Автордың мәтін жазудағы міндеті

Жалпы мә тіннің жетістіктері мен кемшіліктерін тек ө зге кө збен ғ ана біле аламыз. Себебі, шығ арма тудырушы автор ө з ең бегіндегі кейбір жетіспеушіліктерді байқ амауы мү мкін. Осығ ан байланысты орыстың ұ лы жазушыларының бірі Гоголь ө з кезінде мынадай кең ес айтқ ан: «Бір жазғ ан қ олжазбама сегіз рет ораламын. Тек содан кейін оны қ айта кө шіріп, толық аяқ талғ ан деп білемін. Ал одан кейінгі тексеру мен бақ ылауды шамадан тыс, артық деп санаймын. Ол мә тінді бұ зып жібереді».

Мә тінді логикалық тұ рғ ыдан сараптау да автор мен редакторғ а кө п міндет жү ктейді. Егер мә тін логикалық тұ рғ ыдан дұ рыс жазылса, оны бақ ылау да, тексеру де оң ай. Ал логикалық тұ рғ ыдан дұ рыс тумағ ан мә тінмен жұ мыс қ иынғ а соғ ады. Мә тінді логикалық тұ рғ ыдан дұ рыс жазу ү шін мынадай екі операцияны еске ұ стау қ ажет: мә тінді бө лікке ойша бө лу жә не осы бө ліктер арасындағ ы байланыс пен мә тіннің мағ ыналық бірліктері арасындағ ы байланысты анық тау.

Мұ ндай тә сілдерді мең геру кез келген редактордың тә жірибесінде жоқ. Сол себепті мә тіннің мағ ынасы мен оның бойындағ ы кемшіліктер, қ ателіктерді табу ү шін де ең бірінші мә тіннің тү рлерін ажырата білу ө те маң ызды. Жоғ арыда аталып кеткен мә тіннің бірнеше тү рлерінен басқ а да қ ызметтегі қ ұ жаттарғ а байланысты мә тіннің ө зі ә р тү рге бө лінеді. Бірақ, ол мә тіннің ерекшелігі сонда, оның белгілі бір ережелері немесе тә ртібі болады. Анығ ырақ айтсақ, қ ұ жаттың басты мазмұ ндық жағ ын кө рсететін мә тіннің трафарет, анкета жә не таблица сияқ ты тү рлерін атап ө туге болады. Трафарет дегеніміз - дә стү рлі сызық ты жазба. Мысалы:

Анық тама № 1

Бұ л анық тама азамат Шаханов Дидарғ а берілді. Ол Астана қ аласы Кенесары кө шесі, 25 ү йде тұ рады. Бір баласы бар.

Анық тама жұ мыс орнынан берілді.

Трафарет мә тіннің формаланғ ан тү рін кө рсетеді. Ал анкета ө зімізге белгілі тігінен жазылғ ан бірнеше сұ рақ тардан тұ рады. Оқ улық та анкетаны трафаретпен ұ қ састырып қ арастырғ ан, бірақ анкетаның басты айырмашылығ ы оның сұ рақ тарының тігінен берілетіндігінде. Ал кестеге келетін болсақ, қ андай да бір ақ параттың сандық кө рсеткіштермен немесе анық тамалар арқ ылы ә р бө лікке тігінен жә не кө лденең інен берілуі. Бұ л аталғ андардың барлығ ы қ ызметтік қ ұ жаттарғ а тә н. Ә р тү рлі оқ улық тарды аша отырып, мә тіннің ө зге тү рлерін кездестіруге болады. Олар жоғ арыдағ ылардан басқ а публицистикалық жә не авторлық мә тіндер. Бұ лар ә сіресе журналистік жазбаларғ а тә н. Сонымен қ атар журналистік тұ рғ ыдан келгенде кез келген мә тіннің бойынан мағ ыналық жағ ынан ерекшелендіретін факт болуы шарт.

Бү гінгі кү ні бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарында жарық кө ріп жатқ ан материалдардың кө бі ақ парат жанрына негізделіп жатқ андық тан ақ парат жанры фактіні кө п қ ажет етеді. Жә не мә тіндегі сө йлемдердің жалғ аулары мен жұ рнақ тарын орынды пайдалану оның мазмұ ндық қ ұ рылымына кө п ә сер етеді.