Эксперименттің мақсаты, міндеті мен әдістемесі

1. Қ имыл-қ озғ алыстың статикалық координациясы; 2. Қ имыл-ә рекеттің динамикалық координациясы; 3. Бір ә рекеттің екіншісіне ауысу; 4. Қ озғ алыс дифферциациясы; 5. Кинестетикалық гнозис (таным); 6. Оптика – қ озғ алыс кинестетикасының координациясы; 7. Оптика – қ озғ алыс кең істігінің координациясы; 8. Қ ол саусақ тарының ритмді қ озғ алысы; 9. Праксистің кү рделі формалары. Эксперимент міндеттері:

1) Ұ сақ моторикалық балалардың сауаттылық қ а оқ ытудың оқ ытудың дайындығ ының дең гейін анық тау;

2) Қ ол саусақ тары мен бұ лшық еттерін алдағ ы экспериментке даярлау;

3) Оқ уғ а деген балалардың қ алауын, қ ызығ ушылығ ын тудыру.

Эксперимент мақ саты – ұ сақ моторикасы бар балаларды жазуғ а ү йретудегі дайындығ ының жалпы дең гейін анық тау: қ озғ алыс дифференциациясының сапасын, оның дә лдігі мен жылдамдығ ын анық тау жә не де тапсырмаларды орындаудағ ы жылдамдығ ы.

Жұ мыстың алғ ашқ ы кезең інде қ ол саусақ тары ү лкендердің демонстрациялауымен (кө рсетуімен) бейнелі тү рде жаң ғ ыртылып отырылды. Мұ нда бала мен ү лкендердің қ озғ алысы параллель жү ргізілді. Жаттығ уларды орындау темпі бірте-бірте арта тү сті.

Экспериментті жү ргізу ә дістемесі

Алғ ашқ ы тапсырмалар қ озғ алыстың статикалық координациясының дең гейін анық тауғ а арналды. Мұ нда қ олды белгілі бір позада 10 сек ұ стап тұ ру шарты қ ойылды. Тә жірибеде алғ ашқ ы кезде қ олдары бірбірінен алшақ тұ рса, кейіннен екі қ олын біріге отырып тапсырманы орындады. Уақ ыт бірте-бірте арта тү сті.

1 жаттығ у: «Алақ анды аш, саусақ тарың ды қ ос».

2 жаттығ у: «Алақ аның ды қ айық қ ыл»

3 жаттығ у: «Алақ ан саусақ тарының арасын аш»

4 жаттығ у: 2-ші жә не 5-ші саусақ тарың ды кө рсет.

5 жаттығ у: 2-ші жә не 3-ші саусақ тарың ды кө рсет (сауақ тарың ды санайық).

Екінші топтағ ы тапсырмалар қ озғ алыс динамикасы координациясының даму дең гейін анық тауғ а бағ ытталды.

1 жаттығ у. Бір уақ ытта қ ол саусақ тарын жұ дырық ша тү йіп, одан соң қ айта ашу (кә неки, сен жұ дырық кө рсете аласың ба?).

2 жаттығ у. Бас бармақ тан бастап ә рбір саусақ ты ұ стап кө рсете отырып, саусақ тарымызды санайық шы (екі, ү ш, тө рт, бес). Ал енді кері ретпен санап шығ айық (бес, тө рт, ү ш, екі).

3 жаттығ у. Бір мезетте екі қ олды ашып- жұ му.

4 жаттығ у. Бір қ олың мен доп ойна. (15 сек).

5 жаттығ у. Келесі қ олың мен доп ойна (сол қ олмен 20 сек).

Барлық қ озғ алыстар алғ ашында оң қ олымен, кейін сол қ олымен жү ргізіледі.

Ү шінші топ тапсырмалары бір қ озғ алыстан келесі қ озғ алысқ а ауысу дең гейін анық тауғ а бағ ытталады. Мұ нда қ арапайым қ озғ алыс тү рлері алдымен жай, ақ ырын басталып, кейін жылдам жә не қ айта жай қ озғ алысқ а ауысады.

1 жаттығ у: «жұ дырық -алақ ан».

2 жаттығ у: «сұ қ саусақ пен бас бармақ тан шең бер, сақ ина жаса, одан соң жұ дырық жаса (жұ дырық - сақ ина).

3 жаттығ у: Ребро – сақ ина.

4 жаттығ у: Жұ дырық – алақ ан.

Тө ртінші топтағ ы тапсырмалар қ ол саусақ тарының дифференциациясының сапасын анық тауғ а бағ ытталады. Тапсырманы жаң ғ ырту алдымен ү лгі бойынша, кейін сө з арқ ылы жү ргізіледі.

Мұ нда мынадай жаттығ улар ұ сынылғ ан:

1 жаттығ у: қ ол саусақ тарын қ ысу мен алақ анды ашу. Жү ргізілу техникасы: екі қ олың ды алақ аның ды тө мен қ аратып столдың ү стіне қ ой. Одан соң менің белгім бойынша жұ дырық тү й. Мұ нда ә рбір қ озғ алыс бір-бірінен алшақ орындалады.

2 жаттығ у: «Жаң быр» - саусақ тармен стол бетін белгілі тә ртіппен соғ у (ұ ру).

3 жаттығ у: «Пианинода ойнау» -столдың шетін кезекпен саусақ тармен соғ у.

4 жаттығ у: «Желпуіш ашылды»- қ ол саусақ тары жұ дырық ша тү йіледі. Бірте-бірте бір саусақ тап екінші қ ол кө мегінсіз жұ дырық ты ашу.

Алғ ашқ ыда бұ л жаттығ улар ү лгі бойынша жү ргізіледі. Жаттығ улардың келесі сериясы кинестетикалық гнозис жұ мысын анық тауғ а негізделген. Мұ нда балаларғ а белгілі бір позаны қ олдары арқ ылы қ айта жаң ғ ырту талап етіледі.

1 жаттығ у: ү лкен саусақ ты шетке апару.

2 жаттығ у: сұ қ саусақ ты шетке апару(қ ою).

3 жаттығ у: бұ лшық еттерің ді ию.

4 жаттығ у: ү лкен саусағ ың ды ию.

Балалармен бұ л жаттығ уларды жү ргізбес бұ рын қ ол саусақ тарының аттарын қ айталап атап шығ у

керек.

Жаттығ улардың алтыншы тобы оптика – қ озғ алыстың кинестетикалық координациясын іс-ә рекеттің анық тауғ а негізделеді. Балалар ү лкендер кө рсеткен ү лгіге қ арап, кейін оны жабық кө здерімен қ айта жаң ғ ыртуы тиіс.

1 жаттығ у: саусақ тарың ды жұ дырық ша қ ыс.

2 жаттығ у: 2-ші жә не 3-ші саусақ тарың ды алғ а шығ ар.

3 жаттығ у: 3-ші жә не 5-ші саусақ тарың ды алғ а тарт.

Алғ ашқ ыда екінші қ олмен кө мек беруге рұ қ сат беріледі.

7–ші топ жаттығ улары қ озғ алыстардың оптикалық -кең істікті координациясы іс-ә рекеттің анық тауғ а бағ ытталады.

1 жаттығ у: оң қ ол –вертикальді – согитальді. Сол қ ол – горизонтальді –согитальді.

2 жаттығ у: оң қ ол горизонтальді –фронтальді. Сол қ ол вертикальді-фронтальді.

Сегізінші топ жаттығ улары қ озғ алыс ритмділігін анық тауғ а бағ ытталады.

1 жаттығ у: қ олды алақ анды тө мен қ аратып столғ а қ ою. Оң қ олымен столды екі рет, сол қ олмен – бір рет соғ у.

2 жаттығ у: бір қ ол саусақ тарымен столды кезекпен ұ ру (соғ у). Бір саусақ пен (бас бармақ пен) – екі рет, ү шінші саусақ пен (ортаң ғ ы) – бір рет.

Жаттығ удың орындалу кезінде қ озғ алыс-ә рекеттер еркін тү рде орындалуын қ адағ алау керек.

Тоғ ызыншы топтағ ы жаттығ улар праксистің кү рделі формаларын анық тауғ а бағ ытталады. Бұ л екінші сигналдық жү йенің қ имыл-қ озғ алыс жү йесімен бірлесіп жұ мыс жасауы.

1 жаттығ у: «Сен қ алай таранасың, кә не, кө рсетші».

2 жаттығ у: сен қ алай жазатының ды кө рсетші.

3 жаттығ у: сен қ алай тісің ді тазалайтының ды кө рсетші.

Балаларғ а жаттығ уларды орындатпас бұ рын, экспериментатор балағ а белгілі бір ситуацияны елестетеді. Одан соң балағ а жоғ арыдағ ы сұ рақ тарды қ оя бастайды.

Алғ ашқ ы констатирлеуші эксперимент анализін жү ргізгенде балалар берілген тапсырмаларды ө з бетінше, ә рі дә л орындау сапасына қ арай 4 топқ а (группағ а) шартты тү рде бө лінді.

Бірінші топқ а (кү шті топ) ұ сынылғ ан жаттығ уларды, тапсырмаларды дұ рыс, нақ ты ә рі жылдам орындағ ан балалар ендірілді.

Екінші топқ а (орта топ) біз белгілі бір позаны қ айталап кө рсетілген, не болмаса ү лкендердің кө мегімен тапсырманы орындай алғ ан балалар жатқ ызылды.

Ү шінші топқ а (ә лсіз топ) іс экспериментатор кө мегімен де тапсырманы орындай алмағ ан балаларды жатқ ыздық.

Тө ртінші топқ а ұ сынылғ ан тапсырмаларды орындаудан бас тартқ ан балалар жатқ ызылды.

Эксперименттер нә тижелерінің анализі ұ сынылғ ан тапсырмалар жү йесін практикада қ олдануғ а болатынын кө рсетті. Алайда барлық жұ мысты ә р тү рлі жан-жақ ты кө рнекі қ ұ ралдарды пайдалана отырып, практикалық іс-ә рекет негізінде жү ргізу керек. Бұ л ә рине қ олдың ұ сақ бұ лшық еттерінің толық қ анды дамуына жағ дай жасайды. Танымдық мү мкіндіктердің тө мендеуі, сө здік қ ор дамуының артта қ алуы ұ сақ моториканың дамымай қ алуының бірден бір себебі деп айтуғ а болады.

Жү ргізілген зерттеулердің оң ды нә тижелеріне (кө рсеткіштеріне) сү йене отырып, бастауыш сынып мұ ғ алімдеріне, тә рбиешілерге, практиканттарғ а жә не де ата-аналарғ а жұ мыстың келесі тү рін жү ргізу туралы мынадай кең ес ұ сынуғ а болады:

1. тыныш, сабырлы жұ мыс жасау; 2. баланы жұ мыс ү стінде асық тырмау; 3. ә рдайым баланы мадақ тап отыру; 4. Іс-ә рекет барысында жұ мыстың нә тижесі сә тсіздікке ұ шырағ анда, аналогиялық тапсырманы қ айталауы қ ажет. 5. жұ мысты бастағ анда тө менгі сатыдан жоғ арығ а қ арай тапсырмалар беру. Егер баладан ұ сынылғ ан тапсырмаларды жақ сы игергендігі байқ алса, онда балағ а одан да жоғ ары тапсырмалар ретін беру; 6. нә тижені тез адуғ а асық пау; 7. егер де жұ мысқ а тузетулер ендіру керек болса онда оны сол мезетте қ арастыру керек. Осы аталғ ан жолдарды ә дістемелік ұ сыныстарды сақ тау арқ ылы баланы алдағ ы уақ ытта жазуғ а ү йретуге қ ажетті бірден бір шарт. Алғ ашқ ы констатирлеуші эксперимент анализінің сапасы бойынша жалпы қ орытынды шығ ара отырып, мыналарды атап кетуге болады: ақ ыл-есі кем балаларда жалпы ұ сақ моторикасының бұ зылысы мен 1-ші жә не 2-ші сигналдық жү йе арасындағ ы ү зіліс байқ алды. Орындау кезінде қ иынғ а соқ қ ан келесі топ тапсырмаларын айтып кетуге болады: қ озғ алыс дифференциациясы, 1 ә рекеттен 2-ге ауысу, қ озғ алыс ритмділігі, кинестетикалық гнозис, қ озғ алыстың статикалық жә не динамикалық координациясы. Негізінде, ұ сынылғ ан барлық тапсырмаларды ақ ыл-есі қ алыпты дең гейдегі балалар ешбір қ иындық сыз атқ арып шық ты. Осы негізге сү йене отырып, балалардың ұ сақ моторикаларын жазуғ а даярлаудың жалпы дең гейі анық талды.