Бірлік пен татулық мекені

Бү гінгі кү ні, қ азақ жерін қ ұ тты қ оныс, мейірімді мекен еткен этнос ө кілдері кең дік пен кемең герлік танытқ ан қ азақ халқ ының қ амқ орлығ ына бө леніп отырғ ан тұ ста, біздер Президенттің барлық Қ азақ стан халқ ын бө ліп-жармай тең дікте ұ стауын жү регімізбен сезініп, жанымызбен ұ ғ ынып, қ азақ дегенде ішімізден жалын атуғ а тиіс. Одан ешкімнің ештең есі кетпейді. Қ айта қ айтарым ретінде бірлігіміз нығ айып, ел арасында мә ртебеміз кө теріліп, сыйластығ ымыз артып, мерейіміз жоғ ары болары хақ. Ө з ісімізде қ аталдық ты, қ оғ амда адалдық ты танытуымыз лә зім. Бұ л ә сте де ө згені тө мендетіп, қ азақ ты асқ ақ тату емес. Шынайы шындық ты айтып, сыйластық ты қ алыптастыру, тең дікті айғ ақ тай отырып, бірлікті терең ұ ғ уғ а ұ мтылдыру. Мұ ның жаршысы алдымен Қ ХА мү шелері болса, нұ р ү стіне нұ р. Яғ ни, ұ лттық қ асиетті қ адірлеп, қ ұ рметтей отырып, ә р тасында тарихтың таң басы бар Қ азақ елін танып, туғ ан Отанымызғ а деген сү йіспеншілікті арттыра, патриоттық сезімді жастар бойына дарыта білсек, ұ тарымыз кө п болмақ.

Қ азақ мемлекет қ ұ раушы ұ лт екенін қ азақ қ ана сезініп қ оймай, барша Қ азақ стан тұ рғ ындары шын ниетпен шегіншектемей мойындап, бірлікте білікті де пайдалы істер атқ ара отырып, қ азақ ұ лтының тө ң ірегіне топтассақ, рухани мә ртебеміздің тұ ғ ыры биіктейді, сыйластығ ымыз шырқ ау биікке кө теріледі. Мұ ны ә ркім тү сіне білуі қ ажет десек, бұ ғ ан да Ассамблея айрық ша батыл ү н қ атуғ а тиіс. Менің ше, Елбасының о бастағ ы ойы мен ниеті осы болғ аны анық. Ендеше, ә лемде баламасы жоқ дара ұ йымның серпілетін кезі келді.

Қ орыта айтқ анда, шынайы бақ ыт пен береке ү йлесімді бірлік пен тірлікте жатыр. Ө зіме бақ ыт санап ұ станғ ан бағ ыт-бағ дарым – ең алдымен мемлекет қ ұ раушы ұ лтқ а, қ оғ амғ а қ ызмет ету. Халық ты ө з қ алауымен қ астерлеу, қ ұ рметтеу, қ адір тұ ту – ә рқ айсымыздың адами борышымыз. Елім деген адамғ а ел ғ ашық. Жү ректеріміз Қ азақ стан деп соғ ып, мемлекет мү ддесіне адал қ ызмет етейік. Қ азақ стан дегенде бойда қ ан, ойда қ айрат, жү ректе нұ р ойнасын, отандастар! (Асылы ОСМАН, “Егемен Қ азақ стан”, 7 қ азан 2009 жыл).

Ә леуметтану

Қ оғ амдық ө мірде ә леуметтік мә селелерді талдау талпыныстары ерте кезден басталса да, ә леуметтану жеке ғ ылыми пә н негізінде 19 ғ асырдың 30-шы жылдары ғ ана қ алыптасты. Осығ ан қ арамастан, қ оғ ам жө нінде белгілі кө ріністер кө птеген ғ асырлар тоғ ысында дамып келді.

Ә леуметтанудың алғ ышарттары қ оғ амның ө зіндік ә леуметтік ү рдістері жө нінде объективті ғ ылыми білім алу сұ ранысынан белгіленеді. Ә леуметтанудың тү п-тамыры жалпы ө ркениеттің табиғ атын айқ ындайды. Бұ л ә лемдік нарық тың біртіндеп қ алыптасуы, ұ қ сас саяси қ ұ рылымның пайда болуы мен ә р тү рлі мә дениет ө зара байланысының қ алыптасу ү рдісі белгіленеді. Білім мен тұ тас ә леуметтік ә лемді біліп, тану қ оғ ам жө нінде ерекше ғ ылымды талап етті. Ә леуметтану тарихын бірқ атар кезең дерге бө леді.

Бірінші кезең Ежелгі ә лем қ оғ амы жө нінде ә леуметтік білімдердің қ алыптасуын мен дамуын қ амтиды. (миф пен эпос: шындық тың айқ ын кө рінісі ретінде; Ежелгі Греция мен Ежелгі Римдегі ә леуметтік жә не саяси оқ ытулар).

Екінші кезең ортағ асыр мен Қ айта ө рлеу дә уіріндегі ә леуметтік білімнің дамуын қ амтиды (Таным формасы мен дү ниетаным жү йесінің ө згерісі. Августин Блаженный Теософиясы. Қ айта ө рлеу дә уіріндегі қ оғ ам жө нінде ә леуметтік білімдер мен ойлар. Н.Макиавелли, Ж.Боден, Т.Гоббс жә не т.б. ә леуметтік ойларының қ алыптасуы).

Ү шінші кезең 17-18 ғ асырдағ ы адам мен қ оғ ам жө нінде ә леуметтік білімдер. Жаратылыстану қ ұ қ ығ ы мен қ оғ амдық келісім концепциясы. Ш.Монтескье, Ж-Ж. Руссо жә не т.б. ә леуметтік концепциялары. Консерватизм мен либерализм ұ ғ ымдары.

Ә леуметтік тарихтың тө ртінші кезең і 19 -20 ғ асырды қ амтиды. Адам жө нінде ғ ылым. Огюст Конт ә леуметтануы. Эмпирикалық социологиялық зерттеулердің қ арқ ынды дамуы. Ә леуметтану позитивизмінде методологиялық бағ ыттың басымдылығ ы. Конт заманынан бастап, қ оғ ам жө нінде білімнің жеке саласы ретінде академикалық ә леуметтану кезең і басталады. Тү рлі ғ ылыми мектептер қ алыптасады: натурализм, эволюционизм, органицизм, социал-дарвинизм жә не т.б. 19 ғ. аяғ ы мен 20 г. басы ә леуметтануда натурализмның терең дағ дарысымен байланысты, бұ л қ ызығ ушылық тың ә леуметтік ә рекет пен ө зара ә рекет мә селелеріне ауысуын, тү сінуші ә леуметтану ә дістері мен тұ лғ а ә леуметтану концепциясының қ ұ растыруымен байланысты болды (М.Вебер, Э.Дюркгейм жә не т.б.). 20 ғ асырдың 20-80жылдар аралығ ында ә леуметтануда қ азіргі негізгі бағ ыттардың қ алыптасуы, қ арқ ынды салалық жіктеліс пен зерттеу ә дістерінің жетілу ү рдісі жү рді. 80-шы жылдардан бастап ә леуметтану дамуында жаң а қ азіргі кезең басталады.

Қ азақ театры.

20-жылдардың басында Қ азақ стандағ ы мә дени революция міндеттерін шешу барысында кө ркемө нерпаздар ұ жымдары, халық тық театрлар ө мірге келе бастады. 1925 жылы сә уір айында Қ азақ стан Кең естерінің V съезінде Қ азақ станда тұ ң ғ ыш кә сіпқ ой театр ашу туралы шешім шығ арылды.

Қ азақ театрының бірінші труппасы студенттік кө ркемө нерпаздар ү йірмесі мү шелерінен жә не белгілі халық ө нері кә сіпқ ой орындаушыларынан қ ұ рылды. Бұ лар — Қ алибек Қ уанышбаев, Серке Қ ожамқ ұ лов, Елубай Ө мірзақ ов, Ә міре Қ ашаубаев, Иса Байзақ ов, Қ ұ рманбек Жандарбеков жә не т.б. Театр Алматығ а кө шкеннен кейін труппағ а Кү лә ш Байсейітова, Қ анабек Байсейітов, Манарбек Ержанов, Қ уан Лекеров, Жү сіпбек Елебековтер қ осылды. 1926 жылы 13 қ аң тар кү ні М.Ә уезовтің «Ең лік—Кебек» спектаклінен ү зінді қ ойылып, одан кейін концерт берілді. Театрдың алғ ашқ ы режиссері Жұ мат Шанин еді.

1933 жылы Алматыда қ азақ опера театрын даярлау ү шін мемлекеттік музыкалық студия ашылып, оның негізінде кейін Абай атындағ ы академиялық опера жә не балет театры ө мірге келді. Студия даярлағ ан «Айман-Шолпан» музыкалық пьесасы Айман рө лінде Кү лә ш Байсейітова орындады. «Қ ыз Жібек» операсын халық музыкасы негізінде Е.Брусиловский, либреттосын Ғ.Мү сірепов жазды. «Қ ыз Жібектің» мазмұ нына ежелгі халық аң ызы негіз болса, «Жалбыр» 1916 жылғ ы тарихи окиғ аны арқ ау етіп алғ ан.

Бірінші қ азақ балеті «Қ алқ аман—Мамырды» сазгер В.В.Великанов М.Ә yезовтің либреттосы бойынша жазып, ол 1938 жылы қ ойылды. Қ азақ стан балет ө нерінің бастауындағ ы белгілі қ азақ бишісі Шара Жиенқ ұ лованың ө нері жоғ ары бағ аланды.

Қ азақ опера жә не хореографиялық ө нерімен бірге қ азақ драма ө нері де ө ркендеді.

1938 жылы «Ленфильм», «Амангелді» фильмін тү сірді. Ол Қ азақ академиялық драма театрының ә ртістері кү шімен қ азақ жә не орыс тілдерінде тү сірілді. Фильм режиссері М.Левин, сценарийін В.Иванов пен Ғ.Мү сірепов жазды. Фильмдегі басты рө лдерді Е.Ө мірзақ ов, Ш.Жиенқ ұ лова ойнады. Фильмнің музыкасын А.Жұ банов жазғ ан.   1940 жылы М.Левин М.Ә уезовтің сценарийі бойынша «Райхан» кө ркем фильмін тү сірді. Музыкамен кө ркемдеген сазгер В.Великанов болатын.