Сұрыпты ұнда бидайды қайта өңдеу кезінде дайын өнім шығуын есептеу.

Жұ мыс мақ саты: нақ ты мә лімет негізінде дә н сапасы бойынша бидайды қ айта ө ң деу кезінде дайын ө нім шығ уын есептеу тә сілін жү ргізу.

Жалпы жағ дай: ө ндірістік технологиялық зертханалық жауапты жұ мысының бірі ұ н, ботқ а жармасы жә не кебек мө лшерлерінің дұ рыс анық талуына байланысты. Осындай есептеулерде базисті жә не фактілі дә н сапасын білу керек, фактілі жә не базисті дә н сапасы арасы ескеріледі.

Ұ н тарту ө неркә сібінде базисті шығ у мө лшері жұ мсалады жә не тағ айындалады, ө ндіріс ү шін міндетті. Ө нім шығ уы базисті деп аталады. Дә нді сапалы базисті қ айта ө ң деуде, анық талғ ан тарту тү рінде алынуы керек: ылғ алдығ ы 14, 5%, шикі араласпадан босатылғ ан дә н кү лділігі 1, 97; шикі араласпа 1, 0; минералды 0, 1; зиянды 0, 1 зиянды араласпадағ ы кекіре балығ ы немесе ақ қ амран балығ ы 0, 05; дә нді араласпа 1, 0%; сұ рыпты бидайды тарту кезіндегі натурасы 750 г/л; сұ рыпты қ арабидайды тарту кезінде 700 г/л.

Базистен белгілі айырмашылық сапасы ұ н тарту зауытында дә н тү суімен байланысты, дайын ө нім есептеу шынылығ ын анық тайды. Есептеу шығ ымы- бұ л ө нім мө лшері, қ осылғ ан есептеу жолымен жең ілдек мө лшері ү лгісі немесе базисті шығ у шамасына дә нді қ айта ө ң деу фактілі сапасы тә уелді.

Ө неркә сіптің қ олданатын анализі ү шін ө німнің фактілі шығ ымын есептейді. (алың ғ ан ө німнің таразылық ө лшемі, дә нді қ айта ө ң деу массасын пайызбен беру).

Ұ н тарту зауытының жұ мысын бақ ылау ү шін фактілі шикә зат қ олдану пайда болады, фактілі ылғ алдылық қ осылуы механикалық жоғ алту шамасы жә не кә сіпорындағ ы ө ндірістік корпуста ай сайын аршу дайын ө німнің фактілі шығ ымын анализдеумен жү ргізіледі. Оның нә тижесі 117 формада кө рсетілген. Мына формуламен аршу кезіндегі фактілі кептіру не ылғ алдылық есептеледі:

Х=100*(w 1-w2)/100­w2

Мұ ндағ ы, w 1- қ айта ө ң деуге тү скен дә ннің орташа ө лшемді ылғ алдылығ ы, %;

w2- ботқ а жармасы жә не кебек ұ нның орташа ө лшемді ылғ алдылығ ы, %

Егер w2- дә ннің шығ у ылғ алдылығ ы w1-ден кө п болса онда оның ылғ алдылығ ы болдығ ал аз болсағ онда кептіріледі.

Ө лшемнің фактілі шығ ымын анық тағ аннан кейін кептіру не ылғ алдау есебін механикалық жоғ алтулар қ ұ рылады, дә нді қ айта ө ң деу кезінде болатын ұ сталынбайтын шашылу. Механикалық жоғ алтулар осы формулалардың біреуімен есептелінеді:

⌂ =100­(UΣ +Х1)

⌂ =100+X2­UΣ

Мұ нда ⌂ -қ ұ рғ ақ дә ннің механикалық жоғ алтуы, %

UΣ - ұ н, ботқ а жармасы кебек жіне қ олданудың жиынтық шығ ымы.

Х1-фактілі кептіру, %

Х2-фактілі ылғ алдылық, %

Орташа механикалық жоғ алту 0, 1-0, 2%

Ө німнің шығ ым есебін автоматтандыру жә не оның жоғ арлауы ү шін ЭВМ-де ө нім шығ ымын алгоритмді есептеу жү ргізіледі, бидай жә не қ арабидайды ерекше тарту кезінде жә не сұ рыптау кезінде жарамды. Дә н сапасының барлық фактілі кө рсеткіштер есебі блок- жү йе алгоритмнде қ арастырылыды, шығ ым есебі қ оса саналады. Алготитм бойынша ЭВМ – да есептеу тапсырмасын програмасын жасауғ а болады. Ө нім шығ ымының есептеу програмасы бастапқ ы мә ліметтерді ЭВМ-ғ а енгізудің нақ ты тә ртібі қ арастырылыды. Бастапқ ы мә ліметтердің қ олдануының жалғ асуыкелесі: дә н сапасының кө рсеткіштері ө нім шығ ымына ә сері; базисті сапалы дә ннен алынғ ан дайын ө німнің шығ ым мө лшері; дә ннің ғ қ айта ө ң деуден мө лшері.

Бастапқ ы мә ліметтерді нақ та жалғ астыру ү шін мліметтердің дайындау қ ұ рылғ ысын МДҚ дайындау керек, нұ сқ аулы ақ паратпен перлопканы алу. ЭВМ-ғ а шығ ым есебінің жұ мыс бағ дарламасын жә не басты мә ліметтермен перфолентаны енгізу.

ЭВМ ү ш кестеден тұ рады. Біріншіде, дә н партиясындағ ы сапа кө рсеткіші кө рсетілген. Екінші кесте дә ннің сапала фактілі кө рсеткіші есебімен базисті шығ ымына санаулы тү зетулерді береді. Бұ л кестедегі соң ғ ы жолдарында, дайын ө нім есебін шығ ымы мә ліметтерін береді. Ү шінші кестеде, ө німнің фактілі ө ндірген тү рлерін килограммен есептегені келтірілген жә не олардың ауытқ у арасы пайызбен берірген.

Ә дістемелік нұ сқ аулар: ә р студент ө з алдына жұ мысты орындайды. Ұ зақ тылығ ы 2-3 сағ ат.

Дайын ө німнің шығ уына дә ннің ылғ алдылығ ы, шынылығ ы, кү лділігі, дә н натурасы, дә нді араласпа, жә не арам-шө п дә ндерінің араласпасы ә сер етеді. Жең ілдік мө лшерінің сапа кө рсеткіші ұ жым ережелеріне жә не диірмендегі технологиялық процесс кіріспенсінде келтірілген.

Шығ удағ ы тү зетулер ә р кө рсеткіш ү шін жеке саналады. Содан барлық ө згертулер ә ртү рлі сапа кө рсеткіші бойынша ә р ө нім ү шін шығ ымдар жә не базисті шығ ым мө лшері белгі есебімен қ осады. Нә тижесінде ұ н, кебек, қ алдық тың есебін шығ ымын аламыз.

Бір сапа кө рсеткіші бойынша ауытқ у мө лшері, барлық ө нім бойынша алынғ ан, ә рқ ашан нө лге тең. Жең ілдік мө лшері ә рқ ашан ү стеме мө лшеріне тең. Ө німнің есебін шығ ым мө лшері ә рқ ашан 100-ге тең. Тү зетулерде 0, 01% дә лдікпен есептеу қ абылданғ ан.

Жоғ арғ ы, бірінші, екінші сұ рыпты ұ ндардың, ботқ а жармасының ө ң делуімен 3 сұ рыпты бидай тарту кезіндегі ө німнің есебін шығ ым ү лгісін келесідә н сапасымен қ арастырамыз.

Ылғ алдылық.................................12, 79%

Шынылық......................................54%

Кү лділік..........................................1, 68%

Арамшө п дә нінің араласпасының мазмұ ны.....0, 50%

Дә нді араласпа мазмұ ны (зақ ымданғ ан жә не ө ніп кеткен дә ндер, тесік ө лшем 1, 7*20 мм електе қ алғ ан)............1, 53%

Зақ ымдалғ ан жә не ө ніп кеткен дә ндер мазмұ ны (дә нді араласпағ а қ атысты, тесік мө лшері 1, 7*20мм електе қ алғ ан)............... 0, 4%

Ұ сақ дә н жә не араласпа мазмұ ны (тесік ө лшемі 1, 7*20мм електен ө ту арқ ылы)...........................................2, 29%

Натура...................................792г/л

Ө німнің базисті шығ ымы келесі ө лшемдерде берілген, %

Ботқ а жармасы......................1

Жоғ ары сұ рыпты ұ н.............25

1-ші сұ рыпты ұ н....................34

2-ші сұ рыпты ұ н....................18

Жалпы шығ ымы, %

Ұ н жә не ботқ а жармасы........78

Кебек.......................................185

Жемді қ алдық тар....................2, 7

Жемді емес қ алдық тар жә не механикалық жоғ алту..........0, 8

Барлығ ы...................................100

Ө нім шығ ымының есебі ү шін кестедегі мө лшерлерді қ олданамыз. Ережелерде кө рсетілгендей дә н сапасының кө рсеткіштері бойынша базисті жең ілдіктермен есептеліеді, ө нім шығ ымына ә сері бар.

Дә н ылғ алдылығ ы. Біздің ү лгіде дә н ыліалдылығ ы 12, 79% тең, бү л базистен тө мен 14, 50-12, 79=1, 7%.

Дә н шынылығ ына 54% тә уелді 4 кесте ережесі ұ н жә не кебектің мө лшерлі шығ ымы ү лкеюі ә рбір базистен аз ылғ алдылық пайызын табамыз. Берілген ү лгі ү шін +0, 5 мө лшері қ ұ рылады. Осы мысалмен, базисті шығ ым бұ л ө німдердің шамасын реттеу арқ ылы жү ргіземіз.1, 7/х+0, 5=+0, 855%

Жоғ арғ ы, 1-шң жә не 2-ші ұ н, ботқ а жармасы, сондай-ақ кебек шығ ымдары ылғ алдылық пен ү лкейеді. Бұ л ө німдердің шығ ымы базисті мө лшермен қ ұ рылады.1+25+34+18+18, 5=96, 5%. Ұ н, ботқ а жармасы жә не кебектің берілген шығ ымдары базисті тү зетумен санаулы тү рлері орналасады.

Ботқ а жармасы: 0, 855*1/96, 5=+0, 009%

Жоғ ары сұ рыпты ұ н: 0, 855*25/96, 5=+0, 222 %

1-ші сұ рыпты ұ н: 0, 855*34/96, 5=+0, 301%

2-ші сұ рыпты ұ н: 0, 855*18/96, 5=+0, 164%

Тү зету мө лшері 0, 855% қ ұ райды.

Егер дә н ылғ алдығ ы тө мен не жоғ ары базисте, ендеше шығ ым фактілі кептіру не ылғ алдылық есебімен саналады.

Осыдан тү зету коэффицентін бидай дә нінің шынылық есебімен не кептіру мө лшері есептеу ү шін алады.

Дә н кү лділігі. Егер дә н кү лділігі базистен тө мен, одан ө нім шығ ымы осы кө рсеткіштермен ө згермейді. Біздің ү лгі ү шін дә н кү лділігі базистен тө мен 1, 68%< 1, 97%, онда есептеу ө ң делмейді.

Егерде дә н кү лділігі базистен жоғ ары болса, онда ә р кү лділік 0, 1% базистің ү стінен жең іл болады. Жалпы ұ н шығ ымы 0, 18% сұ рыпты бидай тарту кезінде кебек шығ ымынан, ал сұ рыпты қ арабидай тарту кезінде жә не қ арабидай, бидайды ерекше тарту - 0, 20% мө лшерінде.

Дә н табиғ илығ ы. Егер дә н табиғ илығ ы 750 г/л тө мен, онда есептеу кү лділік бойынша жү ргізілмейді. Осы жағ дайда ұ н шығ ымын азайтады жә не ә рбір дә н табиғ илығ ы 750 г/л тө мен 0, 11%-дағ ы кебек шығ ымы кө бейеді.

Арамшө п дә ндерінің араласпасы. Егер арамшө п дә ндерінің араласпасының қ ұ рамы дә нде базисті тө мен болса, онда ә р арамшө п дә ндерінің араласпасы базистен тө мен азық -тү лік шығ ымының шамасы 1%-ғ а кө бейеді. Бастапқ ы дә н партиясын арамшө п дә ндерінің араласпасы базистен 1-0, 50=0, 50% тө мен мө лшер есебімен ө нім шығ ымының есебі ү шін арамшө п дә ндерінің араласпасының тү зету шамасы 0, 50х+(1)=0, 50% тең. Жемді қ алдық тар шамасы 0, 50% азаяды. Ботқ а жармасы, жоғ ары, 1-ші, 2-ші сұ рыпты, сондай-ақ кебектің шығ ымы кө бейеді. Базисті шығ ымғ а саналатын тү рлері бө лініп тө менде кө рсетілген:

Ботқ а жармасы: 0, 50*1/96, 5=+0, 005%

Жоғ ары сұ рыпты ұ н: 0, 50*25/96, 5=+0, 130%

1-ші сұ рыпты ұ н: 0, 50*34/96, 5=+0, 0176%

2-ші сұ рыпты ұ н: 0, 50*18/96, 5=+0, 093%

Кебек: 0, 50*8, 5/96, 5=+0, 096%

Егер зиянды араласпа қ ұ рамы базисті мө лшерден аспаса, онда оның арам-шө п дә ндерінің араласпасы саналады. Керісінше жағ дайда зиянды араласпа бойынша ө нім шығ ымына тү зету бө лек саналады.

Дә нді араласпа. Тү зету есебін дә нді араласпа бойынша 3 топқ а бө леді: Жеке дә нді араласпа кезінде (дә ннен басқ асы, ө здігінен қ ызу немесе кептіру, ө ніп кеткен араласпалар, зақ ымдалғ ан) бидай ү шін тесік мө лшері 1, 7*20 мм електе қ алғ ан базистен жоғ ары 1% дайын ө нім шығ ымы ә рбір дә нді араласпа базис ү стінен тө мендегенде, бір уақ ытта жемді қ алдық 0, 15% шығ ымы кө бейеді.

Қ арастырылғ ан ү лгіде тү зету шамасы араласпа мә ліметтерінің тү рі (1, 53-1)*(+0, 15)=+0, 08% қ ұ ралады. Кө рсеткіштермен ұ н шығ ымы жә не кебек 0, 008%-ғ а І жә не ІІ категориялы қ алдық тарды жауапты кө бейту кезінде азайтылады. Келесі ө нім тү рі бойынша тү зету бө лінуі:

Майда жарма: -0, 08*1/96, 5=-0, 001%

Жоғ ары сұ рыпты ұ н: -0, 08*25/96, 5=-0, 021%

1-і сұ рыпты ұ н: -0, 08*34/96, 5=-0, 028%

2-і сұ рыпты ұ н: -0, 08*18/96, 5=-0, 015%

Кебек: -0, 08*18, 5/96, 5=-0, 015%

Дә н, қ ұ рамы кезінеде зақ ымалғ ан ө здігінен қ ызу не кептіру жә не ө ніп кеткен дә ндер, дә нді араласпағ а қ атысты тесік мө лшері 1, 7*20 мм електегі қ алдық тар сұ рыпты бидай тартуда ә рбір пайыз осындай дә н 15%-ғ а ұ н шығ ымын жауапты кебек шығ ымын ү лкеюінен тө мендетеді.

Біздің ү лгімізде тү зету шамасы 0, 04*(-0, 5)=0, 02% қ ұ рылады. Ол келесі ү лгімен ө нім тү рі бойынша бө лінеді

Майда жарма: -0, 020*1/78=-0, 000%

Жоғ ары сұ рыпты ұ н: -0, 020*25/78=-0, 006%

1-ші сұ рыпты ұ н: -0, 020*34/78=-0, 009%

2-ші сұ рыпты ұ н: -0, 020*18/78=-0, 005%

В. Дә нді араласпа жә не ұ сақ діндер тесік мө лшері 1, 7*20 мм елек арқ ылы ө туде орналасқ ан, сұ рыпты бидай тарту кезінде ұ н шығ ымы жә не кебек осындай дін 0, 5%-ке І жә не ІІ категориялы қ алдық тар шығ ымында азаяды. Берә лген ү лгі ү шін тү зету 2, 29*(-0, 5)=-1, 145% тең. Ол ө нім бойынша келесі ү лгіде беріледі.

Майда жарма: -1, 145*1/96, 5=-0, 012%

Жоғ ары сұ рыпты ұ н; -1, 145*25/96, 5=-0, 297%

1-ші сұ рыпты ұ н: -1, 145*37/96, 5=-0, 403%

2-ші сұ рыпты ұ н: -1, 145*18/96, 5=-0, 214%

Кебек: -1, 145*18, 5/96, 5 =-0, 222%

Ә р ө лшем тү рі ү шін алынтын шамалар жең іл базисті шығ ымғ а қ осады. Нә тижесінде есептік шығ ымы оның берілген тү рі ү шін алынады.

Қ арастырылғ ан ү лгіде дайын ө німнің есептік шығ ымы қ ұ ралады.

Майда жарма: 1, 0+0, 009-0, 005+0, 001-0, 012=1, 001%

Жоғ ары сұ рыпты ұ н: 25+0, 022+0, 130-0, 021-0, 006-0, 297=25, 028%

1-ші сұ рыпты ұ н: 34+0, 301+0, 176-0, 028-0, 009-0, 403=34, 037%

2-ші сұ рыпты ұ н: 18+0, 159+0, 093-0, 015-0, 005-0, 214=18, 018%

Барлық ұ н жә не майда жарма: 78+0, 691-0, 020-0, 926+0, 404-0, 065=78, 084%

Кебек: 18, 5+0, 164+0, 096-0, 015+0, 020-0, 222=18, 545%

Жемді қ алдық тар: 3, 426%

жемді емес қ алдық тар жә не механикалық жоғ алту: 0, 8%

Кептіру: 0-0, 855=-0, 855

Дұ рыс жү ргізілген есепте дайын ө нім мө лшері барлық тү р бойынша 100%-ті қ ұ рауы керек. Қ арастырылғ ан ү лгі ү шін аламыз: 1, 001+25, 028+34, 037+18, 018+18, 545+3, 426+0, 8-0, 855=100%

Ө нім шығ ымын есептеуден басқ а ө неркә сіп анализ ү шін ө німнің фактілі шығ ымы белгілі мө лшерде есептеледі. Бұ л ү шін ө німнің фактілі ө ң делген мә ліметтері болуы керек, оның орташа ө лшемді ылғ алдылығ ы жә не дә ннің қ айта ө ндірісінің саны.

Жұ мыстың орындалу тә ртібі. ә рбір студентке 117 формалы бланктерге зертханалық дә птерде осы форма сызылу керек.

Есептеу ү шін тапсырма нақ ты алынады. Бқ нда тарту тү рлері, базисті дайын ө німнің шығ ымы жіне дә н сапасының белнгілі кө псеткіштері кө рсетіліді.