Оршаған ортаны қорғау

Адамзат табиғ атқ а тек оның жағ дайын нашарлату арқ ылы ә сер етпеуі керек. Табиғ и ортағ а деген тұ тынудан туындайтын қ атынас қ азіргі жә не болашақ ұ рпақ тар мү дделері ү шін тиімділікті, байыптылық ты жә не саналық ты қ ажет ететін қ атынаспен ауысуы қ ажет.

Табиғ и ресурстарына баю мен пайда кө зі ретінде қ арамау керек, шамалы табысқ а болса оларды жыртқ ыштық пен жұ мсауғ а, қ оршағ ан ортаны адамдар мен барлық тіршілік ү шін зиянды қ алдық тармен ластауғ а болмайды.

Ғ ылыми-техникалық прогрестің жетістіктерінің бірі ә лем кең істігін игеру қ азіргі экологиялық дағ дарыстың себепшісі деп есептейтін кө зқ арасты жақ тайтындар да табиғ и ортағ а ә сер етудің кең ауқ ымды мү мкіндіктері жә не қ ұ ралдармен жапрақ аттандырып қ ана қ оймай, сонымен бірге бұ л сақ тау мен қ алпына келтірудің тә сілдері мен жолдарын кө рсетіп береді.

Қ азіргі ғ ылым мен техниканың жетістіктері адам баласына табиғ и ортаны сақ тау мен оның ластануына жол бермеуге, қ амқ орлық танытуғ а мү мкіндік береді. Мұ ндай мү мкіндіктердің бірнешеуі тө мендегідей:

1. табиғ и ресурстарды ү немдеуге мү мкіндік беретін аз қ алдық ты немесе қ алдық сыз технологияны жаппай ө ндіріске ендіру жә не ортаның ластануын барынша азайту;

2. су шығ ынын едә уір қ ысқ артуғ а мү мкіндік беретін ө ндірісті сумен жабдық таудың қ айтымды жә не тұ йық айналымдарын кең қ олдану;

3. топырақ тағ ы ылғ алдың жиналуын, атмосфералық ауадағ ы газдардың тепе-тең дігін сақ тау мү мкіндік беретін орман алқ аптарының сақ талуы жә не қ алпына келтіру;

4. жылу мен энергияның дә стү рлі кө здерінің атмосферадағ ы кө мір қ ышқ ыл газының жиналуы мен климаттық ө згеруінің алдын алуғ а мү мкіндік беретін табиғ и кө здерімен алмастырылуы болып табылады.

Ғ ылым мен техниканың бү гінгі таң дағ ы даму барысын негізге алғ анымызбен, жер шарының табиғ аты мен байлығ ын сақ тауғ а мү мкіндіктің бар екенін мойындауымыз керек. Сондық тан ғ ылыми-техникалық прогрестің кінә лаудың орынына оның жетістіктері мен бағ дарын, жаң а технологияны, техника мен тексеру, бақ ылау қ ұ ралдарын жердегі бү кіл тіршілік пен қ оршағ ан ортағ а пайдасы тиетіндей етіп пайдалануды ү йренуіміз керек.

Табиғ ат шектен тыс еркіндік пен кездейсоқ ты кө термейді. Қ оғ ам мен табиғ атқ а, табиғ и ресурстарына деген тұ тқ ыншылық қ оршағ ан ортағ а ү лкен зиян келтіреді. Қ оғ амдық қ ажеттілікті жалғ ыз объективті фактор, ал техникалық -экономикалық есепті жалғ ыз дұ рыс негіздеме деп тану, табиғ ат дамуының объективтік заң дары, экологиялық фактор ұ мыт қ алғ ан жағ дайда оның табиғ атқ а тигізетін ә серін табиғ атқ а деген кө зқ арас ретінде қ арастыруғ а болмайды.

Барлық ірі қ алаларда май, ірімшік жасайтын, басқ а да сү т ө німдерін шығ аратын кә сіпорындар жеткілікті. Қ ант, шарап, арақ, сусын, ө сімдік майын жасайтын орталық тар негізінде Оң тү стік аймақ тарда орналасқ ан.

Тамақ ө неркә сібінің кә сіпорындары қ атты, сұ йық жә не газды тү рде заттарды қ оршағ ан ортағ а тастауына байланысты ластаушы кө здің бірі болып саналады. Атмосферағ а зиянды заттар шығ аратын кө здерге технологиялық пештер, буып тү сетін аппараттар, сепараторлар, нейтрализаторлар, қ абық тазалағ ыштар, темекі кесетін машиналар, ет ө ң дейтін ө ндірістер, еритін кофе дайындайтын кә сіпорындар, дә н жарғ ыш машиналар мен астық тазалайтын орындар жатады.

Пісіру, қ уыру, балық пен етті сү рлеу, томат қ айнату, дә мдеуіштер мен кондитер ө німдерін дайындау барысында организмге жағ ымсыз ә сер тигізетін иістер бө лінетініне байланысты бұ л процестердің бә рі зияндылығ ы бар деп есептелінеді.

Жыл сайын бұ л ө неркә сіптер миллиондағ ан текше метр суды қ олданып, оның 70-80% кө лемін ластанғ ан тү рде қ оршағ ан ортағ а қ айта жіберіп отырады. Бұ лардың қ ұ рамындағ ы зиянды заттардың мө лшері бірнеше мың дағ ан тонна дең гейінде. Ақ аба сулардың қ ұ рамында кө бінесе кездесетін заттар ас тұ зы, жууғ а, дезинфекциялауғ а қ олданылғ ан қ осылыстар, нитриттер, фосфоттар, сілтілер, шикізат пен жем қ алдық тары, т.б.

Консерві шығ аратын зауыттардан шикізат ретінде пайдаланғ ан жеміс-жидектің, кө кө ністің т.б. ө сімдіктердің 20-25 % қ алдық қ а айналып, табиғ и ортағ а тасталынады. Сонымен қ атар, ақ қ ағ ылтырды лақ тағ анда қ олданылғ ан лак ерітінділері мен органикалық еріткіштер ауағ а ұ шып ластап отырады. Кейбір ірі консерві зауыттарында, ә сіресе жаз айларында, шикізатты уақ ытылы ө ң деп ҝ лгере алмағ андық тарының салдарынан олардың біраз мө лшері бұ зылып, қ алдық қ а айналады. Бұ ны да қ оршағ ан ортаны ластайтын жағ дайлардың бірі деп есептеуге болады.

Қ алдық тар-пайдаланылмағ ан немесе пайдаланып болмағ ан шикізат. ГОСТ пен 25916-83 сә йкестігінше «заттық қ ор екінші қ айтарарлар (терминдер жә не анық тамалар)», ө ндіріс қ алдық тарына шикізат қ алдық тары, материалдардың, жартылай фабрикаттардың, ө нім ө ндірісі кезінде немесе жұ мыстардың орындалуыда жә не толық ескірген немесе жарым-жарты негізгі тұ тну қ асиетінің қ ұ рылымдары, ал тұ тыну кетулеріне-физикалық немесе адамгершілік тозық нә тижесінде ө зінің тұ тыну қ асиеттерін жоғ алғ ан бұ йымдар жә не материалдар жатады. Халық шаруашылығ ында пайда болғ ан ө ндіріс қ алдық тары жә не тұ тынулары екінші қ айтармалық заттық қ орлар болып табылады. Екінші қ айтармалық заттық қ орлар болып табылады. Екінші қ айтармалық заттық қ орлар бұ л ә лі екінші қ айтармалық шикізат емес. «Қ азіргі уақ ытта халық шаруашылығ ында қ айта қ олданыла алатын екінші қ айтара қ орлар» екінші қ айтармалық шикізат ретінде анық талады. Екінші қ айтара материалдар қ азіргі кезде қ олдануғ а арналғ ан шарттары жоқ, қ олданылмайтын қ алдық тары жатады.