Болат ұстындар түрлері. Олардың іргетасқа сүйенуі.

Ұ стындар келесі бө ліктерден тұ рады:

– жоғ ары жатқ ан конструкциялардан кү штерді қ абылдайтын бас жағ ы;

– кранү сті жә не кранасты бө лігінен тұ ратын стержень (бағ ана);

– іргетасқ а кү шті беретін табаны (базасы).

Болат ұ стындарды келесі белгілері бойынша бө леді:

– орналасу орны бойынша: шеткі жә не ортаң ғ ы қ атарлар ү шін;

– стержень конструкциясы бойынша: тұ рақ ты қ ималы, ауыспалы (баспалдақ ты) қ ималы;

– стержень қ имасы бойынша: тұ тас, қ уысты (қ иғ аш тіректермен жә не планкалармен біріктірілген бө лек тармақ тардан орындалғ ан), аралас тү рдегі (кранү сті бө лігі тұ тас, кранастысы қ уысты).

Тұ рақ ты қ ималы ұ стындар кранасты арқ алық тары сү йенуі ү шін консольді прокатты дә некерленген қ оставрлар болып табылады. Оларды биіктігі 8, 4–9, 6 м (20 т дейінгі крандар жү ккө тергіштігінде) крансыз немесе кранды ғ имараттарда орнатады. Шеткі ұ стындар байлауы: Н= 6–8, 4 м болғ анда – нольдік; Н= 8, 4–9, 6 м болғ анда – 250 мм.

Еден дең гейінен ұ стынү сті плитасының жоғ арғ ы бетіне дейінгі арақ ашық тық 600 мм (Н= 8, 4–9, 6 м ұ стындар ү шін), 200 мм (Н= 6–8, 4 м ұ стындар ү шін).

Баспалдақ ты (екітармақ ты) ұ стындар жү ккө тергіштігі 125 т дейінгі крандармен жабдық талғ ан, қ абат биіктігі 9, 6–18 м ғ имараттарғ а арналғ ан. Ұ стынның кранү сті бө лігі (мойыны) дә некерленген қ оставрдан орындалады, кранасты бө лігі тормен біріктірілген екі тармақ тардан тұ рады. Екітармақ тыұ стындардың кранасты бө лігін прокатты швеллерлер мен қ оставрлардан (400 мм дейінгі қ има биіктігінде), дә некерленген немесе прокатты иілгіш швеллерлер мен қ оставрлардан (400–650 мм қ има биіктігінде) орындайды.

Кранасты арқ алық тар. Аралығ ы 6 жә не 12 м қ оставрлы арқ алық тар жү ккө тергіштігі 200 т дейінгі кө пірлік кранды ғ имараттарда қ олданылады. Арқ алық тар қ имасы симметриялы немесе асимметриялы (енді жоғ арғ ы белдеуімен), вертикальды қ абырғ асы тұ тас, 1, 5 м сайын орналасқ ан екі жақ ты қ ырларымен кү шейтілген. Кранасты арқ алық тарының биіктігі 600–2050 мм, оларды прокатты металлдан жә не дә некерленген етіп орындайды (30–сурет).

Кранасты арқ алық тар статикалық жұ мысы бойынша келесі тү рлерге бө лінеді: барлық ұ зындық бойынша тұ рақ ты қ ималы жә не тіректерде тү йісетін кесілетін; аралық тың ширегінде орналасқ ан, тү йісулерімен, ә ртү рлі қ ималардан орындалғ ан кесілмейтін.

30–сурет. Болаткранасты арқ алық тары:

а – жоғ арғ ы текшелері кү шейтілген прокатты қ оставрлардан тұ тас қ ималы; б –жоғ арғ ы текшелері кү шейтілген дә некерленген қ оставрлардан тұ тас қ ималы; в – жоғ арғ ы текшелері кү шейтілген тойтармалы қ оставрлардан тұ тас қ ималы; г – қ уысты қ ималы; д – темірбетонды ұ стынғ а арқ алық тарды бекіту; е – болат ұ стынғ а арқ алық тарды бекіту; ж– арқ алық ты рельске крюктармен бекіту; з – арқ алық ты рельске лапкалармен бекіту; 1 – тежеуіш арқ алық тар; 2 – бекіту планкасы; 3 – тіреуіш бұ рышы; 4 – болат фасовка; 5 – тө сеуіш; 6 – цементті-кұ мды ерітінді; 7 – тіректік қ ыры; 8 – рельс; 9 – крюк; 10 – болат лапка

Жабудың итарқ алық жә не итарқ аасты фермалары. Аралығ ы 18–36 м болат типтік фермалар жазық жә не ең істі жабуларда қ олданылады. Оларды кө міртекті жә не тө менлегирленген болаттардан орындайды.

Параллельді белдеулерімен итарқ алық фермалар (31–сурет) темірбетонды плиталардан немесе болат профильденген тө сеніштен орындалғ ан жазық тө бе жабындысын орнатуғ а арналғ ан. Фермалар қ адамы 6, 12 м.

31–сурет. Болат итарқ алық жә не итарқ аасты фермалар сұ лбалары:

а – жазық жабулар ү шін параллельді белдеулерімен; б– жылытылмайтын жабулар ү шін ү шбұ рышты; в – параллельді белдеулі итарқ аасты; г – ү шбұ рышты итарқ аасты

Фермалар элементтері электродә некерлеумен немесе жоғ ары берікті болттармен тү йіндерде біріктірілетін бұ рыштардан, енді текшелі таврлардан дайындалады.

Фермалар ұ стындарғ а топсалы сү йенеді. Шеткі қ атарлардың ұ стындарының қ адамы 6 м, ал ортаң ғ ылардікі 12 м жә не одан ү лкен болғ анда, итарқ аасты фермаларын орнату қ ажеттілігі пайда болады.

Фермалар торы қ иғ аш жә не тік тіректерінің арасында кү штердің тиімді орналасуынан анық талады. Фермалар бұ рыштары арасындағ ы арақ ашық тық жоғ арғ ы белдеуі бойынша 3 м, тө менгісі бойынша – 6 м. Аралығ ы 24, 30, 36 м фермаларда монтаждық тү йісуді орнатудың ың ғ айлылығ ы ү шін аралық ортасында қ осымша вертикальды элемент пайда болады.

Болат қ аң қ адағ ы байланыстар. Итарқ алық фермалар мен ұ стындар арасына орнатылғ ан конструкциялық элементтер (байланыстар) қ аң қ аның кең істік қ атаң дығ ын қ амтамасыз етеді.

Вертикальды байланыстар:

– болат ұ стындар арасына негізгі жә не жоғ арғ ы етіп бө ліп қ ояды. Негізгілер ұ стындардың ә р қ атарында температуралық блоктың ортасына ұ стындардың кранасты бө лігінің биіктігі бойынша орнатылады. Жоғ арғ ы вертикальды байланыстар (ұ стындардың кранү сті бө лігінде) температуралық блоктың шекарасы бойынша жә не жабудың фермаларының арасына вертикальды байланыстарды орналастыру жерлерінде орнатады;

–итарқ алық фермалар арасына вертикальды қ иылысқ ан байланыстарды немесе параллельді белдеулерімен кішкене фермаларды бекітеді. Оларды аралық шеті бойынша жә не ортасына фермалар тіректерінің арасына орналастырады.

Горизонтальды байланыстар:

– горизонтальды байланыстар фермалардың тө менгі белдеуі бойынша аралық тарғ а кө лденең жә не бойлық орналасады, кө лденең горизонтальды байланыстар ғ имарат бү йірі жә не температуралық жіктер жанында орнатылады. Егер температуралық блок 120–150 м жә не крандар жү ккө тергіштігі ү лкен болса, онда аралық байланыстыру фермалары 60 м сайын қ ойылады. Бойлық горизонтальды байланыстар итарқ алық фермалардың тө менгі белдеулерінің шеткі пенельдері бойынша орнатылады. Бір аралық тыларда – ұ стындардың екі қ атарларының бойымен, кө п аралық тыларда – шеткілер бойымен жә не ортаң ғ ылар бойымен қ атар сайын қ ойылады. Егер биіктігі бойынша ә ртү рлі екі аралық тү йіссе, бойлық байланыстар ұ стындардың екі жағ ынан да орналасады;

– горизонтальды байланыстар фермалардың жоғ арғ ы белдеуі бойынша ғ имарат бү йірінде жә не температуралық жіктер жанында орнатылады. Егер блоктар ұ зындығ ы 96 м ү лкен болса, онда 42–60 м сайын аралық байланыстыру фермалары қ ойылады.

Болат қ аң қ а тү йіндері:

Кранасты арқ алық тарының ұ стындар консоліне сү йенуі ө зара болттармен қ осылатын тіректік қ ырларының тө менгі жонылғ ан жақ тауымен жү зеге асырылады. Арқ алық тың жоғ арғ ы бө лігін ұ стынғ а пісірілген болат планкалармен бекітеді.

Итарқ алық фермалардың ұ стындармен тү йісуі топсалы орындалады. Ұ стын басына бекітілген тірек ү сті бағ анасына фермалардың жоғ арғ ы жә не тө менгі белдеулері болттармен бекітіледі.

Ұ стын басына итарқ аасты фермаларының тү йісуі. Ферманың тө менгі белдеуі дә некерленген қ оставрдан орындалғ ан тірек ү сті бағ анасына тү йіседі жә не оғ ан болттармен бекітіледі.

Итарқ алық фермалардың итарқ аастылармен тү йісуі тө менгі белдеудің тіректік ү стелінде орындалады.

Аралас қ аң қ алар. Сығ ылғ ан жә не иілген элементтері ә ртү рлі материалдардан орындалғ ан қ аң қ а аралас деп аталады. Бірқ абатты ө ндірістік ғ имараттар ү шін қ аң қ алардың келесі тү рлері тиімді: ұ стындар – темірбетоннан, кранасты арқ алық тары, жабудың кө теруші конструкциялары – болаттан; ұ стындар – темірбетоннан, жабудың кө теруші конструкциялары – ағ аштан; ұ стындар – металдан, жабу конструкциялары – ағ аштан.

Қ аң қ аның темірбетонды элементтерінің сығ ылуғ а, металл жә не ағ аш элементтерінің иілуге тиімді жұ мысы арқ ылы ғ имараттың материалсыйымдылығ ын азайтады. Жабудың салмағ ын азайту ұ стындардың қ имасының жә не іргетастар табанының ө лшемдерін қ ысқ артуғ а мү мкіндік береді.

Жабудың кө теруші элементтері металдан орындалғ ан қ аң қ алар ең кө п тарағ ан болып табылады. Металл фермаларды темірбетонды ұ стындарғ а тіректік плита арқ ылы орнатады. Жиналғ ан конструкцияларды ұ стындар басында қ ондырылғ ан анкерлі болттармен бекітеді.

Жең іл металл конструкциялардан орындалғ ан ғ имараттар. Кө терушіконструкцияларының беріктігі металдың жоғ арғ ы маркаларын немесе тиімді профильдерді қ олдану арқ ылы арттырылғ ан, ал қ оршау элементтері тиімді жылытқ ышты жің ішке бетті металдан орындалғ ан ғ имараттар жең іл деп аталады.

Жең іл металл конструкцияларданаралығ ы 18 жә не 24 м бірқ абатты ө ндірістік ғ имараттар тұ рғ ызылады. Шеткі қ атарлардағ ы ұ стындар қ адамы 6 жә не 12 м, ортаң ғ ылардікі – 12 м.

Прокатты профильдерден немесе қ ұ бырлардан орындалғ ан қ ұ рылымды жабулы ғ имараттар кең інен қ олданылады. Мұ ндай ғ имараттардың ұ стындары прокатты немесе дә некерленген қ оставрлардан, 325–530 мм диаметрлі қ ұ бырлардан орындалады. Кранасты арқ алық тары екітаврлы дә некерленген. Жабуы – прокатты бұ рыштардан немесе қ ұ бырлардан жиналғ ан кең істік қ ұ рылым. Қ ұ рылымдар элементтері тү йіндерде жоғ ары берікті болттардың, дә некерлеу арқ ылы біріктіріледі. Шең берлі қ ұ бырлардан фермалар, олардың ү стіне, болат профильденген беттен жең іл жабуды орнатуғ а арналғ ан.

Жең іл металл конструкциялардан ғ имараттар машина қ ұ рылысы, жең іл, тамақ жә не ағ аш ө ң деу ө неркә сіптеріне арналғ ан.

1. Негізгі ә дебиеттер: 2 нег. [234-243]; 1 қ ос. [195-199]

2. Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Ұ стындардан, кранасты арқ алық тарынан, фермалардан, арқ аулар мен байланыстардан қ ұ рылғ ан металл конструкцияларының кең істік жү йесі қ алай аталады?

2. Қ андай жағ дайларда болат қ аң қ алар қ олданылады?

3.Бірқ абатты ө ндірістік ғ имараттар ү шін аралас қ аң қ алардың қ андай тү рлері тиімді?

14–дә ріс тақ ырыбы. Ө ндірістік ғ имараттардың қ абырғ алары. Ө ндірістік ғ имараттардың жабулары жә не фонарьлары

Ө ндірістік ғ имараттардың қ абырғ алары келесі талаптарғ а жауап беруі тиіс: беріктік жә не орнық тылық; ө ртке тұ рақ тылық, бө лмедегі тағ айындалғ ан температуралы – ылғ алдылық режимін сақ тау; ұ зақ мерзімділік, яғ ни ішкі (ө ндірістік) жә не сыртқ ы ортаның ә серлеріне тұ рақ тылығ ы; тұ рғ ызудың индустриалдығ ы; сә улеттік – суреттік, экономиялық, яғ ни аз салмағ ы мен қ ұ нының аз кө рсеткіштерінің жә не қ абырғ аның 1м² ең бек сиымдылығ ының болуы.

Қ абырғ алар статикалық жұ мысының сипаты бойынша келесі тү рлерге бө лінеді:

– кө теруші емес (аспалы) – ө зінің салмағ ын, іргетастық арқ алық тарғ а сү йенетін, тө менгі терезе асты ярустан басқ а, қ аң қ а ұ стындарына береді. Ең тиімді кө теруші емес қ абырғ алар жең іл ірі ө лшемі панельдерден орындалады (асбестцементті жә не металл беттерден);

– ө зін кө теруші қ абырғ алар – ғ имараттың толық биіктігінің шегінде ө з салмағ ын кө тереді жә не оны іргетастық арқ алық тарғ а береді. Ө зін кө теруші панельді қ абырғ алар ылғ алды жә не дымқ ыл процесті, химиялық агрессиялық орталы ө ндірістер ү шін ө те тиімді;

– кө теруші қ абырғ алар – кірпіш пен блоктардан жасалады. Олар жабын салмағ ын, желдік кү штерді, кейде кө ліктік кү штерді қ абылдайды. Кө теруші қ абырғ алардың орнық тылығ ын сыртқ ы жә не ішкі жақ тарынан пилястралар орнату арқ ылы арттыруғ а болады.

Орналасу орны бойынша ө ндірістік ғ имараттар қ абырғ алары сыртқ ы жә не ішкі, бойлық жә не бү йірлік болып бө лінеді.

Қ абырғ алар конструкциялық шешімдері бойынша кірпіштік, блоктық, панельдік (бетонды, жылытқ ышты жің ішке металл беттерден), беттік материалдардан (асбестцементтен, ә йнекпластиктен, металдан) болып бө лінеді.

Бірқ абатты ө ндірістік ғ имараттарда негізгі қ аң қ адан басқ а, фахверк деп аталатын, қ абырғ алардың қ осымша қ аң қ асы да қ олданылады. Ол бү йірлік жә не бойлық қ абырғ алардың жазық тығ ында орнатылады. Фахверк тіректер мен ригельдерден тұ рады жә не ө ндірістік ғ имараттардың ұ зын жә не биік қ абырғ аларының орнық тылығ ын қ амтамасыз етеді.

Фахверктің темірбетонды ұ стындары биіктігі 3-9, 6м бірқ абатты ө ндірістік ғ имараттарда қ олданылады. Панельді қ абырғ алардың ішкі қ ыры ұ стындардың сыртқ ы қ ырына қ атынасы бойынша 30 мм саң ылаумен орнатылады. Фахверктің темірбетонды ұ стындары негізгілерден 300 мм-ге қ ысқ а; кө теруші конструкциялардың жоғ арғ ы бетіне дейін оларды №24 қ оставрмен, сосын 125х40х4мм бұ рышпен ұ зартады.

Ұ стындарды В15–В30 бетон класынан орындайды. Ұ стындарды кең істік дә некерленетін қ аң қ алармен арматуралайды. Жұ мыстық арматура А–III класты периодты профильді ыстық тай қ ақ талғ ан болаттан орындалады.

Болат фахверктің ұ стындары. Бү йірлік фахверктің ұ стындарының байлауы нө льдік, бойлық фахверктің ұ стындарының байлауы қ аң қ аның негізгі ұ стындарының байлауымен анық талады. Ұ стындардың жоғ арғ ы бө лігі қ абырғ алар мен жабу фермаларының саң ылауында орналасады жә не текшелері ішке қ арағ ан екі швеллер тү ріндегі қ имасы болады. Швеллер нө мері жабудың кө теруші конструкцияларының материалына байланысты: жабулары металл конструкциялы ғ имараттарда №12 швеллер, жабулары темірбетонды конструкциялы ғ имараттарда №30 швеллер қ олданылады.

Кірпіштік қ абырғ алар. Кірпіштен орындалғ ан қ абырғ алар (32-сурет) ө лшемдері ү лкен емес жә не есіктері мен технологиялық ойық тары кө п ғ имараттарда, сонымен қ атар, ылғ алдылығ ы жоғ ары жә не агрессиялық ортадағ ы ө ндіріспен байланысты ғ имараттарда қ олданылады.

Кірпіштік қ абырғ алар қ алың дығ ы жылу техникалық талаптарғ а байланысты жә не 250, 380, 510 мм тең.

32–сурет. Ө ндірістік ғ имараттардың кірпіштік қ абырғ алары:

а – ішінен пилястрамен кү шейтілген, кө теруші; б – ішінен контрфорспен кү шейтілген, кө теруші; в– қ абырғ а бұ рышы; г–ө зінкө теруші қ абырғ а кө рінісі; д– аспалы қ абырғ аларды бекіткіш арқ алық тарғ а сү йенуі; е – ө зінкө теруші қ абырғ аларды қ аң қ а ұ стындарына бекіту; 1 – іргетастық арқ алық; 2 – отмостка; 3 – гидроизоляция; 4 – кірпіштік қ алау; 5 – темірбетонды маң дайша; 6 – карниз; 7 – қ аң қ а ұ стыны; 8 – қ осалқ ы бө лшек; 9 – бекіткіш арқ алық; 10 – металл ү стел; 11 – диаметрі 10–12мм болат анкер

Ірі панельді қ абырғ алар. Қ аң қ алы ғ имараттарда ірі панельді қ абырғ алар ө зін кө теруші жә не аспалы етіп орындалады.

Панельдер тү рлері:

– тағ айындалуы бойынша: цокольды, қ атарлы, қ абырғ а аралық, маң дайшалы, бұ рыштық, парапетті, карнизді;

– материалы бойынша: жең іл жә не ұ яшық ты бетондардан, ауыр бетоннан, асбестцементті жә не металл беттерден;

– конструкциясы бойынша: қ аң қ асыз (бірқ абатты жә не ү шқ абатты), ішкі қ аң қ алы (кө пқ абатты).

Оларды 6 жә не 12м ұ стындар қ адамында, қ аң қ а конструкциясының материалына байланысты емес, жылытылатын жә не жылытылмайтын ғ имараттарда орнатады. Панельдер биіктігі 1, 2 жә не 1, 8 м. Панельдерді орналастырғ анда бірінші (цокольді) панельдің тө менгі жағ ы ғ имараттың еден белгісімен біріктіріледі, панельдің ө зі іргетастық арқ алық қ а тө селінеді.

Беттік материалдардан қ абырғ алар. Тиімді жылытқ ышты металл беттерден орындалғ ан қ абырғ аларды, 60% дейінгі бө лмелердің ауа ылғ алдылығ ында, бірқ абатты ө ндірістік ғ имараттарда орнатады. Мұ ндай қ абырғ алардың цоколі жең іл бетонды панельдерден жә не кірпіштерден орындалады.

Зауытта дайындалатын жің ішке панельдерден орындалғ ан қ абырғ алар. Панель қ алың дығ ы 0, 8 мм рулонды мырышталғ ан болаттың (болат маркасы МСт3кп), арасына 60кг/м³ тығ ыздық ты қ атты пенополиуретаннан жылытқ ышы орналастырылғ ан, екі ә рлеу қ абаттарынан тұ рады.

Ірілеп жиналғ ан панельдерден қ абырғ алар. Панелдердің номиналды ені ұ стындар қ адамына тең (6 немесе 3м), ал биіктігі қ абырғ алардағ ы аралық тардың орналасуына жә не ө лшемдеріне байланысты. Панельдердің шектік биіктігі 12м. Панельдің конструкциялық негізін болттармен қ осылғ ан, иілгіш болат профильдерден орындалғ ан қ аң қ а қ ұ райды.

Ө ндірістік ғ имараттардың жабулары кө теруші жә не қ оршаушы бө ліктерден тұ рады.

Жабудың қ оршаушы бө лігінің қ ұ рамына кіретіндер:

– кө теруші тосеніш (темірбетонды плиталар, болат профильденген тө сеніш);

– бу изоляциясы (битумды мастиктің немесе рубероидтың қ абаты);

– жылу изоляциясы (жең іл бетондар, минералмақ талы плиталар);

– цементтік ерітіндіден немесе асфальттан тегістеуіш қ абаты;

– рулонды немесе беттік материалдардан тө бе жабындысы;

–битумды мастиктегі ірі дақ ылды қ ұ мнан немесе ұ сақ дақ ылды қ иыршық тастан қ орғ ау қ абаты.

Жабудың екі конструкциялық тү рі болады:

–арқ алық тар немесе фермалар бойынша тө селінген, қ оршау элементтерінен тұ ратын, жазық тық.

–кө теруші жә не қ оршаушы функцияларын атқ аратын жә не қ исық сызық ты пішінді жің ішке қ абырғ алы конструкция болып табылатын, кең істік.

Бө лмелердің температуралы–ылғ алдылық режиміне байланысты жабулар жылытылғ ан жә не суық болады. Жылытылғ ан жабуларды жылытылатын бө лмелерде, сондай–ақ жылу бө лу 23Вт/(м²·°С) шамасынан артпайтын, шамалы артық жылу бө летін (термикалық цехтар, ыстық тай штамптау цехтары жә не т.б.) ғ имараттарда орнатады. Жылуизоляциялық қ абаты жә не буизоляциясы жоқ, жылытылмайтын бө лмелер ү стіне, сонымен қ атар айтарлық тай жылу бө летін ыстық цехтарда суық жабулар орнатылады.

Жаппай қ ұ рылыстағ ы ғ имараттар жабуларын темірбетонды қ абырғ алы плиталардан орындайды. 6х1, 5; 6x3; 12х1, 5; 12х3 м ө лшемді плиталарды қ олданады. Ені 1, 5 м плиталар ү лкен жү ктемелі бө лімдерге арналғ ан (биіктіктердің ө згеретін жерлерінде, фонарьлар жанында), сонымен қ атар оларды шеткі элементтер ретінде қ олданады. Плита ұ зындығ ы 6 м болғ анда биіктігі 300 мм екі бойлық қ ыры болады жә не ұ зындығ ы 12 м болғ анда 450 мм. Плиталарды В30, В40 класты бетоннан орындайды, плитаның қ ырларында жә не тө сенішінде орналасқ ан, қ аң қ алар мен торлар тү ріндегі, стерженьді, сымды немесе иірілген кернеуленген арматурамен арматуралайды.

Жабудың кешенді плиталарын зауыттық жағ дайда дайындайды. Темірбетонды қ абырғ алы плита бойынша буизоляциясын, жылытқ ыш жә не гидроизоляцияның бір–екі қ абатын орнатады.

Ұ зын ө лшемді тө сеніштерден жабуларды бойлық қ атарлар (аралық бойымен) ұ стындар бойынша тө селінген арқ алық тарғ а сү йейді.

Іріө лшемді, темірбетонды, кү мбезді (ІТК) плиталар – қ абық шалар аралығ ы 12, 18 жә не 24 м ө ндірістік ғ имараттар жабулары ү шін қ олданылады. Негізгі плиталар ені 3 м, шеткілерінікі – 1, 5 немесе 2 м.ІТК сегментті кескінді екі қ абырғ алы – диафрагмалы жайпақ алын ала кернеуленген қ ысқ а цилиндрлі қ абық ша болып табылады.

Плиталар – қ абық шаларды В25–В45 класты бетоннан орындайды. Плиталар – қ абық шаларды, ұ стындар қ адамы 6 м болғ анда, бойлық кө теруші конструкциялар – қ абырғ аларғ а немесе тікбұ рышты қ ималы темірбетонды арқ алық тарғ а; ұ стындар қ адамы 12 м болғ анда алын ала кернеуленген қ оставрлы арқ алық тарғ а немесе фермаларғ а сү йейді.

Қ алың дығ ы10 мм екі майысқ ан асбестцементті беттерден орындалғ ан жә не бойлық шеттері бойынша алюминий тойтарма шегелермен қ осылғ ан қ орап тү ріндегі плиталар қ аң қ асыз конструкцияларғ а жатады.

Болат профильденген беттерден, толқ ынды асбестцементті беттерден жабулар. Болат мырышталғ ан тө сеніш (33–сурет) қ алың дығ ы 0, 8–1 мм, биіктігі 40, 60, 80 мм, ені 680–845 мм рулонды болаттан дайындалады. Тө сеніш ұ зындығ ы 2 – 12 м болуы мү мкін.

33–сурет. Қ ұ рылыс жағ дайында орындалатын, профильденген беттен жабу:

а – жабу кө рінісі; б – аралас тойтарма шеге; в– ө зі тесетін болт; 1 – болат арқ ау; 2 – қ алың дығ ы 1 мм мырышталғ ан болат бет; 3 – буизоляциясы; 4 – ыстық битумда желімделген плиталы жылытқ ыш; 5 – ү шқ абатты тө бе жабынды кілем; 6 –қ иыршық тастан қ орғ ау қ абаты; 7 – ө зі тесетін болт; 8 – алюминий қ орытпасынан тойтарма шеге; 9 – болат стержень; 10 – М6 болты

Асбестцементті беттер жылытылмайтын ғ имараттардың жабуларында қ олданылады. Оларды беттестіріп тө сейді жә не 1, 5 м қ адаммен орналасқ ан болат арқ ауларғ а ілмектермен бекітеді.

Рулонды жә не мастикалық тө бе жабындылары. Тө бе жабындысының материалын жә не конструкциясын негізінен жабу ең ісі мен ә серлер тү ріне байланысты тағ айындайды. Тө бе жабындысыматериалының тү рі бойынша рулонды, мастикалық, асбестцементті, металды болып бө лінеді.

В рулонды тө бе жабындыларында гидроизоляциялық қ абаттағ ы материалдың қ абаттар саныжабудың жағ дайларына байланысты тағ айындалады жә не нақ ты: 12% кем емес ең істе – 2 қ абат; 2, 5% кем емес ең істе – 3 қ абат; 1, 5% кем емес ең істе – 4 қ абат болады.

Мастикалық тө бе жабындыларының суизоляциялық қ асиеттері жоғ ары жә не оларатмосфералық жә не механикалық ә серлерге қ арсы тұ рақ ты болып табылады. Оларды ыстық битумды немесе резинабитумды мастиктерден не сулы битумды эмульсияларда орындайды.

Мастикалық тө бе жабындылары ә йнекматамен, ә йнеккенеппен, шабылғ ан ә йнек талшық пен арматуралануы немесе мү лдем арматураланбауы мү мкін.

Фонарьлар. Фонарьлар дегеніміз жабулардағ ы ойық тар ү сті қ ұ рылысы. Оларды ө ндірістік бө лмелерді жарық тандыру жә не желдету ү шін ені 18 м жә не одан ү лкен ғ имараттарда орнатады.

Тағ айындалуы бойынша фонарьлар келесі тү рлерге бө лінеді: жарық тық – ә йнектелген ашылмайтын тү птерімен жасанды жарық тандыруғ а; аэрациялық (тү птеусіз) –артық жылу бө летін, шаң, тү тін, газ шығ аратын цехтарды желдетуге; жарық аэрациялық —ашылатын ә йнектелген тү птерімен жарық тандыруғ а жә не желдетуге арналғ ан.

Кө лденең қ имасының пішіні бойынша фонарьлар: қ иғ аш тү птерімен тікбұ рышты, трапециялы; тік кү н жарығ ымен бө лмелерді жарық тандыруды болдыртпайтын ә йнектелген шедті; ішінен жылытылатын тү птерімен тұ йық ү шбұ рышты; жарық ө ткізгіш панельдер, қ алпақ тар, кү мбездер тү ріндегі ә йнектелген зенитті болып бө лінеді.

12 жә не 18 м аралық тарда фонарьлар ені – 6м, 24 – 36 м аралық тарда – 12м. Ені 6м фонарьлардың ә йнектелу биіктігі 1х1, 75м жә не 2х1, 25м, ал ені 12м фонарьлардың – 1х1, 75; 2х1, 25; 2х1, 5м. Ә йнектелген тү птерді тө бе жабындысының дең гейінен 300мм жоғ ары етіп орнатады. Ө ртке қ арсы шарттары бойынша фонарьлар ұ зындығ ы 84 м шектелген. Ү лкен ұ зындық та оларды 6м кем емес ү зіндімен орнатады, осындай арақ ашық тық та олар ғ имараттың бү йірлік қ абырғ аларына дейін жетпейді. Барлық аралық тарда фонарьлар биіктігі бірдей етіп қ абылданады.

1. Негізгі ә дебиеттер: 2 нег. [234-243]; 1 қ ос. [195-199]

2. Бақ ылау сұ рақ тары:

1.Жабулар бө лмелердің температуралы – ылғ алдылық режиміне байланысты қ андай болады?

2. З енитті фонарьларды қ айда орнатады?

3. Бірқ абатты ө ндірістік ғ имараттардағ ы, негізгі қ аң қ адан басқ а, қ олданылатын қ абырғ алардың қ осымша қ аң қ асы қ алай аталады?

Дә ріс тақ ырыбы. Ө ндірістік ғ имараттардың терезелері, есіктері жә не қ ақ палары. Ө ндірістік ғ имараттардың аралық қ абырғ алары, едендері жә не басқ а конструкциялары

Ө ндірістік ғ имараттардың қ абырғ аларындағ ы жарық ө ткізгіш қ оршаулар терезе, лента жә не витраждар тү рінде болады.

Олардың тү рлері:

– толтырылу материалы бойынша: кә дімгі ә йнектен; профильді ә йнектен; ә йнекпластиктен; ә йнекблоктардан жә не ә йнекпакеттерден;

– ә йнектеу қ атарының саны бойынша: бір немесе екі;

– толтырылу конструкциясы бойынша: тү птеулі жә не тү птеусіз;

– тү птеу материалы бойынша: металл, ағ аш, пластмассалы;

– ашылу тү рі бойынша: вертикальды немесе горизонтальды.

Жарық ойық тарының ауданын ө ндірістік бө лмелер ауданына қ атынасы бойынша 12 - 20% дейін қ абылдайды.

Ашылатын тү птерді жазғ ы кезең де еденнен ашық аралық тың тө менгі жағ ына дейінгі арақ ашық тық 1, 5 м-ден, қ ыста 3, 6–4, 8 м-ден кем болмайтындай етіп орналастырады.

Терезе ойық тарының ө лшемдерін ені бойынша 600 жә не 300 мм-ге; биіктігі бойынша 600 мм-ге қ ысқ аратындай етіп қ абылдайды.

Болат терезе панельдер. Болат терезе панельдер ө лшемдері6х1, 2; 6х1, 8 м; 20 м дейінгі ойық биіктігінде оларды бір-біріне орнатады жә не болттармен бекітеді.

Болат панельдер тұ йық немесе ашылатын тоспалы рамадан тұ рады. Панельдерді ә йнектеу бір немесе екі қ атарлы болады. Оларды қ аң қ а ұ стындарына тө рт нү ктесінде болттармен бекітеді.

Тығ ыздалғ ан тү пті терезе панельдерін кө пқ абатты ө ндірістік жә не ә кімшілік-тұ рмыстық ғ имараттарда орнатады.Мұ ндай панельдерді болат планкалармен біріктірілген екі рамалардан жинайды. Панельдер ұ зындығ ы 6 м, биіктігі 1, 2-3 м. Ұ стындар алдында орналасқ ан, панельдер топсаларын, ә йнекпластикпен немесе алюминийдің гофрланғ ан беттерімен ә рлейді.

Ағ аш терезе блоктары. Қ алыпты температуралы-ылғ алдылық режимді ғ имараттарда ағ аш терезе блоктарын немесе панельдерін орнатады. Терезе блоктары қ ораптан жә не сыртқ а немесе ішке ашылатын бір немесе біріккен тү птерден тұ рады. Оларды ені 1, 5; 3; 4, 5 м ойық тарда бір немесе бірнеше ярусты етіп орнатады.

Профильді ә йнектен жарық ө ткізгіш қ оршаулар. Профильді ә йнекпен тү птеусіз жарық ойық тары толтырылады.

Жылытылмайтын ғ имараттарда швеллерлі профильді, жылытылатын жә не герметикалық ғ имараттарда қ орап тү ріндегі ә йнек қ олданылады. Ә йнектің швеллерлі қ имасында қ оршау биіктігі 1, 8–3 м, қ ораптыда 2, 4 – 6 м. Биіктігі 15, 6 м дейінгі тұ тас ә йнектеудегі ойық тарда металл тежеуіштердің кө мегімен панельдер– маң дайшаларғ а ілінген болат ригельдер орнатылады.

Қ орапты немесе швеллерлі профильді ә йнекпен толтырылғ ан металл рамадан тұ ратын, профильді ә йнектен панельдер тиімді болып табылады.

Қ ақ палар. Қ ақ палар ғ имаратқ а кө ліктік жабдық тардың, технологиялық қ ұ ралдардың кіруіне жә не жұ мысшыларды эвакуациялауғ а арналғ ан. Қ ақ палар саны, олардың ө лшемдері мен орналасуы технологиялық қ ұ ралдардың ерекшеліктеріне байланысты. Қ ақ палардан адамдарды ө ткізу ү шін калиткалар орнатылады. Ғ имарат сыртында қ ақ палар алдында 1: 10 ең істі пандустар қ арастырылады. Жылытылатын ғ имараттарда ү лкен жылу шығ ынын болдыртпау ү шін қ ақ паларды ашылғ анда автоматты қ осылатын жылу қ ондырғ ысымен жабдық тайды.

Ө лшемдері 3, 6 х 3; 3, 6 х 3, 6; 3, 6 х 4, 2 м айқ ара ашылатын қ ақ палар автомобиль кө лігін ө ткізуге; 4, 8 х 5, 4 м – теміржол кө лігін кіргізуге арналғ ан.

Қ ақ палық рама (тіректер жә не ригель) 200 х 140 х 4 мм қ ималы болат тікбұ рышты қ ұ бырлардан, тіректер – бір қ ұ бырлардан, ригельдер – қ ос қ ұ бырлардан орындалады. Биіктігі 480 мм ригельді фибролитпен толтырады, ал сыртқ ы жағ ынан болат қ орғ ау бетімен қ аптайды.

Қ ақ палық рама темірбетоннан орындалуы мү мкін.

Қ ақ палық жапқ ышы (34–сурет) қ аң қ адан, жылытқ ыштан жә не екі жақ ты қ аптаудан тұ рады. Қ аң қ а – болат қ ұ бырлардан орындалғ ан тор, тор ұ яшық тары оргә йнектен филенкамен, жылытқ ышты болатпен толтырылады. Қ аптау – бір–екі қ абатты қ алың дығ ы 25 мм шпунтталғ ан тақ тайлардан орындалғ ан. Бұ рыштарда жә не ортасында тү йіскен жерлерде қ ақ паның қ атаң дығ ын арттыру ү шін металл жапсырмалар, ал ілініп тұ руғ а қ арсы дө ң гелек болаттан диагональды тежеуіш орнатады. Қ ақ па жапқ ышын қ ос сың ар ілмек– топса арқ ылы рамағ а іледі.

34–сурет. Ө ндірістік ғ имараттардың қ ақ па полотнасы:

а – ағ аш; б– болат қ аң қ алы ағ аш; в– металл; г– шторлы; 1 – калитка; 2 – сыртқ ы байлау арқ аулары; 3– средники; 4 – диагональды байланыстар; 5 – ілмектер; 6 – ағ аш толтыру; 7– швеллер; 8 –резина жолағ ы; 9 – пеньковые арқ андар; 10 – раманың болат қ аң қ асы; 11– жылжымалы полотно; 12 – пенопласт; 13 –металл қ аптау; 14 – губкалы резиналы болат обойма; 15 – болат стержень; 16 – қ озғ алыс роликтері; 17 – болат профильденген беттер; 18 – қ ұ лыты қ осылыстар

Ө лшемдері 3, 6х3; 3, 6х3, 6; 4, 2х4, 2 м жылжымалы қ ақ палар – автомобиль кө лігіне; 4, 8х5, 4 м – теміржол кө лігіне арналғ ан.

Конструкциясы бойынша жапқ ыш жылжымалы қ ақ палардікіне ұ қ сас. Қ ақ палардың жоғ арғ ы жағ ына жапқ ыштар ашылғ анда болат роликтер сырғ анайтын рельс бекітіледі.

Теміржолдық кө теруші-секциялық қ ақ палар жоғ арғ ы жағ ында кө теру механизмі орнатылғ ан, автоматты басқ арумен 4, 8х 5, 4 м ө лшемді етіп орындалады. Қ ақ палар рамасы № 27 швеллерден орындалады. Полотно биіктігі 2030, 1667, 1721 мм ү ш секциядан тұ рады. 5, 4 м белгісінен жоғ ары 7, 5 м дең гейінде жапқ ыштың бө лек элементтерін ә р секцияғ а орнату ү шін қ алың дығ ы бойынша ү ш секциялы қ ондырғ ы қ арастырылғ ан. Бұ л қ ондырғ ы қ абырғ а панелі мен швеллерден орындалғ ан жоғ арғ ы қ абырғ алық байлау арасында орналасқ ан.

Жылжымалы жиналмалы қ ақ палар – ө з ара топсалы байланысқ ан ашылғ анда жиналатын жің ішке жақ таулардан қ ұ ратырылады, осығ ан байланысты аз орын алады.