Географияны оқытудың психологиялық мәні.

Географияны оқ ытуды мінез-қ ұ лық тық негіздері

Географияны оқ ытудың психологиялық мә ні.

Оқ ушылардың оқ у ә рекетінінң қ ажеттілі (мотивациясы і) туралы тү сінік

Оқ ушылардың оқ у ә рекетінінң қ ажеттілі (мотивациясы і) туралы тү сінік

Географияны оқ ытудың психологиялық мә ні.

Оқ ыту ү рдісінің барысында танымдық қ ызығ ушылық тың мазмұ нымен кө лемінің терең дігінің, оқ ушылардың қ ызығ у ә рекетінің мінез-қ ұ лық тың ә рекетін ескеру қ ажет.

Ол қ азіргі қ оғ амдағ ы ө мір сү ру жағ дайлары ө згеріп отырғ ан тұ рақ сыздық жағ дайында кез-келген адамның ө з мү мкіндігін (қ абілетін) анық тап, оны ескеріп, іс-ә рекетіне мақ сат қ оя алып, оғ ан жетудің жолдары мен қ ұ ралдарын айқ ындап, жауапкершілікпен қ арап, нә тижелерін білу ү шін қ ажет.

Психологиялық білімді мұ ғ алім оқ ушыларды оқ ыту мен тә рбиелеудің нә тижелерін арттыру ү шін қ олданады.

География пә нінің мұ ғ алімі сабақ қ а дайындалу барысында оқ ушылардың нысандар мен қ ұ былыстарды танып біліп, тү суінің ұ йымдастырудың жағ дайые ескеру қ ажет. Мысалы, географиялық картаны тү сінудің оқ у картиналарын пайдалар мен оқ у бейне фильмдерін кө ру барысында ақ параттарды кө ру, есту арқ ылы қ абылдап есте сақ таудың мінез-қ ұ лық тың ерекшеліктерін.

Психологиялық білім сабақ барысында оқ ушылардың зейінінің ә ртү рлерін (ерікті, еріксіз, еріктіден кейінгі) қ алыптастырудың оң тайлы жолдарын таң дап, сабақ тың басында жә не оның ә ртү рлі кезең дерінде зейінін білім алуғ а жұ мылдырып, оны тұ рақ ты сақ тауғ а мү мкіндік береді.

Географияны оқ ыту кө п мө лшердегі атауларды (номенклатураларды) есте сақ тауды қ ажет ететіндіктен білімді мең гертуде есте сақ тау маң ызды рө ль атқ арады.

Тү сініктер мен ұ ғ ымдарды қ алыптастыру барысында оқ ушыларды талдау, синтездеу жинақ тау, абстракциялау, топтастыру, жү йелеу, сыныптау сияқ ты ойлау ә рекеттерін мең герту қ ажет.

12 жылдық мектептегі географиялық білімнің мазмұ нының жаң а тұ ғ ырнамасында пә ннің мазмұ нымен қ ұ рылымының негізі ретінде:

1. Жеке тұ лғ ағ а бағ дарлап оқ ыту қ ағ идасы алынғ ан оқ ытудың бұ л қ ағ идасында оқ у-тә рбие ү рдісінің басты нысаны ретіне іргелі жә не қ олданбалы білім мен іскерлік дағ дыларды мең геру мен қ абылдауда ә р оқ ушының жеке ерекшеліктері, қ абілетімен қ абылдау мү мкіндіктері ескеріледі.

1. Тү сінік – абстракциялық ойлау нә тижесінде бізді қ оршағ ан дү ниенің бейнелеу формасы.

2. Ұ ғ ым – географиялық нысанның бейнесін адамның кө з алдына ойшы елестетуі.

Психологиялық білім оқ ушылардың зейінінің ә ртү рлі формаларын (ерікті, еріксіз, еріктіден кейінгі).

Жеке тұ лғ ағ а дағ дыланып оқ ытудың басты мақ саты ә р оқ ушының жеке субъективті тә жірибесін ескеріп, қ оғ амдық -тарихы тә жірибесінің нә тижесіне сү йеніп, терең ә рі жан-жақ ты білім беру.

Оқ ытудың аталғ ан технологиясы психологтармен дидактиктер шешуді кө здейтін оқ ыту мен дамудың арақ атынасымен тығ ыз байланысты (Л.В.Занков, Л.С.Выгодский). Ө мір талабына сай оқ ушы білім алумен қ атар ақ ыл-ойдың сапасы мен ерекшеліктерді, сезімді дамыту қ ажет. Осығ ан орай оқ ыту оқ ушылардың дамуында нә тижелерге қ ол жеткізу бағ ытында қ ұ рылу тиіс. Оқ у ү рдісі тек білім мен іскерлік-дағ дыларды қ алыптастыруғ а бағ ытталып қ ана қ оймай, оқ ушының дамуына қ ол жеткізуге негізделіп қ ұ рылуы тиіс. Ол ү шін танымдық ү рдістерді, ерік-жігерді сезім мен эмоция сияқ ты алуан тү рлі психологиялық ә рекеттер қ амтылуы тиіс.

2.Сана мен іс-ә рекеттің бірілігі. Мектеп географиясын оқ ытудың маң ызды қ ағ идаларының бірі сана мен іс-ә рекеттің бірілігі. Оның негізгі мә ні табиғ и болмысына сай ең бек оқ у, ойын ә рекетінің барысында дамиды. Осығ ан орай географияны оқ ытудың басты нә тижесі кең істікте бағ дарлау, картаны оқ у, ә ртү рлі аумақ қ а географиялық сипаттама беру, табиғ аттағ ы ө згерістерді болжап бағ алау дағ дыларын қ алыптастыру болып табылады.

Оныгеография сабақ тарында тиімді пайдалану теориялық білімді бекітіп іскерлік-дағ дыларды қ алыптастыруғ а мү мкіндік береді. Іскерлік бұ л жек тұ лғ аның сезімдік, ерік-жігерлік, интеллектуалдық басқ а да сапалық қ асиеттерінің ү йлесуінен пайда болғ ан синтездің пайдалана білуімен анық талады. Сана мен іс-ә рекеттің бірлігі қ ағ идасын сақ тау оқ улық пен, картамен, приборлармен жұ мыс істеуді табиғ и жә не ә леуметтік-экономикалық қ ұ былыстарды бақ ылауды ү йрете отырып, оқ ушылардың оқ у ә рекетін ұ тымды ұ йымдастыруды қ ате етеді. Себебі оқ ушы туа біткен қ абілетке ие болғ анымен ол тек іс-ә рекет ү рдісінің барысында ғ ана дамиды.

Сана мен іс-ә рекеттің бірлігі ғ ылыми ақ параттарды беру мен оқ ушылардың ө з бетімен танып білу ә рекетіне кө мектесетін ә дістемелік аппаратында жақ сы жү зеге асырылғ ан.

3. Іскерлік – оқ ушының бұ рын алғ ан білімнің негізінде жаң а білімді мең геру ә рекеті.

4.Оқ улық тың ә дістемелік аппараты – оқ ушының оқ улық тың мә тінімен жұ мыс істеп теориялық білімді ө з беті мен мең геруге мү мкіндік беретін сұ рақ тар мен тапсырмалар жү йесі жатады.

3. Оқ ушылардың ақ ыл-ойының дамуын ынталандыру. Психологияның ү шінші маң ызды қ ағ идасы жеке тұ лғ аның интеллектуалдық мү мкіндіктеріне сү йене отырып, оқ ушылардың ақ ыл-ойының дамуын ынталандыру.

Н.А.Менгинский мен Д.Н.Богоявленскийдің басшылығ ымен жұ мыс істейтін психологтар тобы оқ ушылардың ақ ыл-ойының дамуын ынталандыру қ ағ идасының негізінде білімді мең гертіп іскерлік дағ дыларды қ алыптастыру тетіктеріне ерекше мә н бере отырып, оқ ыту ә дістемесін жетілдіруді ұ сынады. Олар оқ ушы алдығ а қ ойылғ ан қ андай да бір оқ у міндетін шешу ү шін атқ арылуғ а тиісті іс-ә рекеттер мен оның ретін айтып бере алатынын дә лелдеді. Бұ л қ ағ иданың географияны оқ ыту ә дістемесіндегі кө рініс ретінде оқ улық та берілген сипаттама беру жоспарлары, ережелер, іс-ә рекеттердің алгоритмдерін атауғ а болады.

Ақ ыл-ой ә рекетін ынталандыру қ ағ идасының психологиялық ережесінің негізінде географиялық тү сініктерді қ алыптастыру ә дістемесі қ ұ рылғ ан.

4. Мазмұ нды жинақ тау қ ағ идасы. Географияны оқ ыту ә дістемесінің психологиялық негіздерінің тө ртінші қ ағ идасына В.В.Давыдова мен Д.Б.Эльконин ұ сынғ ан мазмұ нды жинақ тау. Бұ л қ ағ иданың мә ні кез-келген курстың жалпы теориялық білімдерін мең гертіп содан соң оны жеке тә сілдерімен нақ тылап, курсты қ орытынды жинақ тау арқ ылы аяқ тау. Бұ л қ ағ ида 7 сыныптың материктер мен мұ хиттардың географиясында жақ сы кө рініс тапқ ан.

5. Оқ у жұ мыстарының тә сілдері – географияны оқ ыту барысында оқ ушылар міндетті тү рде мең геруге тиісті іскерлік-дағ дылардың жиынтығ ы бар оларды мең герту оқ ушылардың теориялық білімді бекітуге, жалпы жә не арнайы іскерлік-дағ дыларын қ алыптастырып, қ арқ ынды ой ә рекетіне жұ мылдыруғ а мү мкіндік береді.

Географияны оқ ыту ә дістемесінде психологиялық қ ағ идалар оқ у ү рдісінде танымдық қ арқ ындылық ты арттыру, іскерлік-дағ дыларды қ алыптастыру жә не ойды дамыту ү лгісінде кө рініс тапқ ан.

Қ арқ ындылық ты арттыру ү лгісінің негізгі мақ саты оқ ушылардың танымдық ә рекеттеріннің дең гейін кө теру. Бұ л мақ сатқ а жетудің маң ызды қ ұ ралы география оқ улығ ының авторлары кең інен қ олданылып жү рген ө зектілік тұ рғ ысынан қ арастыру. Белгілі бір тү йінді мә селені шешде оқ улық тың ә дістемелік аппаратында берілген сұ рақ тар мен тапсырмалар жү йесі маң ызды рө л атиқ арады. Іскерлік-дағ дыларды қ алыптастыру ү лгісінің негізгі мақ саты оқ ушылардың танымын ақ ыл-ой ә рекеті арқ ылы дамыту. Бұ л ү лгіде танымдық ә рекет жекелеген кезең дерге бө лінген.