Салықтық құқық, оның әдістері

Салық қ ұ қ ығ ы - заң ды жә не жеке тұ лғ аларыдан заң жү зінде белгіленген салық тар жә не басқ ада бюджетке тө ленетін міндетті тө лемдерді алу кезінде туындайтын қ атынастарды реттейді Еліміздегі салық тық қ атнастар «Салық тар жә не бюджетке тө ленетін басқ а да міндетті тө лемдар туралы Кодексімен» (2009ж) реттеледі.

Салық қ ұ қ ығ ы нормалары мемлекеттің салық жү йесін белгілейді, мемлекеттік салық қ ызметі органдарының қ ұ рылымын айқ ындап, олардың салық салу аясындағ ы қ ұ зыреттерін белгілейді, сондай-ақ салық тарды белгілеу, алу жә не осы процестің заң ды негізде жү зеге асырылуына салық тық бақ ылау жү ргізу қ ағ идаларын айқ ындайды. Мемлекеттің салық тық қ ызметінің негізгі бағ ыттары: 1) салық тар мө лшерін белгілеу; 2)мемлекеттің салық тық қ ұ рылымын айқ ындап, оның қ алыпты қ ызметін қ амтамасыз ету; 3)салық тық міндеттемелердің орындалуын бақ ылау; 4)салық тың тө ленуін қ амтамасыз ету, тө ленбеген жағ дайда кү ш қ олдану; 5)салық заң дарын бұ зғ аны ү шін жауапкершілікке тарту негіздерін белгілеу; Салық тар мен басқ а да міндетті тө лемдерді белгілеу мен ө теудің негізгі принциптері:

1) Салық тар мен басқ а да тө лемдердің жалпығ а міндеттілігі;

2) Салық тар, міндетті тө лемдердің мө лшерінің нақ тылық принципі;

3) Салық тық міндеттемелерді белгілеудің ә ділеттілік принципі, салық тар мен басқ а да тө лемдерді белгілеу мен ө теуде ешкімге жең ілдіктер қ арастырылмайтындығ ынан жә не берілмейтінінен кө рінеді;

4) Қ Р салық жү йесінің біртұ тсатығ ы принципі, белгіленген салық тар мен міндетті тө лемдер бү кіл Қ азақ стан территориясында жалпығ а бірдейлігі;

5) Салық тардың жариялылық принципі, салық тар мен басқ а ды тө лемдер туралы заң дар міндетті тү рде баспасө з беттерінде жариялануы;

Салық қ ұ қ ығ ының ә дістеріне императивтік (ө ктем-ә мірлі) жә не диспозитивтік ә дістер жатады.Осы жерде, салық салу аясында мемлекет тарапынан баса қ олданылатын ә діс императивтік ә діс болып табылады.

Салық тар – жалпы мемлекеттік қ ажеттіліктерді қ анағ аттандыру мақ сатында заң негізінде жә не заң да белгіленген мө лшерде жә не уақ ытта заң ды немесе жеке тұ лғ алардан алынатын қ айтарымсыз, ақ ысыз, міндетті тө лем. Салық тар экономикалық категориялардың бірі болғ андық тан мына қ ызметтер оларғ а тә н болады:

-фискальдық қ ызметі;

-қ айта бө лу қ ызметі;

-реттеуші қ ызметі;

-бақ ылау қ ызметі.

Қ азіргі кезде Қ азақ стан аумағ ында алынатын салық тардың тү рлеріне:

1.карпорациялық табыс салығ ы;

2.жеке табыс салығ ы,

3.қ осылғ ан қ ұ н салығ ы;

4.акциздер;

5.жер қ ойнауын пайдаланушылардың салық тары;

6.ә леуметтік салық;

7.жер салығ ы;

8.кө лік қ ұ ралдары салығ ы;

9. мү лік салығ ы жатады.

Жеке салық тар – салық тө леушінің табыстарына салынатын салық тар. Салық субъектісіне қ арай салық тар: жеке тұ лғ аларғ а салынатын салық тар жә не заң ды тұ лғ аларғ а салынатын салық тар болып бө лінеді. Аумақ тық дең гейіне байланысты салық тар: жалпы мемлекеттік жә не жергілікті болып бө лінеді. Жалпы мемлекеттік салық тар республикалық бюджетке, ал жергілікті салық тар жергілікті бюджетке кіреді. Реттеуші салық тар бюджеттерді реттеу мақ саты мен жыл сайын ә р тү рлі бюджеттерге ауысып отырады. Пайдалану сипатына қ арай салық тар: жалпы жә не мақ сатты салық тар болып бө лінеді. Жалпы салық тар бюджетке тө ленгеннен кейін барлық бюджеттік кірістермен араласып пайдаланғ анда нақ ты іс- шараларғ а қ атыссыз жұ мсалады. Мақ сатты салық тар нақ ты іс – шараларғ а жұ мсалады. Мақ сатты салық қ а мысал - ә леуметтік салық. Сонымен, Салық тар мен ө зге деміндетті тө лемдердің арасындағ ы ерекшелік салық тар баламасыз болса, алымдар мен баждар жә не тө лемдер біршама - баламалы (қ ызмет кө рсетілгені немесе қ ұ қ ық берілгені ү шін) болып табылады.Қ азақ стан Республикасында салық тардан басқ а міндетті тө лемдер: алымдар, баждар, тө лемақ ылар алынады.

Алымдар- мемлекеттік қ ұ зырлы органдар тарапынан ө тінуші-келуші тұ лғ аларғ а кө рсетілген тиісті қ ызметтер мен берілген қ ұ қ ық тар, рұ қ саттар ү шін сол заң ды немесе жеке тұ лғ алардан алынатын мақ сатты-бағ дарлы, біршама-баламалы, міндетті ақ шалай тө лемдер.Алымдарғ а, заң ды тұ лғ аларды мемлекеттік тіркегені ү шін алым тағ ы басқ алар жатады.

Баждар- арнайы мамандандырылғ ан қ ұ зырлы органдар тарапынан ө здеріне ө тінуші – келуші тұ лғ аларғ а қ атысты жасалғ ан заң и маң ызы бар белгілі бір іс – қ имылдар жә не берілген ресми қ ұ жаттар ү шін сол заң ды немесе жеке тұ лғ алардан алынатын біршама – эквивалентті, міндетті ақ шалай тө лемдер. Мемлекеттік баждар тө мендегідей бө лінеді: маусымдық; демпинкке қ арсы; ө темдік; кедендік баждар.

Тө лемақ ылар –мемлекеттік қ ұ зырлы органдар тарапынан ө здерінен ө тінішпен келуші тұ лғ аларғ а кө бінесе материалдық кө рініс табатын, айрық ша сипатта пайдалынатын белгілі бір объектілерді, немесе соларғ а байланысты рұ хсаттарды, қ ұ қ ық тарды бергені ү шін сол заң ды немесе жеке тұ лғ алардан алынатын біршама – баламалы, міндетті ақ шалай тө лем. Қ азақ стан Республикасындағ ы тө лемақ ылардың тү рлері: жер учаскілерін пайдаланғ аны ү шін тө лемақ ы; қ оршағ ан ортаның ластанғ аны ү шін тө лем ақ ы; су- ресурстарын пайдаланғ аны ү шін тө лемақ ы; орманды пайдаланғ аны ү шін тө лемақ ы; сыртқ ы жарнаманы орналастырғ аны ү шін тө лемақ ылар тағ ы сол сияқ тылар. Салық тө леушінің қ ұ қ ық тары: