Практика. Теория мен практиканың арасындағы кайшылыктың анықтамасы

Педагогикалық зерттеудің қ андайда бір ə діс не тə сілінің педагогикалық тиімділігін анық тау ү шін арнайы ұ йымдастырылғ ан тексеру тү рі- эксперимент ерекше маң ызды. Педагогикалық эксперимент міндеттері: 1) жобаланғ ан педагогикалық қ ұ былыс жə не оның іске асуында кө рініс беретін себеп-салдарлы байланыстар мə нін зерттеу; 2) педагогикалық қ ұ былысқ а зерттеушінің белсенді ық пал жасауы; 3) педагогикалық ық пал мен ық палдастық тың нə тижесін ө лшестіру. Эксперимент келесі кезең мен ө ткізіледі: – теориялық (проблема қ ою, зерттеу мақ сатын, нысанын жə не денін анық тау, міндеттер мен гипотеза белгілеу);

- ə дістемелік (зерттеу ə дістемесі мен оның оның жоспарын айқ ындау, бағ дарлама тү зіп, алынғ ан нə тижелерді ө ң деу ə дістерін нақ -тылау);

- эксперимент жұ мысы – бірнеше тə жірибелік зерттеу ə рекеттерін орындау (ситуация тү зу, бақ ылау, тə жірибені басқ ару жə не зерттеушілердің жауап ə рекеттерін бағ алау);

- талдау – сандық жə не сапалық сарапқ а салу; алынғ ан деректерге тү сініктеме беру; қ орытынды жасап, практикалық ұ сыныстар енгізу.

Эксперимент тү рлері: табиғ и (қ алыпты оқ у-тə рбие процесі жағ дайында) жə не зертханалық – қ андай да ə дістің тиімділігін тексеру ү шін жасанды жағ дайлар тү зу (экспериментке алынғ ан балалар тобы ө з алдына бө лектенеді). Кө п жағ дайларда табиғ и эксперимент қ олданылады. Ол зерттеуге алынғ ан педагогикалық қ ұ былыс мазмұ ны, мақ саты жə не т.б. орай ұ зақ қ а созылғ ан не қ ысқ а мерзімді болуы мү мкін.

Егер эксперимент педагогикалық процестің нақ ты жағ дайымен танысуғ а бағ ытталғ ан болса, деректеуші (констатирующий) аталып, ал оқ ушы не сынып ұ жымының дамуына қ ажет жағ дайларды анық тауғ а арналғ ан кү нде мұ ндай эксперимент- қ айта жасаушы (дамытушы) деп аталады. Қ айта жасау экспериментінде салыстырып баруғ а керек бақ ылау топтары тү зіледі. Эксперименттік ə дістің қ иындығ ы: оны жү ргізу техникасын жете білу қ ажет, бұ л зерттеу барысында ұ йымдастырушының аса ү лкен сыпайылығ ы мен ə дептілігі, кө регендігі мен егжей-тегжейлілігі, зерттеудегілермен қ атынас тү зу қ абілеттілігі де маң ызды келеді.

Жоғ арыда аталғ ан ə дістер тобы педагогикалық қ ұ былыстар танудың эмпирикалық мақ сатымен байланысты келеді, яғ ни жеке-дара ғ ылыми-педагогикалық деректерді жинақ тауғ а арналады. Ал осы топталғ ан алғ ашқ ы деректік материалдың мə н-мағ ынасын ашып, заң дары мен заң дылық тарын анық тау зерттеудің теориялық талдау ə дісімен орындалады.

Теориялық талдау – педагогикалық қ ұ былыстың кей тараптарын, белгілерін, ерекшеліктері мен қ асиеттерін біліп, қ арастыру ү шін қ ажет. Жеке деректерді талдаумен оларды жү йелі топтарғ а біріктіреміз, ə рбіріндегі жалпылық пен даралық ты ескере отырып, ортақ принциптер мен ұ стамдарғ а келеміз. Талдауды біріктіру (синтез) процесімен қ атар жү ргізе отырып, зерттеудегі педагогикалық қ ұ былыстың мə н-жайына енеміз.

Индуктив жə не дедуктив ə дістер – эмпирикалық жолмен алынғ ан ақ паратты қ орытындылаудың логикалық ə дістері. Индуктив ə діс – ойдың жеке пікірлерден жалпы ойғ а ө туін байқ аса, дедуктив – жалпы пікірден жеке қ орытынды жасауғ а қ олданылады.

Теориялық ə дістің қ ажеттігі проблема анық тауғ а, гипотеза белгілеп, жинақ талғ ан деректердің бағ асын шығ арудан туындайды. Теориялық ə діс кө птеген ə дебиеттермен таныс болуды талап етеді:

- жалпы адамтану, соның ішінде педагогика классиктерінің ең бектері;

- жалпы жə не арнайы педагогикалық ə дебиеттер;

- тарихи-педагогикалық ресмидеректер мен қ ұ жаттар;

- педагогикалық мерзімдібасылымдар;

- мектеп, тə рбие, мұ ғ алімжө ніндегікө ркемшығ армалар;

- педагогикалық анық тамақ ұ ралдары;

- педагогика жə неоныменсыбайласпə ндербойыншаоқ улық тар мен – ə дістемелікқ олданбалар.

Ə дебиеттер мен танысудың арқ асында қ ай проблеманың қ андай тараптары жақ сы зерттелгенін, қ андай проблемалардың дау-дамайлы жə не қ ай мə селелердің ə лі тың жатқ анын білуге болады.

Ə дебиеттер мен жұ мыс істеу ə дістерінің тү рі сан-алуан. Олар арасында кө бірек қ олданылатындары: кітап дерек (библиография) тү зу – зерттелетін мə селеге байланысты іріктеліп алынғ ан деректік ə дебиеттер тізімі; реферат жазу – жалпы тақ ырып бойынша бір не бірнеше ғ ылыми ең бектің қ ысқ артылып берілген мазмұ ны; конспектілеу – жұ мыстың маң ызды идеялары мен тұ жырымдарына байланысты жан-жақ ты материалдарды мұ қ ият қ амтығ ан жазбалар; аннотациялау – кітап пен мақ аланың жалпы мазмұ нынан қ ысқ аша ақ пар жазу; сілтеме (цитата) беру – ə деби деректе келтірілген ой, пікір не санды ө згертпестен мə тінге ендіре жазу.

Педагогикадағ ы математикалық жə не статистикалық ə дістер сауалнама, эксперимент жолымен алынғ ан деректемелерді ө ң деу ү шін, сондай-ақ зерттеліп жатқ ан қ ұ былыстар арасындағ ы сандық тə уелділіктерді анық тау мақ сатында қ олданылып, эксперимент нə тижесін бағ алауғ а, қ ортындылар сенімділігін арттыруғ а, теориялық тұ жырымдарды негіздеуге жə рдемдеседі. Математикалық ə дістер арасында педагогикада ең кө п қ олданымғ а келетіндері: тіркеу (регистрация), ранжирование (тə ртіпкекелтіру), ө лшемге тү сіру (декодирование). Статистикалық ə діспен қ олғ а тү скен кө рсеткіштердің орташа сандық шамасы айқ ындалады: орта арифметикалық (салыстырып бақ ылау жə не эксперименттік топтардың жазба жұ мыстарында жіберілген қ ателердің орташа санын шығ ару ү шін); медиана – тізімдердің орта тұ сындағ ы кө рсеткіш (топта он екі оқ ушы болса, бағ аның ө су дə режесімен ө рнектелген тізімде алтыншысының бағ асы - медиана); таралу дə режесі – дисперсия немесе орташа квадраттың ауытқ у, баламалар коэфиценті жə нет.б.

Мұ ндай есептерді жү ргізу ү шін белгілі формулалар, анық там атаблицалар қ абылданғ ан. Осы ə дістер мен жинақ талғ ан кө рсеткіштердің сандық тə уелділіктері графиктер, диаграммалар, таблицалар тү рінде ө рнектеледі.

Педагогика ғ ылымында жас зерттеушілердің араласуын кү тіп жатқ ан, ə лі анық талмай елеусіз болғ ан қ ұ былыстар байланысы мен тə уелділіктері ұ ланғ айыр, тың халінде. Педагогиканың жемісті дами тү суінің басты шарты – ғ алымдар мен педагог-практиктердің бірлікті іс-ə рекеті. Егер осы теориялық жə не тə жірибелік ізденістер аталғ ан педагогикалық ə дістер жү йесін жете білумен жү ргізілетін болса ғ ана, педагогтың ө з тə жірибесі де, басқ алардың да педагогикалық ұ сыныстары мақ сатты бағ ытта зерттеліп, талданады, соның нə тижесінде оқ у-тə рбие ұ йымдастыру жолындағ ы табыстары мен жаң алық тары ғ ылыми тұ ғ ырғ а орнығ уы сө зсіз.