V-XI ғасырлардағы Еуропа елдеріндегі математика.

Біздің заманымыздың V ғ асырында Рим империясы Кұ лайды. Христиан дінінің кеселді қ ырсығ ы қ оғ амдық, саяси-экономикалық жағ дайдың жайсыздығ ы (феодал- дық томағ а-тұ йық тық, соғ ыстар т. б.) Европа ғ ылымы мен мә дениетін тѳ меыдетті. Бұ л тоқ ырау XV—XVI ғ а- сырларғ а дейін, яғ ни Европада қ айта ѳ рлеу заманына дейін созылады. Атақ ты орыс математигі, академик В. А. Стеклов осы дә уірді былай сипаттайды: «Бұ л кезең Европаның тас қ араң ғ ы надандық тың қ апасына айналғ ан жә не тоқ ырау тұ ң ғ иығ ына тұ ншық қ ан уақ ыт еді... Ой-парасат epic алғ ан ғ асырлар орнына мың жылғ а созылғ ан ақ ыл-ойды семдіріп, ұ йқ ығ а батырғ ан ғ асырлар келді. Адамзат тарихында бұ дан асқ ан ғ аламат ауырлық болғ ан емес... Христиан ілімін оқ ытып, насихаттаушы, шіркеу иелері қ алың бұ қ араны, оның рухын бү тіндей ѳ зіне қ аратып, мү лдем бағ ындырып алды. Адамдардың надандығ ы мен опастығ ы шегіне жеткендігі сонша, христиан діні тарағ аннан кейін жеті ғ асыр ѳ ткен соң бү кіл Европада ең керемет оқ ымысты адам Монах Беда болды, оның ѳ зі арифметиканың тѳ рт амалын тү сініп қ олдануды ғ ана білуші еді». Тарихта бұ л дә уірді орта ғ асырлар заманы деп атайды. Ғ ылымның жалпы дамуын еске алсақ, осы мың жылдық ү зіліс дә уірін шартты тү рде екі кезең ге бѳ луге болады: V—X ғ асырлар жә не XI—XIV ғ асырлар. Бірінші кезең де ѳ ндіріс пен техниканың дамуы ѳ те баяу ѳ ткен, шаруашылық шашыранды, мемлекеттер саяси жағ ынан ѳ те орнық сыз болды; толассыз ішкі-сыртқ ы соғ ыстар болып тұ рғ ан. Осығ ан лайық мә дениет, ғ ылым дә режесі мейлінше тѳ мендеп хат танитын адамдардың езі сирек болды. Ғ ылымда жаң алық ашу атымен болмады. Тек қ ана шіркеу тѳ ң ірегіне жиналғ ан бірен-саран сопылар (монахтар) қ олында ежелгі гректер мен римдіктерден қ алғ ан жаратылыстану, математика сияқ ты бірлі-жарым трактаттар ұ шырасатын. Олардың оқ уы, сауаты шамалы болғ андық тан, бұ л ең бектерді тек қ айта-қ айта кѳ шіріп жазумен шектелген. Бұ лардың ішінде грек-рим мә дениетін сақ тауғ а тырысқ ан «сауат- тыларының» бірі Боэций (480—524) еді. Ол бірнеше мазмұ ны тайыз математикалық шығ армалар жазғ ан. Солардың бірі «Арифметика негіздері» ежелгі пифагоршылардың сандар теориясын ү стірт баяндауғ а арналғ ан. Алайда «жоқ тан бар» дегендей бұ л шығ арма бірнеше ғ асыр бойы математиканы оқ ыту кә десіне жара- тылып келген. Ол Кү н сағ атын орнатып, жұ лдыздарғ а, Темірқ азық жұ лдызына бақ ылау жү ргізеді. Европада математиканы, математикалық білім беруді дамытуда оқ у орындарының ашылуының мә ні ү лкен болды. Осындай бір мектепті негіздеуші (Францияда) кейіннен Сильвестр II деген атпен рим папасы болғ ан Герберт (940— 1003) еді. Герберт математикалық мазмұ нды бірнеше шығ армалар жазса керек. Оның анық -қ анығ ына кү мә н келтірушілер де бар. Олар «Сандарды белу туралы кітапша», «Абақ та есептеу ережелері» жә не геометриялық [ѳ лшеу жайлы шығ арма. Ол абак деп аталатын есептегіш дақ тада сандарғ а амалдар жү ргізу ә дісін ү йретуге баса назар аударғ ан. Герберт сандарды Рим цифлары арқ ылы кескіндеген немесе сѳ збен жазғ ан, ү шбұ рыш ауда- нын табу ережесін қ алдырғ ан.Воэцийдін, шығ армалары мен Евклид «Бас Фамаларының» ү зінділерін тү сіндіруде Герберт геометриялық негізгі ұ ғ ымдарғ а сын кѳ зімен қ арайды. Ол нү кте, сызық, жазық тық денеден тыс кездеспейді, біз оларды тек оймен ғ ана бѳ ліп қ арастырамыз деген дұ рыс пікірді жақ тайды. Герберт Испанияғ а сапар шегіп, онда араб матема- тикасын ү йренуді бастағ ан ең алғ ашқ ы батыс оқ ымыс- тыларының бірі болды. Бұ л бастаманың Европа математикасының дамуындағ ы маң ызы ерекше еді.Роджер Бэкон ғ ылыми ізденіс жұ мысына жаң а леп, еркін рух ә келеді, ѳ ткеннің жақ сы-жаманын парық тауғ а шақ ырады, эр тү рлі діни ырымдар мен сиқ ырлық тарғ а ү зілді-кесілді қ арсы шығ ады. Ѳ зі дін жолын ұ стай тұ ра (ол монах болғ ан) ғ ылымды діннен бѳ ліп қ арауды уағ ыздайды. Сондық тан да католик дін басшылары Бэконды «кә пір» деп жариялап, жиырма жыл абақ тыда азаптағ ан. Бэкон — математиканың ролін жоғ ары бағ алағ ан ғ алым. Ол ѳ зінің «Математиканың пайдасы туралы» деп аталатын кітабының тертінші тарауында математиканы басқ а ғ ылымдардың кілті деумен қ атар оны табиғ ат философиясының ә ліппесі деп атағ ан. Роджер Бэкон ѳ зінен бұ рынғ ы ғ ылым мен философняның жақ сы ѳ скелең жақ тарын бойына сің іре отырып, тә жірибе мен математикағ а сү йенген жаң а эксперименттік ғ ылымның жаршысы болды.