню, моя мама рассказывала: ихний штаб находился в нашем доме. Когда они уходили предупредили жителей, чтоза ними придут белые, и чтобы они спрятали оружие, скот, хлеб. Они ушли через Ишей в сторону Темясово. И её мама, моя прабабушка Юмахултан, всегда с уважением говорила про Заки Туган. Действительно, после них пришли белые, грабили деревню, допрашивали жителей, расстреливали неугодных, но и они отступили под напором красных. Пришли красные и установили Советскую власть.

История моего дедушки Гильметдина

Мой дедушка Кульбаитов Гильметдин воевал во время Великой Отечественной войны в рядах 112-ой Башкирской кавалерийской дивизии кавалеристом. Дошёл до конца войны. Был награждён медалями и орденом Красной Звезды.

Заключение

Деревня, не существующая на картах, не забыта людьми Исангазино. Нет ни единого человека в Атиково, который не знает деревню Исянгазино. Пока жив хоть один человек, который знает о деревне, дервня будет существовать. Люди, которые жили в этой деревне, их дети не забывают, ездят туда каждый год. Устраивают праздники, ходят за грибами, ягодами. Там даже есть Обели́ ск в память участникам Великой Отечественной войны. Хочу сказать, что будущие поколения должны знать об этой деревне, о деревне Исангазино с богатейшей историей.

В результате своего исследование я хочу создать в социальной сети “ В контакте” группу “Исангазино”, в которой могли бы общаться все те, кто когда-то жил или имеет родительские корни из этой деревни.

Жертвы политических репрессий в СССР из д.Исангазино

1. Ишдавлетов Сайфулла Сулейманович: 1888 года рождения

Место рождения: БАССР, Бурзянский р-н, д. Исянгазино;

2. Кульбаитов Ягуда Альмухаметович: 1868 года рождения

Место рождения: БАССР, Бурзянский р-н, д. Исянгазино;

3. Алгазин Султан Шагимырданович. Родился в 1906 г., д. Исангазино

4. Ишдавлетова Сахима. Родилась в 1892 г.,

5. Ишдавлетов Хидият Гиниятович. Родился в 1922г.,

6. Ишдавлетов Гиният Сулейманович. Родился в 1881г.,

Декабрь 2012 йыл.