РЕЗЕҢКЕ ЖӘНЕ ЛАТЕКС

Резең ке деп табиғ и немесе синтетикалық каучукті тү рлі ингредиенттермен (қ оспалар) қ осып, вулканзизациялау кезінде алынатын жоғ ары молекулалы қ осылыстарды айтады.

Бір тү рлі жоғ ары молекулалы қ осылыстар негізінде тү рлі физико-химиялық қ асиеттерге ие резең ке алуғ а болады, бірақ мындадай кө рсеткіштер, биологиялық инерттілік жә не қ анның ұ юына кө рнекті ә серінің жоқ тығ ы, негізінен қ олданылатын бастапқ ы полимердің қ асиеттерімен анық талады. Медициналық мақ сатта қ олданылатын резең келердің айырық ша ерекшеліктері оларды регенераторлардан - резең кені екінші рет ө ң деуден ө ткен ө німнен дайындауғ а болмайтындығ ы.

Медицинада табиғ и каучуктен алынғ ан бұ йымдар жиі қ олданылады; қ ұ рамында боялмағ ан уытсыз антиоксиданттар бар изопрендік каучуктен алынғ ан; қ ұ рамында фтор жә не кремнийорганикалық каучуктен алынғ ан.

Шикі резең ке қ ұ рамына каучуктен ө зге вулканизациялайтын агенттер кіреді, вулканизацияны тездеткіштер, толық тырғ ыштар, жұ мсартқ ыштар, тозуғ а қ арсылар, кү шейткіштер, бояғ ыштар, арнайы заттар жә не т.б. Бұ л мақ сатқ а қ олданылатын химиялық қ осылыстар каучуктің химиялық қ ұ рылысымен анық талады, қ олданылуымен, пайдалану жағ дайларымен жә не қ оспа мен бұ йымның технологиялық преоцестерінің мү мкіндіктеріне байланысты.

Медициналық мақ саттағ ы бұ йымдар ү шін вулканизациялайтын агенттер – кү кірт жә не органикалық пероксидтер. Кү кіртті негізінен науқ астарды кү туге арналғ ан бұ йымдар жасауда қ олданылатын қ анық пағ ан каучукті жабыстырғ ыш ретінде қ олданады. Органикалық пероксидтер полиорганосилоксандық СКТВ маркалы резең ке алу ү шін қ олданылады. Олардың негізінде физиологиялық инертті резең келер алуғ а мү мкіндік туады жә не сирек - изопрендік каучуктарды бір-біріне қ осу ү шін қ олданылады. Кремнийорганикалық резең кеге арналғ ан органикалық пероксидтерден жиі қ олданылатыны бензоил пероксиді жә не 2, 5-ди-(тре/жә не-бутилперокси)-2, 5-диметилгексан. Соң ғ ы қ осылыс иісі жаман емес резең ке алуғ а мү мкіндік береді.

Жылдамдатқ ыштар — мырыш, магний, свинец оксидтері, калий, натрий пероксидтері, вулканизациия процессін тездетеді. Тездеткіш таң дау вулканизирлеуші агенттің табиғ атына байланысты.

Толық тырғ ыштар резең кенің қ ұ нын арзандатады жә не олардың бастапқ ы физико-механикалық қ асиеттерін жақ сартады. Медициналық мақ саттағ ы бұ йымдар ү шін жиі бор, каолин, тальк, кремний жә не мырыш оксидтері қ олданылады.

Бояғ ыштар резең ке бұ йымдарғ а белгілі бір тауарлық тү р береді жә не физико-механикалық жә не жылуұ стағ ыштық қ а, сонымен қ атар резең ке медициналық бұ йымдарды сақ тау мен пайдалануда қ орғ аушы рө л атқ арады. Медициналық мақ саттағ ы бұ йымдар ү шін жиі мырыш, титан, темір оксидетрі, беолин лазурі жә не тағ ы басқ алар қ олданылады.

Жұ мсартқ ыштар немесе пластификаторлар, дайындау кезінде резең ке қ оспасын араластыру процессін жең ілдету (гомогендеу), резең кеге пластикалық жә не аязғ а тұ рақ тылық (мұ най гудроны, керосин, бензин, зығ ыр майы) беру ү шін қ олданылады. Ережеге сай кремийорганикалық резең кеге пластификаторлар енгізілмейді, ө йткені олардың ө зінің пластикалылығ ы ө ң деуге жеткілікті.

Тозуғ а қ арсы заттар резең кені ө ң деуде жә не пайдалануда жү ретін тотығ у процессінбаяулату ү шін енгізіледі, сондай-ақ, жарық танудың ә серінен қ орғ ау ү шін қ олданылады. Қ азіргі кезде антиоксидаттар ретінде изопрендік каучуктер ү шін ароматты (фенол) инол жә не аминдер қ олданылады. Резең кені стабилизациялау ү шін тізбектік емес ингибиторларды- ауыспалы валентті металдардың формиаттары мен оксалаттары қ олдану перспективті болып табылады.

Вулканизацияны кү шейткіштер материалдың жыртылуғ ы тө зімділігін арттырады. Кү шейткіш ретінде ақ кү йені (аморфты дисперсті кремнезем), каолин, столяр клейі, мырыш оксиді жә не басқ алар қ олданылады. Кремийорганикалық каучуктер ү шін кү шейткіш толық тырғ ыш ретінде жиі аэросил — кремнийдің ұ сақ дисперсиялық оксиді қ олданылады. Бірақ онымен композицияда каучуктің пластикалық қ асиеті бірнеше сағ ат сақ таудан кейін жоғ алады, сондық тан мұ ндай каучуктерге сонымен бірге қ ұ рылымын ө згертпеуші агенттер — силанолдар қ осылады, соның нә тижесінде қ оспаның сақ тау мерзімі 6 айғ а дейін ұ зарады.

Арнайы заттар резең ке қ оспасынабелгілі бір тұ тыну қ асиетінберу ү шін енгізіледі.

Медициналық резең ке дайындаудың технологиялық процессі келесі операциялардан тұ рады:

1. резең ке қ оспасын алу;

2. жартылай фабрикат дайындау;

3. формалау немесе резең ке бұ йымдар алу;

4. вулканизация;

5. формалаудан кейінгі ө ң деу, монтаж, ақ ауларын тү зеу;

6. сапасын бақ ылау, таң балау, орау.

Резең ке қ оспасын алу негізгі тө рт стадиядан тұ рады.

1. Каучукті пластификациялау резең ке араластырғ ыштарда 100-110°С температурада, 8-10 атм қ ысымда жү ргізіледі. Каучукті алдын ала кесектерге кесіледі де ілініп қ ойылады. Резең ке қ оспасы дайындалады жә не қ оспалар белгілі бір тә ртіппен қ осылып отырылады. Егер ингредиенттер кондициясына жетпеген болса, онда оларды алдын ала дайындау қ ажет. Ақ шыл тү сті (мысалы, бор, каолин) ингредиенттерді ауа ағ ынымен кептіреді де ауамен сепарациялайды (отсеивание).

2. Резең ке қ оспасын араластыру резең ке араластырғ ыштарда 20-40 минут аралығ ында жү ргізіледі.

3. Резең ке қ оспасын суыту тү рлі суытқ ыш қ ондырғ ылардың кө мегімен жү ргізіледі: сусепкіш жү йесі, фестонды суытқ ыш қ ондырғ ы, кә дімгі ванналар жә не т.б. Суытылғ ан судың температурасы 8-10°С болуы керек.

Жартылай фабрикаттар немесе заготовкалар дайындау. Бұ л операция резең ке жылытқ ыштар, мұ зғ а арналғ ан қ абыршық тар, тө сегіш судналар, катетер, трубкалар дайындағ анда жү ргізіледі. Резең ке заготовкалар трубка тә різді бұ йымдар ү шін экструзия ә дісімен (шприцтеу) қ ұ рт тә різді пресстерде жү ргізіледі. Заготовкалар шнур жә не полоска тә різді тік бұ рышты қ иылысты болып экструзияланады.

Қ ұ рт тә різді машиналардан шық қ анда заготовкалар эмульсиясы бар ванналардан ө теді, сосын оларды лотоктарғ а жайғ астырады.

Резең ке қ оспасын парақ тауды 4-7 валкалардан каландрлеуарқ ылы жү ргізеді, соң ғ ы валоктың рифтелген узорлары бар. Заготовкаларды каландрленген резең кені кесу арқ ылы алады. Кесу тә сілі кесу бағ ытына байланысты анық талады, детальдардың қ ажетті бейнесі мен материал тү ріне байланысты. Дискілік, сыналық, циркульдік жә не штанцтық пышақ тар, кескіш пресстер қ олданылады.

Формалау немесе резең ке бұ йымдарды алу келесіә дістердің бірімен жү ргізіледі:

· компрессионды формалау (пресстік ә діс);

· қ ұ ю арқ ылы формалау (қ ысыммен қ ұ ю).

· қ олмен жабыстыру. Бұ л қ абырғ асы қ алың резең ке бұ йымдарды дайындауда қ олданылады (тө сегіш судналар, мұ зғ а арналғ ан қ абыршық тар, рентгеннен қ орғ аушы қ олғ аптар жә не басқ алар).

· экструзия ( шприцтеу) — бұ л тә сіл негізінен формасы жоқ, кө лденең кесуге болатын бұ йымдарды дайындауда қ олданылады (мысалы, трубкалар, катетерлер, зондтар, жгуттар жә не т.б.).

· Батыру ә дісі резең кеден жасалғ ан жұ қ а бұ йымдарды ө ндіргенде қ олданыладымысалы: медициналық қ олғ аптар (хирургиялық жә не анатомиялық), саусақ қ аптар тамызғ ыштар, балалар еміздігі.

Вулканизациялау тү рлі тә сілдермен жү ргізіледі. Вулканизация ыстық жә не суық болып бө лінеді.

Ыстық вулканизация арнайы қ ондырғ ыларда, котелдарда, пресстерде немесе автоклавтарда ү здіксіз жү ргізіледі. Бұ л вулканизация уақ ытын қ ысқ артудағ ы ең қ арапайым тә сіл. Егер, формалардағ ы вулканизациялау қ алыпты температурасын 140—160 °С тан- 170— 190 °С дейін кө тергенде бұ йымның вулканизациялау уақ ыты қ ысқ арады 10—90- нан 1—5 мин.дейін.

Суық вулканизация бұ йымды жартылай хлорлы кү кірт ерітіндісіне батыру арқ ылы немесе буына ұ стау арқ ылы жү зеге асырылады, соң ынан бұ йымды ыстық ауамен кептіреді. Егер вулканизация процессі бұ зылса, онда келесі ақ аулар пайда болуы мү мкін:

· Вулканизацияның аяғ ына дейін жетпеуі жоғ ары жабысқ ақ тық қ а ә келеді, беттерінің жабысып жә не бұ йымның «қ артаюын» тездетеді;

· Артық вулканизациялау бұ йымның аса қ атып кетуіне ә келеді жә не мық тылығ ын тө мендетеді.

Формалаудан кейінгі ө ң деу, монтаж, бұ йымдардағ ы ақ ауларды анық тау. Формалы бұ йымдарды дайындау процессі вулканизация стадиясынан кейін механикалық ө ң деумен аяқ талады. Оның негізгі тү рлері: резең ке бұ йымдардың пресстелген жерлерін босату, жұ мыс беттерін кесу.