Сублимация 6 страница

Немесе: «Мен сә тсіздіктерді, кө пшіліктің қ олдауының жоқ тығ ын, ың ғ айсыздық ты жек кө ремін...» - жә не қ орытындылай келе: «бірақ мен сә тсіздікке ұ шырасам, кө пшіліктің жаман кө з қ арасын немесе ауырпалық ты сезінсем, мен бұ ғ ан тө зем, басымнан кешірем. Бұ дан мен ө лмеймін. Мен бә рібір, бұ л қ иыншылық қ а қ арамастан бақ ытты болам (қ алағ андай болмаса да)».Ө зің ізді соң ғ ы рет қ ашан абыржулы болғ аның ызды есің ізге тү сірің ізші. Сізді не алаң датты? Бейтаныс адамдармен кездесу ме? Жұ мыстағ ы ісің іздің жағ дайы ма? Сіздің жақ ын адамың ызбен қ арым-қ атынасың ыз ба? Емтихан ба? Жұ мысқ а орналасу ү шін сынақ па? Шахмат немесе тенистен болатын партия ма? Университетке тү су ме? Ауыр диагноз қ ауіпі ме? Сізге деген ә ділетсіз қ арым-қ атынас.

Сіздің алдың ызда қ андай «керек», «міндеттісін» деген жағ дайлар тұ рды, соны белгілең із.

· «Мен осы адамдарғ а жақ сы ә сер қ алдыруым керек!»

· «Егер мені жұ мыста бағ аласын десем, онда мен мұ ны істеуім керек!»

· «Мағ ан бұ л адам ұ найды, мен оның жақ сы кө з қ арасына ие болуым керек!»

· «Бұ л емтихан ө те маң ызды. Мен оны «ө те жақ сы» тапсыруғ а міндеттімін!»

· «Бұ л ө те жақ сы орын, мен міндетті тү рде жұ мыс берушіге ұ науым керек».

· «Егер мен бұ л тенис партиясын ұ тсам (немесе шахмат партиясын), онда мен барлығ ына жақ сы ойыншы екенімді дә лелдеймін. Сондық тан мен ұ туғ а міндеттімін!»

· «Мен бара жатқ ан мектеп ө те жақ сы, мен сонда тү скім келеді. Яғ ни мен оғ ан тү суге міндеттімін, ә йтпесе бұ л ө те ө кіншті болады!»

· «Егер менде бұ л қ орқ ынышты ауру болса, бұ л ө те жаман болар еді, бұ л шыдамастай болар еді. Бұ л ауру менде нақ ты жоқ екендігін білуім керек!»

· «Мен оларғ а жақ сы қ арым-қ атынаста болдым, сондық тан оларда мағ ан жақ сы қ арым-қ атынаста болулары міндетті. Олар менімен ә ділетсіз болмауы керек. Олардың бұ лай істейтіні ө те жаман!»

Сіздің ө зің ізге қ ойғ ан талаптарың ызғ а ұ қ сайтын сө здерді мысалдардан табың ыз. Жақ ында болғ ан депрессияң ызбен де соны істең із. Оның себебін табың ыз жә не осы депрессияғ а себепші болғ ан талаптарды табың ыз. Мысалы:

-«Мен осы жұ мысты алғ ым келгендіктен, мен жақ сы дайындалып келуім керек еді, бірақ мен мұ ны ітемедім, яғ ни бұ л жұ мысқ а лайық ты емес идиотпын!»

-«»Мен жең у ү шін кө п жаттығ уым керек еді, бірақ мен керекгінше жаттық падым, бұ л менің жалқ ау мыжын екнімді дә лелдейді, мен ешнә рседе жетістікке жетпеймін, теннисте де, басқ ада істерде де!» Ө з-ө зіне, басқ а адамдарғ а жә не шынайы ө мір жағ дайларына зерттеушілік кө зқ арасты қ алай қ алыптастыруғ а болады? Сіз осы ә дістерді ө з-ө зіне, басқ а адамдарғ а, қ оршағ ан ә леммен қ арым-қ атынасында қ алай қ олдана аласыз?

Ғ ылым фактілерге жә не шынайылық қ а, сонымен қ атар логикалық ойлауғ а сү йенеді. Бірақ ғ ылым «бә рі немесе ештене» сияқ ты ойлаудан аулақ болады жә не ә р қ ұ былыстың басқ ада жақ тары болатынын ылғ ида есіне сақ тап жү реді.. сондық тан шындық та кейде қ арама қ айшылық тар болады.

Ғ ылыми-зерттеушілік ойлаудың негізгі ережелері мынандай:

1. Біз ә лемде болып жатқ ан барлық жағ дайларды, ол бізге ұ намаса да, оны ө згеркіміз келсе де, оны «шындық» деп тү сінуге келісейік. Біз ылғ ида фактілердің шынайы екеніне немесе оның ө згеріп кеткеніне кө з жеткізу ү шін тексереміз жә не бақ лаймыз. Бұ л шынық ты бақ ылау ә дісін ғ ылымның эмпирикалық ә дісі деп атаймыз.

2. Біз ғ ылыми заң дылық тарды, теорияларды, гипотизаларды логикалы жә не рет-ретімен тү сіндіреміз, негізгі сә ттерінде қ арама-қ айшылық тарды тудырмауғ а тырысвмыз, сонымен қ атар жалғ ан, шындық қ а сә йкес емес «фактілерді» болдырмау. Егер теория фактілермен, логикамен дә лелденбесе, онда біз теорияны ө згертеміз.

3. Ғ ылым икемділікпен, догматизмнің жоқ тығ ымен ерекшеленеді. Ғ ылым барлық идеяларғ а кү мә нмен қ арайды. Ғ ылым ә р кез ө зінің теорияларын ө згертуге даяр, ол жаң а ақ ппараттардың пайда болуына байланысты.

4. Ғ ылым дә лелдеуге келмейтін теорияларды қ арастырмайды, мысалы, шайтандр, кө рінбейтін кү шті кү штер туралы идеяларды.

5. Ғ ылым дү ниеде жақ сылық жасағ анғ а шарапат жә не жаман қ ылық істегендерді жауапқ а тартылуы туралы идеяларғ а кү мә нмен қ арайды, ғ аламда жақ сы мен жаманның абсалютті стандарты жоқ деп қ арастырады.

6. Адамдардың қ арым-қ атынастары жә не қ ылық -ә рекеті туралы ғ ылым ешқ андай абсалютті ережелерді ұ сынбайды. Егер адамдар ө здері стандарттарды, ережелерді, мақ саттарды қ ойғ андық тан, ғ ылым соғ ан сә йкес адамдарның ө мір сү ру жағ дайларын, қ ылық -ә рекеттерін зерттеп, адам ө зіне қ ойғ ан талаптарды орындап жатқ аны туралы ой қ орытындыларын айта алады, сонымен қ атар жаң а тиімді мақ саттарды, жолдарды кө рсетіп тү сіндіре алады. Ғ ылым ө зімізге лайық ты ө мірді қ ұ ру туралы тек қ ана мең зей алады.

РЭТ негізгі кө ң ілін бұ рың ғ ы кезің ізде сіздің ата-анаң ыз немесе басқ а адамдар сізге не айтқ анына, не істегеніне емес, сіздің не істегеніне, не ойлағ аның ызғ а бө леді. Сондай-ақ РЭТ сіздің қ азір не сезініп, не ойлайтының ызды кө рсетеді жә не ө зің іздің осал позицияның ызды қ айтып ө згертуге болатынын ү йретеді. Ө зің іздің РЭТ білімің зді қ олданып, ө зііздіжабырқ атып, балалық кезің ізде сіз ө зің ізге қ андай талаптар қ ойдың ыз, жә не содан нені ә лі кү нге дейін қ олданып жү ргеніізді талдаң ыз.

Егер де сіз ө зің ізді бір ерекше адам деп санайсыз ба, онда ө з ойың ызда «міндеттімін», «тиістімін» деген сө зді табың ыз. Сонда сіз мысалғ а осылайша пайымдайсыз. «Мен мұ ны жақ сы істедім, ө йткені ол солай болу керек. Керемет. Осы жетістігім мені адам қ ылды». Немесе «мен оны жақ сы істедім, сондық тан адамдар мені ерекше адам деп санайды. Мағ ан олардың мені сондай деп ойлағ ан ө те қ ажет, сол кезде ғ ана мен қ анағ ат бола алам». Егер де сіз ө зіізді жө нсіз жаман немесе жақ сы немесе жақ сы сезінесіз, онда ұ намсыз, жағ ымсыз қ асиеттерді тізім ретінде жазың ыз. Жағ ымсыз эмоцияларғ а байланысты, мысалғ а, депрессия, ө зің ізге деген кінә сезімің ізді, эмоцияң ызды орындау онай. Бірақ сіздің жө нсіз жағ ымды эмоцияң ыздың басқ а да жақ тары бар. Мысалғ а, егер де сіз ө зің ізді ұ лы адам немесе басқ алардан ө згеше деп ойласаң ыз, онда осы жағ дай ұ намсыз салдарғ а апарады. Мысалы,

· Сіз барлығ ын жақ сы істейсіз деп реалсыз болды.

· Қ оршағ андарғ а деген эгоисттік, ө зімшілдік, басқ аларды сынамау деген қ атынас.

· Сізге болашақ та барлық жағ ынан жоғ арғ ы дең гейді ұ стану қ ажет емес, ө йткені сіз барлық жағ ынан кү штісізді.

· Сізді барлық қ оршағ ан адамдар ерекше деп санағ аны, бірақ болашақ та сізден кө ң ілі қ алып қ ала ма, деген ой сізді қ обалжытады.

· Сіз ылғ ида биіктен кө ріну керек, сіз сондық тан сә тіздік сізге котострофалы болады.

· Барлық уақ ытың ызды істейтін іске жұ мсамау.

· Менсініп қ алуымен сіз басқ алармен қ арым-қ атынасың ызды жоғ алттың ыз.

· Ө з жұ мысың ызғ а тым кө п кө ң іл бө лгенсіз, ө зің ізді стресстік жағ дайғ а апарасыз. Ө зің іздің денсаулығ ың ызғ а қ ауіп тө ндіресіз.

Кө птеген терапия тү рлері, соның ішінде бихевиоральдісі невротикалық симптомдарды- фобиялар, жабысқ ақ кү йлер, ауыртпалы қ ұ марлық тарды шешуге кө мектеседі. Ал терапияның басқ а тү рлері, мысалы: экзистенциялды немесе психоаналитикалық тү рлері «терең ірек» баруғ а ұ мтылады, яғ ни пациенттердің философиялық кө зқ арастарын ө згертіп, осы симптомдарғ а болашақ та тө теп беруіне кө мектеседі.

РЭТ алдығ а жылжып, жаң а терең детілен ө мірлік философияны ө ндеуді, сонымен қ оса симптоидарды жоюды мақ сат тұ тады. Ол адамдарғ а невротикалық проблемалардан туындайтын депрессия жә не қ обалжудан қ ұ тылуғ а кө мектеседі.

«Психотерапиядағ ы ақ ыл- ой жә не эмоция», «Ақ ылды ө мірге жаң а жол» атты ең бектерде тышқ андарғ а лабораториялық тұ рғ ыда тә жірибе жү ргізіліп, олардың еш нә рсеге алан болмайтындығ ы, невротикалық аурулармен ауырмайтындығ ы байқ алды. Ал адамдар керсінше болады. Қ обалжымау керек екендігін біле тұ ра, оның қ аншалық ты денсаулық қ а зиянды екенін біле тұ ра болып жатқ ан жағ дайғ а ө зін жауапты қ ылып қ ояды. Олар қ обалжулары ү шін депрессияғ а тү седі. Осының барлығ ынан ө з- ө зін аяй бастайды.

РЭТ- ті сырттан ғ ана қ арастырғ анғ а қ арамастан ол жаулап алғ ан терапия болып саналады. Ә дістің терең ділігінің жоқ тығ ын қ атесіз болжайтын себебі- оның оң ай жә не барлығ ы тез тү сіне алатындығ ында жатыр. Осы жерде РЭТ барлық емдеу ә дістерінен асып тү седі, яғ ни ә рбір адамды, оғ ан қ оса сізді де- айналадағ ы адамдарғ а жә не қ оршағ ан ортағ а ә сер ететін жә не олар жағ ынан ә сер етуіне ұ шырағ ан тұ лғ а ретінде қ арастырады. РЭТ терапияның басқ а тү рлерімен салыстырғ анда жү йелендірілген, яғ ни сізге бастапқ ы кү нделікті қ иындық тан туындағ ан проблемаларды жә не бір уақ ытта олармен байланысты эмоционплды проблемаларды шешуге кө мектеседі. РЭТ ө зінің бастауынан ең ү лкен ә ртү рлі интеллектуалды, эмоционалды, белсенді ә рекет- қ ылық тық ә дістерді қ олданады. Кө птеген жылдар ішінде кө п жаң а ә дістемелер қ осты, бірақ Арнольд Лазарустың айтуынша РЭТ ә рдайын мультимодельді терапия болып қ алады.

Трансактлі талдау (лат.transactio-келісім, мә міле)- психология бағ ыты, 50-ші жылдарда дамығ ан. Трансактлі талдау екі жеке жә не топтарда, адам мінезін сипаттау жә не талдау ү шін қ ызмет ететін психологиялық модель болып табылады. Трансактлі талдауды дамыту ү шін бастапқ ы нү кте болып психоанализ сипат алады, бірақ трансактлі талдау ә лдеқ айда жалпы жә не ө ршіл сипатта басталады. Трансактлі талдаудың ерекшелігі қ арапайым жә не қ олайлы тілден қ ұ ралғ ан, ал оның негізгі принциптері қ арапайым жә не қ оғ амдық тү сінуге қ олайлы. Трансактлі талдау іргетасы бір тұ лғ а кейбір нақ ты жағ дайды болып, бір-бірінен айқ ын айырмашылығ ы ү ш Эго жағ дайдың бірінің негізінде жұ мыс істеуі мү мкін. Трансактлі талдау - ә ркім ө здеріне сенім артуғ а ө здері ү шін ойлауғ а, ө з бетінше шешім қ абылдауғ а жә не ашық сезімдерін білдіруге ​ ​ болады деген қ орытындығ а негізделген, мінезін тү сіну ү шін ұ тымды ә дісі болып табылады. Оның принциптері біздің кө ршілерімізбен, мектепте, ү йде, жұ мыста қ олданылуы мү мкін - барлық жерде адамдар кү ресуге бар. Трансактлі талдау Эрик Берн теориясының негізінде сипатталғ ан жә не басқ а да психотерапевт саны, сондай-ақ бірнеше психотерапевт емес те болды. Эрик Берн 1960 жылдың басында адамның жұ мыс істеуі сипаттамаларын ө з байқ ауында жариялай бастады жә не трансактлі талдау қ оғ амдық мү дде шың ына 1970 жылы келді.

Трансактлі талдау мақ саты сценарийлерді жә не дұ рыс емес ойындағ ы мү шелерді босатуғ а кө мектеседі жә не бұ рынғ ы шешімдерді қ айта алып жә не оның ө мірінде жү зеге асыру ү шін жаң а негіз қ алыптастыру болып табылады. Терапевт дидактикалық роль алып, оны клиентке ү йретеді: а)ойындар, яғ ни жақ ындық ты болдырмау ү шін ойнайды; б)эго жағ дайы, олар нақ ты мә мілемен жұ мыс жасайды; в) бұ рын қ абылданғ ан шешімдердің аспектілері. Терапевт топтағ ы қ атысушыларғ а ө мірлік жоспарғ а бейімделуге кө мектеседі.Трансактлі талдау техникасы ерте тыйым салулар мен шешімдер, ойындар мен ұ станымын анық тау, сценарийді талдауғ а бағ ытталғ ан сауалнаманы пайдалануды кө здейді; отбасыны модельдеу; рө лдік ойын жә не қ ұ рылымдық талдау. Клиент пен терапевт арасындағ ы тең дік қ арым-қ атынас болып табылады, ө йткені жауапкершілік қ ол қ ойылғ ан шартқ а сә йкес бө лінеді. Топтың мү шелері мен терапевт шартта бекітілгендей қ атысушылардағ ы кез келген ө згерістерді, олардың проблемалары мен қ иындық тардын топта зерттеуге болады.

Трансаклі талдау негізінен Э.Берн жұ мысы арқ ылы қ ұ рылды жә не тарағ ан болатын. Берн тұ рғ ысынан, ә рбір адам ү ш нысанның бірінде ө з қ ызметін жү зеге асырады: бала, ересек жә не ата-аналар. Жекелеген мемлекеттер мен адамдар арасындағ ы ө зара айырбастау операциялары. Адам тұ лғ а ретінде ө згелерді манипуляциялау арқ ылы қ ажетті нә тижеге жетеді жә не оның нә тижесі операциялардың жиынтығ ы, соң ғ ысы бұ л ойын. Э.Берн адам ө мірінің сценарийі балалық та қ алыптасып жү зеге асырылады деп болжады.1970 жыл ортасында трансактлі талдау топтары АҚ Ш-та тұ тқ ындарды оң алту орталық тарында қ ұ рылды. Трансактлі талдау жасө спірімдермен бірге жұ мыс істеу ө те қ олайлы болып табылады: ынтымақ тастық, динамикалық оптимистік жә не қ ызық ты нысаны.

Трансактлі талдаудың негізгі компоненттері:

- қ ұ рылымдық талдау (эго жағ дай теориясы)

- психологиялық ойындарды талдау

- скрипто талдау (скрипта ө мір сценариін талдау)

- нақ ты Т.А. қ ызметі жә не байланысы, екі жағ дайдың ө зара іс-қ имылы тұ лғ алардың қ арым-қ атынасы ретінде эго ұ ғ ымында негізделген.

Трансактілік талдау – Эрик Берн жасағ ан топтық жә не тұ лғ алық ө судің психотерапевтік ә діс. Берннің теориясы тұ лғ а қ ұ рылымын талдауына негізделіп жасалғ ан. ТТ басты мақ саты тұ лғ алық ө згерістерге бағ ытталғ ан. ТТ теориясының негізінде бірнеше басты ойлар жатыр.

Эго – қ алпы модельі. ТТ негізгі эго – қ алпы модельі болып табылады. Эго – қ алпы – бұ л қ азіргі уақ ыттағ ы біздің тұ лғ амыздың кө ріну тә сілі, ал бұ л тә сіл қ ылық -ә рекеттің, ойлардың, сезімдердің тә сілдерінің бір-бірімен байланысып бірігуі. Бұ л модель ү ш ә ртү рлі эго – қ алпын сипаттайды. Егер мен «қ азір жә не осында» деген принцип ұ стансам, бү кіл ересек адам потенциялын қ олдансам, онда мен Ересек эго – қ алпында болғ аным. Кейде мен ө зімді ата-анамды немесе ата-анамдай қ абылдайтын басқ а адамдар тә різді ұ стаймын, ойлаймын. Бұ л жағ дайда мен ата-ана эго – қ алпында боламын. Кейде мен балалық шақ тағ ы сезімдерге, ойларғ а, қ ылық -ә рекеттке ораламын. Бұ л жағ дайда мен Бала эго – қ алпында боламын.

Осылай біз тұ лғ аның ү шмү шелі эго – қ алпына аламыз.

Бұ л модель тұ лғ аның қ ылық -ә рекеттің, ойлардың, сезімдердің арасындағ ы нақ ты байланысты анық тауғ а кө мектеседі.

Бейімделген Бала жә не Еркін Бала. Ересек адам бола тұ ра мен кейде, ата-анамның ү мітін ақ тау ү шін бала кезімдегідей ә рекеттерді істеймін. Бұ лай істеген кезде мен бейімделген бала эго – қ алпында боламын.

Кейде балалық шағ ымда ата-анама айтқ анына қ айшы ә рекеттер істейтінмін. Бұ нда мен ата-анамының ү міттеріне бейімделмейтінмін, керісінше қ арсы шығ атынмын. Мен ө зімді ө з қ алауым бойынша ұ стайтынмын. Бұ л жағ дайда мен еркін бала эго – қ алпында боламын

Позитивті жә не негативті Еркін Бала. Кейде балалық ә рекеттерім пайдалы болады, сондық тан оны позитивті, ал керісінше пайдасыз болса, негативті деп атаймыз.

Қ адағ алаушы Ата-ана жә не Тә рбиелеуші Ата-ана. Мен бала болғ ан кезімде менің ата-анам мені басқ арып, қ адағ алайтын, олар мағ ан не істеу керек, не істемеу керектігін айтып отыратын. Егер мен осылай ә рекет етсем, ата-анамды қ айталасам, онда мен Қ адағ алаушы эго – қ алпында болғ аным.

Ал керісінше менің ата-анам мені қ орғ аштап, аялады.. мысалы, мен қ ұ лап қ алдым да, тіземді ауыртып алдым. Егер мен осындай қ ылық ә ркет кө рсетсем, онда мен Тә рбиелеуші (қ амқ оршы) эго – қ алпында болғ аным.

Біз эго – қ алпының функцияларын екі жақ ты қ арастырдық.

Позитивті жә не негативті Қ адағ алаушы жә не Тә рбиелеуші Ата-ана. Позитивті қ адағ алаушы тип адамның қ амын, денсаулығ ын ойлауғ а бағ ытталғ ан, алнегативті қ адағ алаушы басқ а ата-аналық қ алыптардан бас тартатын, басқ а адамдарды мойындамайтын тип. Позитивті тә рбиелеуші ата-ана қ амқ ор болады, кө мек береді, кө мек кө рсетіп жатқ ан адамды силайды. Негативті тә рбиелеуші басым болу позициядан кө мек кө рсетеді де, басқ а адамдарды мойындамайды.

Ересек. Кез келген ә рекет егер «қ азір жә не осында» жағ дайына реакциясы болса, онда ол ересек ә рекет ретінде сипатталады.

Джек Дюсей эго – қ алпын сипаттайтын интуитивті тә сіл жасады, оны эгограмма деп атады. Дюсей константтылық болжауын ұ сынды: «Бір эго – қ алпы ұ лғ айғ ан кезде, компенсация ү шін басқ алары кішірейту керек. Психологиялық энергия бө лінісінің ө згеруі кезінде жалпы энергия мө лшері бір қ алыпта болады».

Функционалды модель кө ріп тұ рғ ан қ ылық -ә рекет тә сілдерді классификациялайды, ал қ ұ рылымдық модель – есте қ алғ андылық пен стратегиялар.

Эрик Берн эго – қ алпын танудың тө рт тә сілін келтіреді: қ ылық -ә рекет диагнозы, ә леуеметтік диагноз, тарихи диагноз, феноменалогиялық диагноз.

Қ ылық -ә рекеттік диагнозда адамның қ ылық - ә рекетін бақ ылау арқ ылы біз оның қ андай эго – қ алпында тұ рғ аны туралы қ орытынды жасаймыз. Бақ ылау кезінде сө здерді, дауыс ырғ ағ ын, қ имылдарды, дене тұ рысын, бет ә лпетін естіп-кө ре аламыз.

Ә леуеметтік диагнозда мен ө зімнің қ андай эго – қ алпында тұ рғ анымды басқ а адамның қ андай эго – қ алпында тұ рып менімен байланыс жасап тұ рғ аны арқ ылы біле аламын.

Тарихи диагнозда біз адамның бала кезінде қ андай болғ аны туралы сұ рақ қ оямыз. Біз оның ата-анасы жә не парентальді тұ лғ алар жайлы сұ раймыз.

Осы барлық тө рт диагноз тү рінде қ олдану керек.

Кейде эго – қ алыптарды қ ате қ абылдауымыз мү мкін, бала эго – қ алпын ата-ана эго – қ алпы, ата-ана эго – қ алпын ересек т.с.с. бұ л жағ дайды контоминдалғ ан («ластанғ ан») дейді.

Берн бойынша адамдар бірнеше эго – қ алыптарын қ оса алады.

Трансакциялар. Коммуникация болғ анда трансакцияда болады. Коммуникацияның бастамасын стимул, ал жауапты – реакция. Берн бойынша, трансакция «ә леуеметтік ө зара ә рекет етудің негізгі единицасы».

Эрик Берн тағ ы да бір жасырылғ ан трансакцияны сипаттады, оны бұ рыштық деп атады.бұ л жағ дайда мен ө зімнің стимулымды ә леуеметтік дең гейде Ересектен Ересекке бере аламы, бірақ та менің жасырылғ ан мә ліметім менің Ересектен сіздің балаң ызғ а жібере аламын. Мысалы, сіз менің шақ ыруымды қ абыл алпсыз деп ойлаймын деп ересекке айтылғ акмен балағ а бағ ытталғ ан, яғ ни реакция баладан кү тіледі.

Коммуникацияның ү шінші ережесі бойынша жасырылғ ан трансакцияның қ ылық -ә рекеттік нә тижесі ә леуемметтік емес, психологиялық дең гейде анық талады.

«Сипалау». Олар ә р тү рлі болады.

Позитивті жә не негативті сипалау. Позитивті сипалау дегеніміз – оны қ абылдап алушының жақ сы сезімге бө ленген кездегіні айтамыз, ал негативті сипалау керісінше ауыр қ абылданады.

Шартты сипалау сіздің не істеп жатқ аның ызбен байланысты, ал шарттсыз ө зің ізді білдіреді.

Сипалаудың фильтрі белгілі бір қ абылдаушының бұ л ұ намаса немесе оны керек етпесе, онда ол бұ ны кө рмеуге тырысады немесе оның маң ыздылығ ын кішірейтеді.

Уақ ытты қ ұ рылымдау. Адамдардың кездесу кезінде ө зінің уақ ытын ө ткізудің алты тә сілі бар. Эрик Берн бұ л алты тә сілдерге келесідей сипаттама берді: кету, рә сімдер, уақ ытты ө ткізу, іс-ә рекет, ойын, интимділік.

Кету. Адам кеткен кезде оның тә ні топпен бірге қ алуы мү мкін, бірақ топтың басқ а адамдарымен ө зара ә рекетке тү спейді.

Рә сімдер – бұ л кә дімгі ә леуемметтік ө зара ә рекет ету формасы, ол алдын ала ойластырылғ ан сценари арқ ылы жү реді.

Уақ ытты ө ткізу – таныс бағ ытта жылжиды, бірақ ритуалдағ ыдай нақ ты сценариі болмайды.

Іс-ә рекет. Бұ л жағ дайда топ мү шелерінің арасындағ ы қ арым –қ атынасы тек талқ ылауғ а емес, сондай-ақ мақ сатқ а жетуге бағ ытталғ ан.

Ойындар. Анда-санда бә рімізде ойын ойнаймыз. Барлық ойындар бала стратегиясын ойнауғ а бағ ытталғ ан, бірақ бұ л ересекке тә н емес қ ылық. Сондық тан ойындар негативті тұ рғ ыдан ойналады: негативті бейімделген бала, негативті қ адағ алаушы ата-ана немесе негативті тә рбиелеуші ата-ана. Ойындар ересектік тұ рғ ыдан ойнай алмайды.

Интимділік. Мұ нда ә леуеметтікжә не психологиялық дең гей бір-біріне сай болғ ан кезде ойындар мен интимділіктің арасындағ ы айқ ын айырмашылық кө рінеді. Мұ ндағ ы «интимділік» терминін арнайы техникалық термин ретінде ұ ғ у керек.

Ө мір сценариі. Сценари туралы теорияны алғ аш Эрик Берн, ө зінің ә ріптестерімен, ә сіресе Клод Стайнермен жасалғ ан болатын.

Сценаридың шығ уы.

1)сценари шешімдері баланың бұ л дү ниеде аман қ алу мақ саты қ ойылғ ан ең жақ сы сценариі тү рінде кө рсетіледі. Бұ л ә лем балағ а қ атерлі, қ орқ ынышты болып кө рінеді.

2) сценари туралы шешімдер баланың эмоциясына, оның шындық ты бағ алауына сә йкес қ абылданады.

Мазмұ нына байланысты сценарилер ү шке бө лінеді:

Жең імпаз сценариі. Берн мұ нда жең імпаз деп қ ойғ ан мақ сатарына оң ай жететінді айтады.

Жең ілгеннің сценариі. Мұ нда ө зінің қ ойғ ан мақ саттарына жетепегенді айтамыз.

Жең імпаз еместің сценариі. Бұ л жең імпаз бен жең ілгеннің орта тұ сы. Ол кейде жең еді, кейде жең іледі.

Ең бастысы кез келген сценариді ө згертуге болатынын тү сіну керек. Ересектік шақ та біз балалық шақ та жасалғ ан сценари бойынша келе жатқ анымызды кейде тү сінеміз, кейде тү сінбейміз. Кө птеген мә селелер осыдан туындайды.

Белгілі бес драйвер: ең жақ сы бол, басқ аларды қ уант, тырыс, мық ты бол, асық.

Э. Берннің ойының алты басымдылығ ы.

1. Ішкі психологиялық басымдылық тар. Ойындар арқ ылы мен сценарлық пікірімнің тұ рақ тылығ ын сақ таймын. Ә р кез мен осы ойынды ойнағ анда мен ө зімнің пікірімді нығ айтамын: біреудің кө ң ілін ө зіме аударту ү шін мені қ абылдамау қ ажет.

Сыртқ ы психологиялық басымдылық тар. Мен стресстік жағ дайлардан қ ашамын, олар менің дү ниетанымыма кү мә н келтіруі мү мкін. «Мені соқ» ойнын ойнасам, мен мына сұ рақ қ ажауап беруден жалтарар едім: «Не болады, егер мен тура позитивті сипалауды сұ расам?»

2. Ішкі ә леуеметтік басымдылық. Берннің айтуынша, ойындар «жеке ө мірінде немесе қ оғ амдағ ы псевдоинтимдік ә леуеметтену ү шін арнайы жү йені ұ сынады».