Глоссарий

«Практикалық психология» пә ні бойынша глоссарий

Лонгитюдтік ә діс- ұ зақ уақ ыт бойына бір ғ ана объектіге кө птеген зерттеулер жү ргізу.

Тест – белгілі мә ндік шкаласы бар стандартталғ ан сұ рақ тармен тапсырмаларды қ олданатын диагностикалық ә дісі.

Проективті ә діс – адамның ішкі дү ниесін символикалық алмастырулар арқ ылы сыртқ ы заттар кө мегімен зерттейді.

Тренинг – қ арым-қ атынас дағ дыларын, ө зін-ө зі реттеуді, кә сіби іскерлікті дамытуғ а бағ ытталғ ан топтық жұ мыстар формасы.

Гипноз – жасанды жолмен пайда болатын сананың кү йі, сендіру формасы.

Индивид - биологиялық тү рдің тұ қ ым қ уалайтын жалпы гендердің иесі.

Тұ лғ а - адамның қ оғ амдық мінез-қ ұ лық жә не сана формаларынигеру нә тижесінде қ алыптасатын адамның ә леуметтік –психологиялық мә ні.

Психологиялық қ ызмет – ә ртү рлі іс-ә рекет тү рлеріндепсихологиялық экспертиза, диагностика, кең ес беруде кешенді міндеттерді шешуде психологияны қ олданудың практикалық жү йесі.

Психологиялық кө мек- адамғ а, топқ а, ұ йымғ а психологиялық кө мек кө рсетуде адамдардың ә леуметтік-психологиялық компетенттілігін арттыруғ а бағ дарланғ ан психологияны практикалық қ олданудың саласы.

Психодиагностика – тұ лғ аның индивидуалдық - психологиялық ерекшеліктерін анық таумен ө лшеуге ә дістерді ө ндейтін психологияның саласы.

Зерттеу ә дістері – тұ лғ аның психологиялық кө ріністерін зерттеу ә дістері мен тә сілдерінің жиынтығ ы.

Анкета ә дісі – вербалды коммуникация негізінде бірінші ә леуметтік- психологиялық ақ парат алу ә дісі.

Бақ ылау - психикалық қ ұ былыстарды жү йелі, мақ сатты қ абылдаудан тұ ратын эмпирикалық зерттеу ә дісі.

Эксперимент - зерттелініп жатырғ ан объектінің мінез-қ ұ лқ ындағ ы ө згерістерді тіркеу жә не манипуляцияны жү зеге асыратын зерттеушінің сол ситуацияғ а белсенді кірісуін білдіретін ғ ылыми тану ә дісі.

Бейімделу - қ оршағ ан орта жағ дайына организмнің қ ызметі мен қ ұ рылысының жә не оның органдарымен жасушаларының бейімделуі.

Кә сіби кең ес - мамандық таң дауда практикалық кө мек мақ сатында жастарғ а сол мамандық туралы ұ йымдасқ ан ақ парат беру.

Темперамент – адамның жалпы сипаты. Анық сипат адамның барлық ә рекетінен кө рініп тұ рады.

№ 1 дә ріс

Тақ ырып: Практикалық психология жә не психологиялық кө мек туралы тү сінік

Дә ріс мазмұ ны:

1.Практикалық психологияның пә ні, мақ саты мен міндеттері

2.Практикалық психологиядағ ы жеке адамды зерттеу мә селелері

3.Практикалық психологияның қ оғ амда алатын орны.

Практикалық психология – психологиялық қ асиеттерге кө рініс беруін даму ерекшеліктерінің сандық жә не сапалық кө рсеткіштерін зерттеп, дамуында акытқ уы бар қ асиеттерді ө ң деу жолдарын анық тайтын психологиялық ғ ылымның бір саласы.

Практикалық психологияның міндеттері адамдардың неғ ұ рлым шығ армашылық ты жә не икемді болуларына кө мектесуге бағ дарланғ ан практикалық психологиядан туындайды. Практикалық ппсихологтар ө здерінің кә сіби іс-ә рекеттері мен адамдар ө мір сү ріп, жұ мыс жасайтын жерлердегі қ иындық тарды шешу ү шін теориядан жетістіктерді жә не психологиялық ә дістерді қ олдану арқ ылы адамның психологиялық денсаулығ ын жақ сартуғ а жә не қ оғ амның психологиясының мә дениетінің ө суіне ық пал етеді.

Психологтың кә сіби іс-ә рекеттің міндеттері мен тү рлері факторлардың 2 тобымен анық талады.

1. Практикалық психологияның қ ұ рылымына қ атысты мамандырылумен жә не 2- шісі оның ө зі жұ мыс жасайтын адамның немесе топтың психологиялық қ иындық тарының сипатымен анық талады.

Осығ ан байланысты практикалық – психологияның қ ұ рылымында психологтар іс – ә рекеттің психодиагностика, психотерапия, психологиялық тү зету, психологиялық кең ес беру, профилактика, психогигиена, яғ ни дені сау ө мір салтын тә рбиелеу, риобилитация психологиялық ағ арту жә не ғ ылыми зерттеулерді жү ргізу сияқ ты тү рлері ерекшеленеді.

Пстхологт ие болуғ а тиіс тұ лғ алық сапалардың тізімі клиентпен бірге уайымдап, оны сезінуден тұ рады. Психологтар кө бінесе кішкене оқ иғ аларды ұ лғ айтып қ арауғ а дайын тұ ратындығ ы ү шін сынайды. Дегенмен психотерапия маң ыздыларды анық тап, қ алай пайдалану керектігін кө рсетеді. Ү ш – тө рт деталдарды бө лу арқ ылы психолог кө птеген нә рсе біле алады. Ұ сақ тарды анық тап, тү сініп оларды пайдалана білу ү шін психолог оларды сезіне білу қ абілетіне ие болу керек. Бұ л жай ғ ана уайымшыл ә йел деп оны елемеу яғ ни психотерапиялық мә ні болып табылатын ең маң ыздыны елемеумен бірдей, тіпті психолог техникасын шексіз біліп, бірақ клиенттің уайымын қ амқ орсыздығ ын шектесе, онда оның профессионалдығ ына кү мә нмен қ арауғ а болады. Ол ондай қ абілетке ие болуғ а міндетті жә не озінің ә рекеттерін басқ ара білу керек.

Психологтың кө пшілігі адамзат қ атынастарының мә нін тү сініп, оларды уайымдауғ а бейім. Олар ү шін ө мірдің ә рбір сә ті мазмұ нғ а толы, олардың сеанстары шешуші кездесуге айналады, айтылғ андардың барлығ ы терең мазмұ нғ а толы болады.

Келесі психологтар клиентке техникалық жағ ынан қ арайды. Олар ү шін тек қ ана қ орытынды ғ ана маң ызды, яғ ни мә селенің мә ні. Осындай психологтардың бар екенін сезбейді. Олар ө з сезімдеріне сенбейді. Олар тұ лғ алық ерекшеліктерді жылдам сезінетін серіктері ащы қ орытынды жасайды деп есептейді.

Клиенттің ә рекетіне деген реакциясын ұ мытқ ан психолог қ арым - қ атынас кезінде осы адекватты бағ алайды. Бірақ ө здерінің сезімдерін қ айта қ ұ ра алмайды, себебі олар оғ ан қ ате болып кө рінеді. Мысалы клиент оғ ан ұ намай қ алды, бірақ ол мұ ны айтуғ а қ орқ ады. Мү мкін ол адамдарғ а кө мектесу ү шін психолог болғ ан шығ ар, міне енді оғ ан клиент ұ намай қ алды. Бұ л когнитивті жә не психолог бұ ны тіпті ө зіне де мойындамайды. Психотерапияның кейбір мектептерде келесідей ереже бар, ө зінің мә селесіне ұ қ сас мә селесі бар пациентпен психолог жұ мыс істемеуі керек: терапевтің ө зі орындай алмағ анды пациент орындай алады деп кү тудің қ ажеті жок.

Кейде психолог ө зін қ амқ орсыз компонентсіз сезінеді. Мұ ндай реакцияны сезініп, жә не тү сіне білу керек, шындығ ында да оның себебі осы клиент пе? Мұ ны тү сініп ө зінің қ амқ орсыздығ ын мойындай білу ерлік. Мұ нсыз кә сіби жә не тұ лғ алық ө су мү мкін емес. Мұ ндай жағ дайларда ө здеріне оны бере білетін жә не сезімдерін тү сіне білуі қ ажет.

Психологтың міндеттері:

- Оқ у - тә рбиелеу процесіндегі барлық субъектілерімен жұ мыс формасы мен ә дісін жә не белгілі бір кезең де маң ызды деген бағ ыттарды таң дай алады;

- Оқ ушылармен жә не басқ а талапкерлермен жү ргізілетін жұ мыстың нақ ты міндеттерін ө з бетінше шешуге ә діс - тә сілдерін дербес таң дап, жұ мыстардың кезегін анық тауғ а;

- Кә сіби міндеттерін сапалы орындауғ а қ ажетті жағ дай жасауды мектеп басшыларынан талап етуге;

- Қ ажетті қ ұ жаттармен танысуғ а;

- Мектеп оқ ушыларын топтық жә не жеке зерттеулерден ө ткізуге;

- Психологиялық ілімдерді насихаттауғ а;

- 240 сағ ат кө лемінде нормативтік жә не факультативтік сағ ат алуғ а;

- Оқ ушыларды мамандық қ а баула жә не кә сіби бағ дар беру;

- Отбасына психологиялық қ ызмет кө рсету;

- Оқ ыту – тә рбиелеу процесіне байланысты кең естерге, жиналыстарғ а белсенді қ атыса алады;

- Мектепте психологиялық зерттеуді жә не ә дістерді жү ргізеді, тү зетеді;

- Психолог ө зінің біліктілігін арттыру мақ сатында ә ртү рлі конференцияларғ а, семинарларғ а қ атыса алады, психологиялық орталық тармен, ассоцияциялармен практик – психологтармен, сонымен қ атар оқ у орындарындағ ы психология кафедраларымен іскер байланыс жасай алады;

- Арнайы дайындығ ы жоқ адамдарғ а психодиагностикалық жә не психокоррекциялық жұ мыстарды жү ргізуіне тыйым сала алады.

Практикалық психология тә жірибесін қ ызмет ететін психология барлық ө рістерді, біріктіреді. Олардың мақ саттары - қ иындық қ а ұ шырағ ан адамдарғ а кө мектесу.

Практикалық – психологиялық кө мекті қ ажет ететіндер:

- Дағ дарыс немесе қ ақ тығ ыс жағ дайдағ ы адам;

- мансап жолын таң даудағ ы адам;

- психологиялық проблемаларды бастан ө ткізіп отырғ ан, ауру адам;

- Мінез-қ ұ лқ ы нашар жасө спірімдер мен олардың ата-аналары;

- Ерлi-зайыптылар;

- Адамды басқ арып жә не команданың қ ызметін ұ йымдастыра білетін бастық тар;

- Кә сіби, туыстық жә не тұ лғ ааралық қ арым-қ атынастағ ы коллектив

жә не белгілі топ адамдар;

Практикалық психолог мә селесі шешу қ ызметiнiң бес бағ ыты бар:

· Психодиагностика- тұ лғ а туралы жан-жақ ты психологиялық ақ парат жинау.

· Психопрофилактика- дезадаптация, белгілі бір жағ дайғ а бейімделмеудің алдын-алу немесе жағ ымды психологиялық жағ дайды жасау, баланың психологиялық жұ мысбастылық дең гейін тө мендету жә не алдын-алу жұ мыстарын жү зеге асыру.

· Психокоррекция-баланың психикасына мақ сатты тү рде ә сер ету, оның негізгі дең гейге, ә рі жастық ерекшелігіне сә йкес тең естірушілік жұ мыстарды жү зеге асыру.

· Психологиялық кең естер-ұ стаздарғ а, ата-аналарғ а, оқ ушыларғ а қ ажетті психологиялық ақ парат бере отырып, ө мірінде кездесетін қ иыншылық тарды, ө тпелі кезең дерді (жастық дағ дарысты) жең уге, ә рі сапалы нә тижеге жетуіне ық пал ету.

· Психотерапия-тұ лғ аны сапалы тұ рғ ығ а ө згеруіне байланысты мә селелерді жү зеге асыруғ а бағ ытталады. (Тек адамның психикалық ауытқ ушылығ ы болмағ ан жағ дайда).

№2 Дә ріс

Тақ ырып: Практикалық психологияның негізгі технологиялары

Дә ріс мазмұ ны:

1 Классикалық психоанализ

2Адлердің индивидуалды психологиясы

3. Клиентке бағ ытталғ ан терапия

4. Когнитивті психотерпаия

Зигмунд Фрейд, нем. Sigmund Freud, толық аты Сигизмунд Шломо Фрейд, нем. Sigismund Schlomo Freud; 6 мамыр 1856 жыл, Фрайберг, Австрия — 23 қ ыркү йек 1939 жыл, Лондон) — Австрия психологі, психиатрі жә не неврологі. Психоанализ ілімінің негізін қ алаушы.

Ғ ылыми білім – бұ л білім ө те мұ қ ияттылық ты қ ажет ететін қ ұ былыстар себебін білу. Ол қ ұ былыстарғ а сипаттама беріп қ ана қ ойғ ан жоқ, олардың себептері мен заң дылық тарын іздеді. Психология саласына кө шкен кезде де ол осы принциптерді ұ станды.

Ол медицина факультетінде оқ ыды. Оның ұ стазы еуропаның ә йгілі физиологы Эрнст Брюкке болды. Оның зертханасында кө птеген елдердің ғ алымдары жұ мыс істеді оның ішінде орыс физиологиясы мен ғ ылыми психологияның негізін салғ ан И.М.Сеченов болды. Брюккенің жетекшілігімен студент Фрейд Вена физиология институтында жұ мыс істеді. Ол кү ніне бірнеше сағ ат микроскоппен жұ мыс істеді. Қ артайғ ан шағ ында бү кіл ә лем мойындағ ан психолог болғ ан ол достарының біріне зертханада жануарлардың арқ а жұ лынының жү йке жасушаларының қ ұ рылымын зерттеген жылдар оның ең бақ ытты сә ттері екендігін айтты. Осы кезең де қ алыптасқ ан оның бойындағ ы ғ ылымғ а деген қ ызығ ушылық пен табандылық ты З.Фрейд ө мірінің соң ғ ы 10 жылдығ ында да жоғ алтқ ан жоқ.

Психоанализдің туындауы

Біршама уақ ыттан соң Фрейд тұ лғ а проблемаларын зерттеумен шұ ғ ылданды жә не неврозды емдеудің ерекше ә дісін ойлап тапты. Фрейд теориясы мен практикасында санасыз кү й мә селелері ерекше орын алды. Адам саналы тү рде қ абылдамайтын процестерге деген қ ызығ ушылық Фрейдтің бойында оның дә рігерлік қ ызметінің бастапқ ы кезең інде пайда болды. Бұ ғ ан сонымен қ атар пост гипноздық кү й қ алыбын айқ ындауы ә сер етті. Бір ә йелге гипнозбен емделу ү стінде гипноздан оянғ аннан кейін бө лме бұ рышында тұ рғ ан қ олшатырды алу керектігін ескертеді. Гипноздан оянғ аннан кейін шыныменде қ олшатырды алып ашты. Ол ә йелден неге бұ лай істегенін сұ рағ анда ол қ ол шатырдың жө ндеулі тұ рғ анын тексергім келді деп жауап берді. Сол гипноздан кейінгі сә тінде ә йелге қ ол шатыр бө тен біреудікі екенін ескерткенде ол ың ғ айсызданып оны орнына қ ойды.

Бұ л фактілер Фрейдке дейінде белгілі еді. Бірақ Фрейд оларғ а жаң аша тү сініктеме берді. Осындай фактілерді талдау негізінде Фрейд ө зінің санасыздық кү йі теориясын жасады. Емдеуші дә рігер ретінде ол саналы тү рде қ абылданбайтын сезім кү йлері мен уә жедері адам ө мірін елеулі тү рде қ иындатып тіпті жү йке-психика ауруларының себебі болуы да мү мкін екендігіне бірнеше рет кө з жеткізді. Бұ л жағ дай оның ө зі емдеп жү рген ауру адамдардың саналы ә рекеті мен санасыздық сезім кү йі арасындағ ы қ арама-қ айшылық тан арылту жолдарын іздестіруге бағ ыттады. Фрейдтің адам жанын сауық тыру ә дісі мен теориясы психоанализ деп аталады. XX ғ. психологиясында ә йгілі ілім ретінде танылды. Кейінірек Фрейд тек ауру адамның емес сонымен қ атар сау адамның да сезім кү йімен мінез қ ұ лқ ын психиканың санасыздық кү йі арқ ылы тү сіндіретін теориясын қ ұ рды.

Фрейд психологияғ а келгенде бұ л ілім сана туралы ғ алым деп саналды. Бұ л жерде сана деп – адамның ө з жанындағ ы (ішкі дү ниесіндегі) ө тіп жатқ ан қ ұ былыстар туралы тікелей білуі аталады. Психологияның негізі де білудің дә л осы тү рі еді. Фрейд ө зінің медициналық тә жірибесіне сү йене отырып санасыздық кү йкү штерін зерттей бастады. Ол емдеген адамдар ө здерін не қ ызық тыратынын, жан дү ниесін не ауыртқ анын білмегендіктен ауруғ а ұ шырағ ан. Тек гипноздың кө мегімен сана бақ ылауын қ адағ алау арқ ылы тұ лғ аны ауруғ а шалдық тырғ ан оқ иғ алар ізін табуғ а мү мкіндік туды. З.Фрейдтің бұ л жердегі батыл қ адамы санасыздық кү йі психикасының тү рі қ алтарыстарын зерттеуде болды. Адамның жан дү ниесінің қ ұ пияларына барар жолды ол сана психологиясынан да,

Фрейдтің есептеуінше, тү с кө ру қ аншалық ты бос кө ріністер болғ анымен, оның «сценарийі» – бұ л тү стің бейне-белгілері арқ ылы қ анағ аттандырылатын тү пкі тілек-қ алаулар коды. Бұ л болжамына ө зі таң ырқ ағ ан З.Фрейд оның тіпті қ андай жағ дайда туындағ анын да есіне сақ тап қ алады. Бұ л 1895 жылдың 24 шілдесіндегі кешқ ұ рым мезгіл, бейсенбіде, веналық мейрамханалардың бірінің солтү стік-шығ ыс бұ рышында еді. Бұ л жө нінен З.Фрейд бірде: «осы жерде дә рігер Фрейд тү с кө ру қ ұ пиясын ашты» деген жазуы бар тақ тай іліп қ ойса да болады», – деп ә зілдей айтқ ан екен. 1900 жылы «Тү с жору» кітабы жарық кө рді. Оны З.Фрейд ө зінің басты ең бегі санады. Кітапта тү стегі бейнелердің қ алыптасу тә сілдері: олардың кешенді қ абаттасуы, тұ тас бейненің бө лшек бейнемен алмасуы, кейіптеу жә не т.с.с. сипатталды. Осының барысында ол барлық адамдар ү шін бірдей мә нге ие символдар бар деп санады. Мұ ндай символдар ретінде ұ шу, қ ұ лау, суды, ү шкін заттарды, тістің тү суін кө ру қ арастырылды. Тә уелсіз авторлардың бұ л қ ағ иданы тексеруі мұ ндай тұ жырымды растамады. Фрейд тү с кө рудегі бейнелерді эмоциалды сезім кү йлерінің дең гейлері ретінде тү сіндірді. Олардың туындау кө здері кү ндізгі қ алыптан тыс сезім кү йлерінде, қ ызығ ушылық тарында, қ орқ ыныш кү йлері мен санадан тыс ә рекеттерінде жасырылғ ан. Олар ө здері туралы ерекше символдық тілде сө йлейді. Фрейд олардың сө здік қ оры мен оның қ ұ рылу тә сілін қ алпына келтіруге тырысты.

1901 жылы оның «кү нделікті тұ рмыс психопатологиясы» кітабы жарық кө рді, мұ нда ол тү рлі бұ рыс ә рекеттерді тү сіндірді: есімдерді ұ мыту, сө зден таю, санадан тыс уә ждердің кө рінуі. Фрейд бойынша, мұ ның себептерін санадан тыс импульстерден, шұ ғ ылданатын ә рекеттерінен іздеген жө н.

Бұ лардан кейін оның «Даналық жә не оның санадан тыс қ ұ былысқ а қ атынасы» (1905), «Сексуалдылық теорияисы бойынша ү ш очерк» (1905), «Тотем жә не табу» (1913) ең бектері жарық кө рді.

Фрейдтің халық аралық дең гейдегі атақ -даң қ ы З.Фрейдтің танымалдығ ы арта берді: халық аралық дең гейде де атақ ты болды. 1909 ж. оны АҚ Ш шақ ырады, оның дә рістерін кө птеген ғ алымдар, солардың ішінде америкалық психология атасы Вильям Джемс те тың дағ ан. З.Фрейдті қ ұ шақ тап тұ рып ол: «Болашақ – сіздің қ олың ызда», – деген екен (Ярошевский, 1989, 21 бет).

1910 жылы Нюрнбергте психоанализ бойынша Бірінші халық аралық конгресс ө тті. Оғ ан қ атысушылар психоанализді психологиядан ө зіндің ерекшелігі бар жеке, айрық ша ғ ылым деп жариялады. Алайда кө п ұ замай осы қ оғ амдастың ішінде оның таралуына ә келген қ арсы пікірлер туындады. Фрейдтің кө птеген жақ ын жү рген жақ тастары онымен арақ атынасын ү зіп, ө здерінің мектептерін ашып, бағ ыттарын қ алыптастырды. Солардың ішінде Альфред Адлер мен Карл Юнг те бар, олар соң ынан атақ ты психологтар болды. Олардың кө пшілігі сексуалды инстинктің басым рө лге ие екендігін мойындамады.

Кө п ұ замай З.Фрейдтің ө зі де ө з тұ жырымдамасына тү зетулер енгізді. Бұ ғ ан оны ө мір мә жбү рледі. Бірінші дү ниежү зілік соғ ыс басталды. Емдеушілердің кө бі сексуалды сезім кү йлеріне емес, соғ ыс уақ ытында оларды кү йзелткен сынақ, қ иыншылық тарғ а байланысты невроз ауруымен ауырды. ХIХ ғ. соң ында веналық бұ қ ара халық ты емдеу кезінде туындағ ан З.Фрейдтің бұ рынғ ы тұ жырымдамасы кешегі солдаттар мен офицерлердің соғ ыс жағ дайында туындағ ан психикалық кү йзеліс кү йін тү сіндіруге жарамсыз болып шық ты. З.Фрейдтің жаң а емдеушілерінің ө лімді кө п кө руден туындағ ан психикалық кү йзеліс пен соқ қ ылары ерекше инстинкт бар деген болжам жасауғ а себеп болды. Ол Танатос деген атауғ а ие болды. Бұ л жерде Танатос деп не ө згелерді, не ө зін ө лтіруге, жоюғ а деген ерекше қ ұ марлық ты тү сіндірді. З.Фрейдтің кө зқ арасы бойынша, бұ л инстинкт сексуалды инстинктпен қ атар мінез-қ ұ лық тың кез келген тү рінің негізіне алынғ ан.

З.Фрейдт бұ л мә селені зерттеуге интермелеген ө з ө міріндегі жағ дайлар да болды. 20-жылдардың басында ол кө п шылым шегуден туындағ ан ө те ауыр ауру тү рімен ауырды. Бір операциядан соң екіншісіне шыдамдылық пен тө зіп, жұ мыс істеуін тоқ татпады. 1915-1917 жж. ол Вена университетінде «Психоанализге кіріспе дә рістер» деген атпен жарияланғ ан курс оқ ыды. Бұ л курс толық тыруды қ ажет етті, оларды ғ алым 1933 жылы 8 дә ріс тү рінде жариялады. З.Фрейд шығ армашылығ ының осы соң ғ ы кезең інде оның «Бұ қ ара психологиясы жә не «Мен» талдауы» (1921), «Мен жә не Ол» (1923) ең бектері жарық кө рді. Бұ л кітаптарында оның адамның жеке тұ лғ асының қ ұ рылымына деген кө зқ арастарының ө згергендігін кө реміз (Ярошевский, 1989, 22 бет).

30-шы жылдары Европадағ ы ә леуметтік жағ дай ушығ а тү сті. 1933 жылы Германияда билік басына фашизм келді. Нацистер ө ртеген кітаптардың ішінде Фрейдтің кітаптары да бар еді. Мұ ны естіген Фрейд: «Біз қ андай прогресске қ ол жеткіздік! Орта ғ асырларда олар менің ө зімді ө ртер еді, ал бү гін олар менеің кітаптарымды ө ртеуге қ анағ аттанды!» (цит. Ярошевский, 1989 ж., 27 бет). Ол бірнеше жылдан кейін Освенцим жә не Майданек пештерінде миллиондағ ан еврей мен ө зге де нецизм қ ұ рбандары қ аза табатынын білген жоқ. Солардың ішінде Фрейдтің 4 қ арындасы бар. Оның ө зін ә лемге ә йгілі Фрейдті де Австрияны жаулап алғ аннан кейін осы жағ дай кү тетін еді. Алайда Франциядағ ы америка елшіснің кө мегімен оның Англияғ а қ оныс аударуына рұ қ сат алуғ а қ ол жеткізді. Кетер алдында ол гестапоның ө зімен жақ сы қ арым-қ атынас жасағ аны жоқ екендігі туралы қ олхат тастауы керек болды. Қ ол қ ойып жатып З.Фрейд былай деп сұ рады: «Ә р адамғ а гестапоның бар ниетімен ү лгі етпеспе екен». Англияда Фрейдті ғ алымдар жақ сы қ арсалды, бірақ оның кү ні санаулы еді. Бұ рынғ ы дерті кү шейіп, оның ө з ө тініші бойынша емдеуші дә рігер, екі ине (укол) салды. Сө йтіп 1939 жылдың 21 қ ыркү йегінде Лондонда З.Фрейд қ айтыс болды (Ярошевский, 1989, 28 бет). З.Фрейд теориясының ә лемге ә йгілі ілім ретінде танылғ андығ ы соншалық бү гінде ғ алымдар «психология – бұ л Фрейдтің ө зі» деген қ ағ ида қ алыптасқ ан.

Психоанализ — Австрия ғ алымы Зигмунд Фрейд қ алыптастырғ ан XX ғ асыр мә дениетінің барлық саласына зор ық пал еткен психологиялық ілім жә не психиатрияны емдеу ә діснамасы. З. Фрейд ө з зерттеуін бастағ ан кезде психиатрия ғ ылымы биологияның ық палына айырық ша ұ шырағ аны соншылық, психологиялық қ ұ ыбылыстардың қ алыптасуы мен дамуын тү сіндіру жә не рухани ауруларды емдеу тү гелдей ө неркә сіп дә уіріне тә н механикалық ә дістермен орындалатын. Фрейд 1885 жылы Парижде ә йгілі психиатр, қ осымша митанушы Charcot-тан тә лім алып, Charcot-тың қ ояншық (истерия) ауыруын зерттеуінің ық палына ұ шырады. Сө йтіп ол бала кездегі рухани жарақ ат пен жайсыз кешірменің кейінгі ө мірдегі кө ң іл кү йге ә серін зерттей бастады. Алғ ашқ ы емі Anna O деп аталғ ан Josef Breuer деген қ ыздың психологиялық ауруына психоанализ жасаудан. Ол кезде фрейдгипноз жә не сө йлетіп емдеу (talking cure) тә сілдерін қ олданып, емделушінің кө ң ілін мазалағ ан, алаң датқ ан астыртын істі ашуғ а тырысты. Кейін фрейд гипноз амалы арқ ылы ауырудың кезінде кө ң ілінде жарақ ат қ алдырғ ан оқ иғ аны тауып шығ уғ а тырысты. Бірақ бұ л ауруды жақ сартпағ ан соң Фрейд басқ а амалдарды қ арастырды.

Психоанализдің басты ережелері

· Адамның ата тегіне тартқ ан мінезіне дейінгі барлық психологиялық қ асиеттерін бала кезіндегі кешірмесі белгілейді.

· Адамзаттың ісін, кешірмесін жә не танымын негізінен адамның иррационалды (жабайы, ақ ылсыз, нә псілік) аң сары қ алыптастырады.

· Бұ л аң сарлар незінен санасыз кү йде болады.

· Осынау санасыз аң сарларды саналы қ абатқ а ә келу психологиялық ө з-ө зін қ орғ ау механизмінің қ арсылығ ын туғ ызады.

· Сана мен астынсана (шектелген, жасырынғ ан сана) жә не нақ ты шындық арасындағ ы қ айшылық тан рухани соқ қ ы пайда болады, ауытқ улар туады, психологиялық аурулар келіп шығ ады.

· Осынау тосылғ ан, тұ йық талғ ан астынсаналық оқ иғ аны (ә лдеқ ашан ұ мытылғ ан ерекше ұ ятты оқ иғ аның жасырын ық палы) белгілі кә сіптік амалдар арқ ылы рухани ауруғ а білдіруге болады. (Қ азақ тың " кө йлектің кірі жуса кетеді, кө ң ілдің кірі айтса кетеді" деген мақ алында айтылғ андай, ө зі ұ мытып қ алғ ан " ө з сырын" білген соң адам психикалық ауытқ удан айығ а бастайды екен).

Психоанализдік емдеу амалы таласты тақ ырып болса да, кейбіреулер жағ ынан соқ ыр сенім деп бағ аланса да, бірақ оның рухани ауруларды емдеуді кө здейтін психиатрия ғ ылымына ө те-мө те ық палы зор болды. Сондай-ақ Фрейдтің бұ л жасампаз идеялары заң саласында, ә дебиетте, философияда, психология ғ ылымында кең кө лемде ә сер пайда қ ылып, еуропа жә не АҚ Ш елдерінде психологиялық ізденістің жаң а дү мпуін туғ ызды.

Меннің ү ш қ ұ рамы

Фрейд адам психикасын Ө з (It), Мен (Ego), Жоғ ары Мен (Superego) сынды ү ш бө ліктің ө зара байланысы арқ ылы тү сіндіреді. Астынсана ө ткеннен мұ раланғ ан психиканың терең қ абаты ретінде кө рініс табады. Оның қ ойнауында адамның жасырын жан сезімдері, қ ұ марлығ ы мен ынта-қ алауы ұ ялағ ан. Бұ л қ ұ рылым «лә ззаттану ережесін» басшылық қ а алады. Фрейд оны It (ө зі, нә рсеге қ аратылатын ол мағ ынасында, " Ө з" деген сө з жақ ын келеді) деп атап, «қ айнағ ан қ ұ марлық тардың қ азаны» деп бағ алайды. Адамның саналы Мені — Ө з бен (Астынсана) қ оршағ ан дү ние арасындағ ы делдал рө лін ойнайды. Бұ л қ ұ рылым «шынайылық ережесін» басшылық қ а алады, оның мақ саты — адамның астынсанасына қ ызмет кө рсету. Адам Мені Ө зді ө зіне бағ ындыруғ а тырысады, алайда кейде Ө здің ық палында болады. Жоғ арғ ы Мен орындалуды, мә дени тиым салуларды бейнелейтін тә рбиелік, этикалық, адамгершіліктік, діни, рухани сананы кө рсетеді. Жоғ арғ ы Мен ұ ят ретінде, немесе астыртын кү нә сезімі ретінде адам Меніне ү стемдік етуі мү мкін.

Психоанализ — Австрия ғ алымы Зигмунд Фрейд қ алыптастырғ ан XX ғ асыр мә дениетінің барлық саласына зор ық пал еткен психологиялық ілім жә не психиатрияны емдеу ә діснамасы. З. Фрейд ө з зерттеуін бастағ ан кезде психиатрия ғ ылымы биологияның ық палына айырық ша ұ шырағ аны соншылық, психологиялық қ ұ ыбылыстардың қ алыптасуы мен дамуын тү сіндіру жә не рухани ауруларды емдеу тү гелдей ө неркә сіп дә уіріне тә н механикалық ә дістермен орындалатын. Фрейд 1885 жылы Парижде ә йгілі психиатр, қ осымша митанушы Charcot-тан тә лім алып, Charcot-тың қ ояншық (истерия) ауыруын зерттеуінің ық палына ұ шырады. Сө йтіп ол бала кездегі рухани жарақ ат пен жайсыз кешірө менің кейінгі ө мірдегі кө ң іл кү йге ә серін зерттей бастады. Алғ ашқ ы емі Анна деп аталғ ан Джосеф Бровер деген қ ыздың психологиялық ауруына психоанализ жасаудан басталды. Ол кезде фрейдгипноз жә не сө йлетіп емдеу (talking cure) тә сілдерін қ олданып, емделушінің кө ң ілін мазалағ ан, алаң датқ ан астыртын істі ашуғ а тырысты. Кейін фрейд гипноз амалы арқ ылы ауырудың кезінде кө ң ілінде жарақ ат қ алдырғ ан оқ иғ аны тауып шығ уғ а тырысты. Бірақ бұ л ауруды жақ сартпағ ан соң Фрейд басқ а амалдарды қ арастырды.

Психоаналитикалық теорияның басты ережелері:

· Адамның ата тегіне тартқ ан мінезіне дейінгі барлық психологиялық қ асиеттерін бала кезіндегі кө шірмесін белгілейді.

· Адамзаттың ісін, кө шірмесін жә не танымын негізінен адамның иррационалды (жабайы, ақ ылсыз, нә псілік) аң сары қ алыптастырады.

· Бұ л аң сарлар незінен санасыз кү йде болады.

· Осынау санасыз аң сарларды саналы қ абатқ а ә келу психологиялық ө з-ө зін қ орғ ау механизмінің қ арсылығ ын туғ ызады.

· Сана мен астын сана (шектелген, жасырынғ ан сана) жә не нақ ты шындық арасындағ ы қ айшылық тан рухани соқ қ ы пайда болады, ауытқ улар туады, психологиялық аурулар келіп шығ ады.

· Осынау тосылғ ан, тұ йық талғ ан астын саналық оқ иғ аны (ә лдеқ ашан ұ мытылғ ан ерекше ұ ятты оқ иғ аның жасырын ық палы) белгілі кә сіптік амалдар арқ ылы рухани ауруғ а білдіруге болады. (Қ азақ тың " кө йлектің кірі жуса кетеді, кө ң ілдің кірі айтса кетеді" деген мақ алында айтылғ андай, ө зі ұ мытып қ алғ ан " ө з сырын" білген соң адам психикалық ауытқ удан айығ а бастайды екен).

№ 3 дә ріс

Тақ ырып: Практикалық психологиядағ ы негізгі бағ ыттары

Дә ріс мазмұ ны:

1. Процессуалды психология

2.Психобилдинг

3. Селф -коучинг

Мінез-қ ұ лық тық терапияны ө ткізуде клиникалық психолог клиенттің ә деттегі мінез-қ ұ лқ ына сә йкес келмейтін жаң а мінез-қ ұ лық қ а ү йрете отырып, психикалық бұ зылыстың жаң а компаненттерін ө згертуге тырысады.Мысалы: терапия процесінде клиенттің фобиялық бұ зылыстағ ы реакциядан қ ашуы, оның қ орқ ынышын тудыратын ситуацияғ а енуге итермелейді.Бұ л қ арапайым процедуралар мінез-қ ұ лық тық терапияда негізгі болып табылғ андық тан клиентке оларды қ алай орындау керектігіне байланысты ғ ана нұ сқ ау беру жеткіліксіз.Мұ нымен шектелуге болмайтын екі себеп бар: Біріншіден клиенттер ереже бойынша кө п жағ дайда анамальды мінез-қ ұ лық тың кө рінуін ұ ғ ынбайды сондық тан да қ ажетті кезде оны тү зетуді білмейді.Екіншіден, жаң а мінез-қ ұ лық ұ зақ уақ ыт бойы жаттық тырылуы тиіс, егер мұ ндай қ айталама жаттығ улар жасалмаса мінез-қ ұ лық қ алыптаспайды.Клиенттің мінез-қ ұ лық бұ зылыстары қ андай жағ дай да жә не қ аншалық ты жиі кө рінуіне байланысты, онымен кү ресудің жолдарын клиенттің іс-ә рекетін мұ қ ият зерттеумен, кү нделігін талдаумен анық тауғ а болады.Зерттеудің бұ л тү рі бихевиоральды талдау деп аталады.Осы сипаттағ ы мысал ретінде ә леуметтік фобияны талдауды айтуғ а болдаы.Мұ ндай бұ зылыстармен сипатталатын адамдар нақ ты қ андай жағ дайлардан, ә леуметтік қ атынастардан қ орқ атындарын білмей, ү немі ө здерін шектеп, қ оғ амда ө здерін мазасыз сезінеді.

Мінез-қ ұ лық терапияны қ олданғ ан кезде жақ сы нә тиже алу ү шін, клиенттің тө мен мотивациясын жең у маң ызды болып табылады.Бірақ кө біне клиенттер толық тай дені сау адам болуғ а тырысатындық тан, оларғ а бірнеше ай немесе апта қ атарынан психотерапиялық процедураларды қ олдану ү шін олардың мотивациялары тө мен болады.

Мотивацияның жеткіліксіз болуы болуы осығ ан дейінгі кө рінген аномальды мінез-қ ұ лық ты бақ ылаудың сә тсіздігіне байланысты.Ә детте мотивацияны қ алпына келтіру ү шін клиентке психотерапияның мақ сатын нақ ты тү сіндіріп. осығ ан дейінгі ө олданғ ан ә дістерден ерекшелігін анық айту керек.Сонымен қ атар ә рбір процедураны сә тті орындағ ан жағ дайда нә тижесі де жақ сы болатын эксеперимент ретінде кө рсетіп, оны кей жағ дайда нә тижесіз болуы мү мкін екендігін де айтуы керек.

Мінез-қ ұ лық тық терапияның техникалары:

Мінез-қ ұ лық терапиясының қ арапайым тә сілдерінің бірі- релаксацияғ а ү йрету болып табылады.Бұ л ә дісті дыбыстық тасымалдаушы қ ұ ралдарғ а жазу арқ ылы немесе топтық сеанстар кезінде берілетін нұ сқ ауларды ү йрену тү рінде жаттық тыруғ а болады.Релаксацияны кү нсайын ө ткізуге немесе тек стресстік жағ дайларда ғ ана қ олдануғ а болады.Ә детте терапия алғ ашқ ы айтылғ ан тә сілмен басталып, соң ғ ысымен жалғ асады.Осы кү нге дейін релаксация формаларының тиімділігін зерттеуге арналғ ан жұ мыстар мү лдем жасалмағ ан.Кө бінесе терапия мазасыздық бұ зылыстарында жә не ұ йқ ысыздық та қ олданылады.Дегенмен релаксацияның нә тижесі мен тү рлі снотворлы препараттардың нә тижесін салыстыру қ анағ аттанарлық нә тиже бермейді.Клиникалық тә жірибе кө рсеткендей ә р тү рлі ә дістердің нә тижелілігі шамамен бірдей, ал егер оларды ү немі қ олданып отыратын болса, ө те жақ сы нә тиже береді.Бірақ клиенттен ү немі жақ сы нә тижа алу ү шін, тынғ ылық ты дайындалу керек екендігін айтып тү сіндіру оң айғ а соқ пайды.Егер осыны іске асыру мү мкін болсамінез-қ ұ лық тық жә не когнетивтік ә дістерді ү йлесімділікте қ олдану мү мкіндігі туады.Сонымен қ атар релаксация жең іл гипертония немесе басқ а да психосоматикалық бұ зылыстарды емдеуде қ олданылады.Зерттеу нә тижесі кө рсеткендей бұ л процедура қ ан қ ысымын тө мендететін ерекше ә рекетке ие екендігі анық талды.Мінез-қ ұ лық терапиясының экспозиция, сенімділікті жаттық тыру, ә леуметтік дағ дыларды жаттық тыру, ө зін-ө зі бақ ылау сияқ ты тә сілдері бар.Нақ ты сұ рақ бойынша қ осымша мә ліметтерді қ азіргі кездегі психотерапевтік ә дебиеттерден білуге болады.

№4Дә ріс мазмұ ны:

1 Идеалды психолог

2. Идеалды клиент

3. Потенцуалды тапсырыс беруші ұ ғ ымдары

«Басқ а адамды тү сіну ү шін, ө зінді сол адамнның орнына қ ойып, соның кө зімен қ арап кө р»деп белгілі психолог, гуманистік психологияның негізін қ алаушы Абрахам Маслоу.

Психолгтың ең басты міндеті адамның жан-дү ниесіне кіріп, оны тү сініп, проблемасын шешуге кө мектесу .Оны шешудің жолын тауып беру.

Ө те жақ сы психолог маман болу ү шін кә сіби дайындық тан ө ту керек. Теориядық, практикалық жағ ын ө те жақ сы болу керек. Психологтың бойында сыйластық, ө зге адамғ а деген тү сінушілік, тә жірбиесі мол, ө зіне деген сенімділік бар адам. Ең маң ызды қ асиеті клиентке ө зінің жаман жақ тарын кө рсетпеу керек. Сол ү шін психолог зиянды заттардан аулақ болу керек (шылым шегу, алкагольды заттарды пайдалану т.б.)

Психологтың бойындағ ы қ асиеттер:

-Мейрімділік;

-Қ арым-қ атынасқ а тез тү скіш;

-Толеранттылық;

-Принципиалдылық;

-Ө мір тә жірбиесі мол;

-Ө зін жә не ө згені сыйлайтын адам;

-Ө зге адамды аша білетін жә не тың дай білетін.

Психологқ а қ андай мә селемен барады:

- Отбасындағ ы жанжалдар;

-Жалғ ыздық;

- Ү рейленушілік жә не депрессия;

-Зиянды қ ылық тарын жең уге;

-Жыныстық проблемалар;

-Жұ мыстағ ы проблемалар, жұ мысқ а қ абілетсіздік жә не т.б.

Психолгтың консультациясы кө мектеседі:

- Жеке даралық ты дамыту;

-Нақ ты проблемаларды шешу;

-Маң ызды шешімдер қ абылдау;

-Кризисті жең е білу;

-Ішкі кү йзелістерді жең у;

-Айналадағ ы адамдармен қ арым-қ атынасты тү зету.

Қ азіргі нарық тық экономиканың ө згеру ү дерісінде ел ішінде психологиялық кү йзеліске тү су жайттары кү нбе-кү н ө суде. Яғ ни дү ние жү зілік экономикалық дағ дарыс адам бойында ә р тү рлі психологиялық қ арама-қ айшылық тарды туғ ызуда. Демек осындай жағ дайларда адамдарғ а психологиялық кө мек кө рсету қ ажет. Қ андай да болмасын кү йзеліске тү скен адам психологиялық кө мекті қ ажет етеді. Ол психологиялық кө мекті кө рсету барысында маман психолог кең ес беру психологиясының негізгі техникалары мен кезең дерін ұ йымдастыра алуы керек.

Сол себептерге байланысты қ арастырылып отырғ ан тақ ырыптың маң ыздылығ ы зор. Осығ ан байланысты кең ес беру психологиясы- психологияның кө мегімен адамның қ алыптасуы жә не олардың жеке дамуы, ө мірге деген кө зқ арасы тұ рғ ысынан дамытуғ а кө мектеседі. Психологиядағ ы ең негізгі бағ ыт процестегі шарттардың мү мкіндікке ұ ласуы. Кең ес беру психологиясы жаң адан пайда болғ ан кә сіби психологияның дамуы яғ ни ө зіндік сфераның дамуы жә не сонымен қ атар форманың дә стү рлі жұ мысының біздің елде бө лінуі, мұ ны психологиялық білімге жатқ ызуғ а болады. Ол нағ ыз кә сіби дайындық ты қ ажет етеді. Психологиялық кең ес берудегі білім нағ ыз психолог болатын адамдарғ а ғ ана емес, сонымен қ атар, жұ мыскерлермен кә сіби нағ ыз психологияның аумағ ына қ ажет. Қ азір мамандарды жоғ ары білімге даярлау бағ дарламалары кең ес беру психологиясынсыз ө тпейді, алдағ ы уақ ытта психологтардың практикамен айналысуы ә сіресе, алғ ашқ ы кезде Россияда кең қ ұ лаш жайды. Олар мамандарды психологиялық кең ес беруші ретінде жоғ ары білімге дайындайды.

Соң ғ ы жылдары кө птеген психологтар ө здерінің жоғ ары білімдерімен Ресейде танылғ ан болатын. Олар психологиялық кең ес берудегі ө здерінің жоғ арғ ы білімдерін тә жірибе жү зінде кө рсетті. Психологиялық кең ес беру- бұ л психологтың кә сіби іс-ә рекетінің бір тү рі. Психологиялық кең ес беру практикалық психологияда жалпы негізгі аймақ болып табылады. Психологиялық кең ес берудің негізгі ә рекеті тек клиентпен ғ ана. Ол біріншіден, оның яғ ни клиенттің сенімінен шығ а білуі. Ал, екіншіден оны тү сінуі керек. Оның қ иын проблемаларынын кө ң ілді ә рі оң ай тү рде шығ уына кө мектесіп, кең естер, бағ ыттар беріп отыруы қ ажет. Кең ес беру психологиясы клиентпен жұ мыс кезінде клиент проблемаларының кү рделілігіне қ арай бірнеше сеанстарғ а созылуы мү мкін. Алғ ашқ ы сеанс аясында психолог пен клиент арасында ө зара ә ң гіме жү реді. Яғ ни, клиент ө зі туралы баяндап, ненің алаң дататынын жә не қ андай проблема мазалайтынын айтып береді. Оның 10 минуттан 30 минутқ а немесе бір сағ аттан екі сағ атқ а созылуы мү мкін. Ал, психолог ө з кезегінде клиентін ұ қ ыпты тың дап, проблемаларын талқ ылай бастайды. Сеанс кезінде клиенттің проблемаларын практикалық тү рде шешу жә не клиенттің жекелілігі (тұ лғ алылығ ы) бағ аланады. Кең естер немесе нұ сқ аулар кезінде клиентке қ ойылатын талап: психолог- консультантқ а сеніп, толық тай проблемаларын шешуге кө мектесетініне илануы керек. Кең ес беру кезінде психологтың ә р тү рлі ә дістерді де қ олдануғ а болады. Олар кең ес беруге лайық ты ә дістемелер.

Клиенттің проблемалары ауыр немесе қ иын болатын болса, жоғ арыда айтылғ андай бір немесе екі сеанспен нә тиже шығ аруы мү мкін емес. Клиенттің бір емес, бірнеше проблемаларының болуы мү мкін. Сол кезде психолог ә р проблемағ а жеке-жеке (проблемағ а сай) кең есті қ олданады. Клиент тұ рғ ысынан аталғ ан проблемалардан бірден нә тиже шығ аруы мү мкін емес. Оғ ан кең ес беруші жағ ынан да кө мек болуы керек. Егер кең ес беруші клиентке деген яғ ни, оның проблемаларынан арылуғ а деген сенімділігі жеткіліксіз болса, онда ол клиенттен болмақ. Себебі, ол ө з эмоциясын жә не мінез-қ ұ лқ ын басқ ара алмайды деген сө з. Кө бінесе, психолог-консультантқ а адамдар физиологиялық -психологиялық денсаулығ ы жағ ынан да келуі мү мкін. Психологиялық кең ес беру практик-психологтың кә сіби іс-ә рекетіндегі негізгі бағ ыт: адамғ а танымдық дең гейі жоғ ары, ө зіндік таң далғ ан ө мірлік стратегиясын жү зеге асыра алатын, ө з ө міріне жауапты тұ лғ а ретінде қ алыптастыру. Психологиялық кең ес беру психотерапиядан шартты тү рде бө лініп шық қ ан ғ ылым саласы. Себебі, кең ес беру кезінде психотерапиялық ә діс тә сілдер жиі қ олданылады. ә йтсе де, кең ес беру психологиясы психотерапия саласынан жоғ арылау болып есептелінеді.

Психолог-кең ес берушіге қ ойылатын жалпы талаптар:

- Психолог-кең ес беруші ө зінің клиентке берген ұ сыныстарына толық жауапкершілікте болуы керек.

- Психолог-кең ес берушінің практикалық қ ызметі моральді этикалық жә не заң герлік негіздерге сү йенілуіі керек. - Психолог-кең ес беруші қ ызметі адамгершілік мақ саттарғ а жә не клиенттің интелектуалды жә не тұ лғ аның даму жолындағ ы кедергілерді жоюғ а, кө мектесуге бағ ытталады.

- Психолог-кең ес беруші ө зінің жұ мысын клиенттің жеке тұ лғ асын, қ ұ ндылық тарын сыйлау арқ ылы жү зеге асырылады. Психолог-кең ес беруші адамгершілік қ ұ қ ық тарды сыйлауы керек.

- Клиентпен жұ мыс барысында психолог-кең ес беруші шыншылдық пен ашық тық принциптерін басшылық қ а алады. Сонымен қ атар ол ө зінің берген ұ сыныстарында ө те сақ болуы қ ажет.

Кең ес беру психологиясы практикалық психологияның тү рі ретінде алдына мынадай мақ саттар қ ояды:

1. Клиентте пайда болғ ан проблемаларды оперативтік тұ рғ ыда шешу. Адамдар кө мекті қ ажет ететін, тығ ырық тан шығ а алмайтын жағ дайғ а кө п тү сіп жатады. Сол жағ дайда клиент психолог-консультанттың алдында кө п кү ш жұ мсап, уақ ытын кө п алуғ а болмайды. Жалпы ауыр проблемаларды шұ ғ ыл деп атайды. Осындай кезек кү ттірмес, шұ ғ ыл проблемаларғ а тез арада психологиялық кө мек кө рсету, яғ ни ауызша кең ес білу немесе проблемасын шешу ауыстырылмайды. Мысалы, бала мен ата-ана арасында маң ызды проблеманың болуы мү мкін, сол кезде олар ө зара қ арым – қ атынас ұ йымдастыра алмайды. Бұ л балағ а физикалық жә не психологиялық жағ ынан да зиян болады.

2. Психолог-консультант ө зінің жоғ ары психологиялық біліміне сү йене отырып клиенте туындағ ан сұ рақ тарғ аа толық тай жауап іздеуі жә не ө зінің проблемасына басқ а адамдардың араласуына жол бермей, ө зінің шығ уын қ амтамасыз етуі керек. Психолог тек кең ес, бағ ыт қ ана береді.

3. Клиентке кө мек беру кезінде психолог-консультант клиентке ішіндегі жағ ымсыз эмоцияларын сыртқ а шығ аруғ а кө мектесуі керек жә не ол тек психолог пен психотерапевт алдында ғ ана емес, жеке ө зара іс-ә рекетте де шығ ара білуі қ ажеттігін ескертеді.

4. Клиентте ө зінің проблемасына деген дұ рыс тү сінік қ алыптасқ ан кезде, бірақ толық тай дұ рыстығ ына кө зі жетпесе, онда психолог-консультант клиентке кә сіби жә не моральді кө мек беріп, ө зіне толық тай сенім қ алыптастыру керек. 5. Клиентпен жұ мыс кезінде психолог тек кең ес берудің ғ ана қ ажеттілігімен шектелмей, психокоррекциялық жә не психотерапиялық кө мектің де жеткілікті тү рде проблемесын шешуде оң тайлы кө мек болатынын тү сіндіруі керек.

Кең ес беру психологиясының ұ йымдастыруда ә р психолог мынадай міндеттері орындаулары қ ажет:

1. Туындағ ан проблемада клиентке шұ ғ ыл кө мек кө рсету. Шұ ғ ыл кө мек кө рсетуде психолог тарапынан берілген кең ес оң тайлы шешімдерді ү лестіру мақ сатында болуы керек. Мысалы, ата-ана мен бала арасындағ ы қ арым-қ атынастың жақ саруы.

2. Белгілі бір жағ дайда ғ ана берілетін психолог- консультанттың кең есі.

3. Уақ ытша кө мек кө рсету (яғ ни депрессиялық жағ дайғ а тү скен клиентпен жұ мыс).

4. Егер, тіпті психологтың беретін нақ ты кең есі болмайтын жағ дайда, минимальды болса да (аз мө лшерде) кө мектесу, кең ес беру.

Психолог-кең ес берушінің міндеті:

1. Клиенттің проблемасын анық тау, яғ ни клиентте туындағ ан мә селе қ андай жағ дайда екенінен қ ұ лағ дар болу.

2. Клиентті ө зіндегі пайда болғ ан проблемаларымен қ ұ лақ тандыру яғ ни, тү сіндіру.

3. Психолог-кең ес беруші клиенттің ө з проблемасын шеше алатынын немесе шеше алмайтынын анық тау.

4. Клиент проблемасының шешу жолдарын қ арастыру.

5. Психолог-кең ес беруші элементарлы, ө мірлік қ ажет кең естерін беру. Психологиялық кең ес беру - адамғ а, яғ ни клиентке ө зінің ө мірлік қ иындығ ына сырт кө збен қ арауғ а, ө зінің жағ ымсыз қ ылығ ы мен іс-ә рекетін сырт кө збен кө руге жағ дай туғ ызады. Ол клиенттің жеке ө мірін дұ рыстауғ а, ө зінше шешім қ абылдауғ а, ө з тағ дырына жауап беретіндей сенімділік туғ ызады.

Психолог-кең ес беруші психоаналитакалық теорияғ а сү йене отырып, клиенттің ішкі жан дү ниесін ү ш жағ дайда қ арастырады. Олар: - динамикалық (ә р тү рлі психологиялық даулы қ арым-қ атынастың нә тижесі ретінде) - экономикалық (оның энергетикалық мінездемесі ретінде) - топикалық (психологиялық қ ұ рылымы бойынша қ арайды).

Кең ес беру психологиясының ә дісі мен тү рлері.

1. Теориялық қ абылдау қ абілеті бойынша (психоаналитикалық, тә ртіптік, гуманистік, гештальт кең ес беру аясында).

2. Клиенттің жасы бойынша (бала, жеткіншек, ересек).

3. Ұ йымдастыру тү рі бойынша (іштей бетпе-бет сө йлеу, хат арқ ылы, интернет, телефон арқ ылы).

4. Клиенттердің саны бойынша (жеке, топтық).

5. Психологиялық проблема бойынша (тіл табысу проблемалары, жеке проблемалар, кө ң іл-кү й проблемалары).

6. Қ осымша жү йе (мектептік, жұ мыстық, жанұ ялық, ерлі-зайыптылық, бизнестік). Психологиялық кең ес беру тү рлеріне тоқ талатын болсақ, ол ә р тү рлі адамдар мұ қ таж болып жә не тү рлі жағ дайлармен келетіндіктен психологиялық кең ес беруді клиенттердің жеке ерекшеліктеріне байланысты жә не олардың проблемалық мү шелеріне байланысты бірнеше тү рге бө луге болады.

Ең бірінші, жеке тұ лғ алық психологиялық кең ес беру. Бұ л тү рге адамдардың жеке проблемаларына байланысты кең ес алу жатады. Мысалы, адамның арылғ ысы келетін психологиялық жә не мінез-қ ұ лық тық кемшіліктері немесе адамдармен қ арым-қ атынас арасындағ ы жеке басына қ атысты проблемалар, ә р тү рлі қ арым-қ атынастар, жолы болмаушылық, психогенді аурулар жатады. Бұ л жерге соныымен қ атар, адамның ө з-ө зіне кө ң ілі толмауын, интимді проблемаларды да жатқ ызуғ а болады. Екінші тү ріне, психологиялық кең ес беруде кө п кездесетін жә не ө те маң ызды мә селе отбасының кең еске жү гінуі. Бұ л жерге отбасындағ ы немесе отбасы мә селесінде туындайтын ә р тү рлі жағ дайдағ ы кең ес беруді жатқ ызамыз. Сонымен қ атар, болашақ жарды таң дауда да психологиялық кең ес ө те маң ызды. Ү шінші тү рі педагогикалық - психологиялық кең ес беру. Бұ л жерде кең ес берушінің клиентпен тә рбие, оқ у мә селесі жө ніндегі ә ң гімелерін ересек адамдардың педагогикалық біліктілігін жоғ арлату педагогикалық басшылық, балалар жә не ересек адамдардың топтарымен басшылық жасау секілді мә селелер бойынша туындайтын проблемалардың шешімін табуғ а бағ ытталады. Арнайы практикалық психологиялық білім деп психолог-кең ес берушінің практикалық қ ызметіне, оның адамдармен жұ мыс жасау барысындағ ы психологиялық ә дістерді мең геруіне байланысты білімді айтамыз. Бұ л жерде арнайы практикалық психологтарды жоғ арғ ы оқ у орындарында дайындау барысында берілетін, мең герілетін білім жайында айтуы керек.

Практикалық жұ мыста психолог-кең ес берушіге ө те мол тә жірибе қ ажет. Себебі, ғ ылым мен психологияны ү йретумен емес, адамдардың шынайы ө міріндегі қ иын жә не кү рделі проблемаларымен жұ мыс жасауы қ ажет. Жоғ арғ ы оқ у орындарында алынғ ан білім практикасыз, тә жірибесіз еш нә тиже бермейді. Психолог консультанттың ұ шырасуы мү мкін жағ дайларының ешқ айсысының алдын-ала қ аралынбайды, анық талмайды. Сондық тан кез-келген жағ дайда психолог-кең ес берушіге тә жірибе ауадай қ ажет. Осы айтылғ андардың барлығ ы психолог-кең ес