Деформация мен орын ауыстыру

Қ андай дене болмасын сыртқ ы кү ш ә серінен ө здерінің ө лшемдері мен пішіндерін ө згертеді, деформацияланады.

Дененің сызық ты ө лшемдерінің ө згеруі сызық тық деформация, ол бұ рыштық ө лшемдерінің ө згеруі бұ рыштық деформация делінеді.

Деформация нә тижесінде дененің сызық тық ө лшемінің ө суі – созылу (ұ зару), ал кемуі – сығ ылу (қ ысқ ару) деп аталады.

Деформация материалдың атомдарының ара қ ашық тық тарының ө згеруі мен атом блоктарының орын ауыстыруы салдарынан туады. Оның табиғ атың толық зерттеп білу ү шін, жазық дененің кез келген нү ктесінің жанынан ө зара перпендикуляр АВ, СА тү зулерін алайық (І. 5, а - сурет).

Дене деформациялағ анда АС тү зу сызығ ы s шамасына ұ зарады (І. 5, б - сурет). Оның орташа сызық тық салыстырмалы деформациясы келесі формуламен анық талады

І. 01

Бұ л қ атынастың бө ліміндегі АС кесіндісінің ұ зындығ ы s нө лге ұ мтылғ андағ ы шегі А нү ктесіндегі толық салыстырмалы деформацияны анық тайды

Енді бұ рыштық деформацияны қ арастырайық. Деформацияғ а дейінгі ВАС тікбұ рышы мен деформациядан кейінгі сү йір бұ рышының арасындағ ы айырма берілген нү ктенің бұ рыштық деформациясын сипаттайды.

Сонымен кү ш тү скен дененің кез келген нү ктедегі деформациясы сызық тық салыстырмалы жә не бұ рыштық деформациялармен сипатталады. Денеде пайда болғ ан сызық тық жә не бұ рыштық деформациялар сырттан ә сер етуші кү ш жойылғ анда толық жойылуы немесе жойылмауы да мү мкін. Сыртқ ы кү ш ә сері жойылғ анда, денедегі деформация да жойылса, ондай деформацияны серпімді деп, ал деформация толық жойылмай қ алса, онда қ алдық деформацияны пластикалық деформация деп атайды. Егер дененің бекіту шарттары мен нү ктелеріндегі деформацияның шамасы белгілі болса, онда кез келген нү ктенің деформациядан кейінгі орнын, яғ ни орын ауыстыру шамасын анық тауғ а болады. Машина бө лшектері серпімді деформацияланғ анда ғ ана олардың жұ мыс істеу қ абілеті қ амтамасыз етіледі. Сондық тан, нү ктелердің ең ү лкен орын ауыстыру шамасы белгілі бір мү мкіндік шамадан аспауы керек. Мұ ндай шарт тең сіздік ретінде кө рсетіліп, қ атаң дық шарты деп аталады.