Выклік багам

Анатоль Дзяленьдзік

Дзеючыя асобы

Інга

Святлана — студэнткі медыцынскага інстытута

Галіна

Аскольд — вучоны, 32 гады.

Вадзім — інжынер-канструктар, 28 гадоў.

Максім — эканаміст, 26 гадоў.

Лапкіна — урач, 25 гадоў.

Медсястра — 25 гадоў.

Капарыха — пажылая жанчына.

Студэнткі, буравікі.

Дзея першая

Карціна І

Вечар. Вестыбюль клінікі. На адных дзвярах таблічка: “Эксперыментальная лабараторыя”. З’яўляецца група дзяўчат-студэнтак. Яны здымаюць халаты, прыводязць сябе ў парадак, размаўляюць.

— Яшчэ паўгадзіны — і я не вытрымала б.

— Няўжо ён будзе пытацца пры генетычныя рэкамбінацыі?

— Радыёміметычныя рэчывы — цёмны лес.

— Гэта ж зусім проста. Алкуруючыя агенты ўздзейнічаюць на біялагічныя аб’екты і індыцыруюць развіццё пашкоджанняў, аналагічных пашкоджанням, што ўзнікаюць пры ўздзеянні іянізуючай радыяцыі…

З дзвярэй з таблічкаю “Эксперыментальная лабараторыя” выходзіць Аскольд, малады мужчына ў белым халаце, стомлены, няголены. Дзяўчаты змаўкаюць. Ён вітаецца і ідзе далей.

— …З прычыны чаго гэтыя рэчывы атрымалі назву “радыёміметычных”.

— Зойка, дай трошкі яшчэ пажыць!

— Дзяўчаты, перад філармоніяй паспею паабедаць?

— Хто пазычыць рубель?

— Перад стыпендыяй?!

— Рубель? А што гэта такое?

З’яўляецца Галіна.

Галіна (абурана, адной з дзяўчат). Ты апранула мой халат. (Падыходзіць да дзвярэй, адкуль выйшаў Аскольд. Стаўшы спіною да дзяўчат, піша запіску, адносіць яе ў лабараторыю і вяртаецца.)

— Я ўчора першы раз скокнула з парашутам.

— Ну і, мусіць, аж вішчала.

— Хто ў чытальню? Мне там пакінулі новыя часопісы.

— Інтэлектуалка!

— Галка, ідзеш у спортзалу?

Галіна. Пачакаю Інгу і Свету.

— А, неразлучная троіца.

— Быццё вызначае свядомасць — п’юць з аднаго чайніка.

Галіна. Добра, давай-давай…

Вясёлай чародкаю дзяўчаты знікаюць з вестыбюлю. Галіна папраўляе валасы. З’яўляецца Святлана, кволая, стомленая. Падыходзіць да гардэроба, сядае на лаўку, пачынае развязваць тасёмкі халата.

Ну і дзяжурства ў мяне было! То шок то колапс. А потым пунцыю давялося браць. Не ідзе іголка — хоць лопні.

Святлана. Ведаеш, Галка, відаць, я ніколі не змагу прывыкнуць да пакут людзей. Амаль фізічна адчуваю той жа боль, што і яны.

Галіна. Ну і дарэмна. Хочаш есці?

Святлана круціць галавой.

Любая, калі б урач паміраў з кожным сваім хворым, медыкаў не засталося б.

Святлана. Такі слаўны хлапчук, разумныя вочы… Тэмпература трыццаць дзевяць і шэсць, ведаю, што яму балюча, але ніводнага стогну. Затое маці… дапякла ўсім.

Галіна (закурвае). О, ты яшчэ не ведаеш, што ўрачы нажываюць інфаркт толькі ад сваякоў сваіх пацыентаў. У нас у аддзяленні самы цяжкі дзень — чацвер, дзень спатканняў.

Святлана. Чаму ты выбрала псіхіятрыю?

Галіна. У мяне шмат сяброў, якія маюць патрэбу ў лячэнні.

Святлана. Напэўна, псіхіятры ўсіх лічаць ненармальнымі.

Галіна. Усіх не ўсіх, а, вер майму слову, калі-небудзь будуць лячыць тых, хто сёння яшчэ ўяўляе сябе здаровым: паклёпнікаў, скандалістаў. Ну, а людзей з дрэнным настроем — у першую чаргу.

Святлана. Гала, а чаму ты разышлася з мужам?

Галіна (уважліва глядзіць). Навошта гэта табе?

Святлана. Ён жа цябе кахаў. І ты яго. (Падыходзіць да акна.)

Галіна (пасля паўзы, горка). І гэтага дастаткова?

Святлана (са здзіўленнем). А хіба не?

Галіна (абыякава). Светка, не забівай сабе галаву ўсялякім глупствам.

Святлана. Я проста хачу разрабрацца, чаму людзі разыходзяцца. Калі б я каго-небудзь пакахала…

Галіна. Няўжо ў твае гады я была такая ж? І як цябе татуля пусціў адну з дому — незразумела.

Святлана. А ён не пускаў. Хацеў, каб я паступала ў яго інстытут. Я адмовілася. Прыехала ў Мінск і паступіла сама. Паглядзі ў акно. Учора ўвечары, калі мы выходзілі з клінікі, ён стаў на тым жа месца.

Галіна (падыходзіць). Відаць, дружыннік. Ну і што?

Святлана. Ён глядзеў у наш бок, а потым ішоў назіркам.

Галіна (рашуча). Светка, каб я так жыла! Гэта сваяк аднаго з нашых хворых. Вось убачыш, пазнаёміцца, а потым (з нудой у голасе): “А як вы яго лечыце, а чаму адяце парашкі, калі нашага суседа лячылі таблеткамі…”

Святлана. Чаму табе так весела?

Галіна (уздыхае, глядзіць на дзверы, у якія намервалася ўвайсці). Чаму так доўга няма Інгі?

Святлана. Аперацыйны дзень.

Галіна. Ты ўпэўнена, што яна на аперацыі?

Святлана. Калі я праходзіла міма, яна была там.

Галіна (стараючыся не паказаць цікаўнасці). Як ты думаеш — што ў іх з Аскольдам?

Святлана. Адкуль я ведаю? Па-мойму, нічога.

Галіна. Праўда?

Святлана (паслы паўзы). Няўжо ён можа падабацца? (Паціскае плячыма.) Сухар. Падвопытная малпа для яго даражэй за любую жанчыну.

Галіна. Ах, Светка! Што ты разумееш у мужчынах!..

Вяртаецца Аскольд. Убачыўшы Галіну, на момант спыняецца, вітаецца з ёю кіўком галавы і ідзе да сябе.

Святлана. Ты сапраўды…

Галіна. Сапраўды. І гора таму, хто стане на маёй дарозе.

Святлана (пасля паўзы). Іншы раз мне здаецца, што ты можаш забіць чалавека.

Галіна. Калі ён гэтага заслугоўвае.

Святлана (складвае халат). Халат больш ірвецца ад мыцця.

Галіна (смяецца). Нам з табою дзяліць няма чаго.

Святлана. Сёння разгляджу яго лепш. Пойдзем разам у басейн?

Галіна (глядзіць на гадзіннік). Пакуль што ў мяне ёсць час.

З’яўляецца Інга, стройная, прыгожая. На ёй белы халат. У руцэ трымае сумку і шапачку.

Галіна. Нарэшце…

Інга. А мяне не чакайце. Я да Аскольда.

Галіна. Што, што?

Святлана. Галка, хадзем, хадзем…

Святлана бярэ Галіну за руку, і абедзве выходзяць.

Карціна ІІ

Эксперыментальная лабараторыя. Сучасная апаратура. Аскольд адыходзіць ад прыбораў, уключае рыдыё. Гучыць музыка — першая частка Пятой сімфоніі Бетховена.

Аскольд. Чалавек і чалавецтва… Дылема. Электронная машіна рашыла б імгненна…

З’ўяляецца Інга.

Інга. Забылася, што тут рэпрадуктар. Хацела ў ардынатарскай паслухаць. (Цёпла.) Бон суар, месье… Так, здаецца?

Аскольд (падыходзіць да мікраскопа, сядае). Бон суар...

Інга. Чалавек перамагае лёс… Шэф гаворыць, што такую музыку мог напісаць або геній, або вар’ят.

Аскольд. Гэта амаль тое ж самае. Шкада толькі, што легенда створана, каб суцешыць.

Інга (весела). Калі так гаворыць вялікі вучоны, атрымліваецца камічна. Аскольд, ну што?

Аскольд. Ты пра што?

Інга. Які аналіз?

Аскольд. Аналіз?.. А, твой… Вядома, адмоўны. З вас, сіньярына, шэсць долараў.

Інга (смяецца). Ого! На Захадзе ты быў бы мільянерам!.. Ты не памыліўся?

Аскольд. Не, не памыліўся. (Дастае з кішэні бібліяграфічныя карткі.) Памажы раскласці карткі. Санітарка пераблытала.

Інга (бярэ палавіну картачак, пачынае няспешна раскладваць). Уяўляеш, стаю за аперацыйным сталом, і раптам у вачах усё паплыло… Калі б не падтрымалі, павалілася б.

Аскольд (бесклапотна). Яшчэ не прывыкла.

Інга (дакорліва). Я аперырую з чацвёртага курса… Колькі драматызму ў музыцы…

Аскольд (падыходзіць, выключае радыё). Ты ператамілася.

Інга. Навошта выключыў?

Аскольд. Галава трашчыць.

Інга (праводзіць рукой па яго шчацэ). Зноў начаваў у лабараторыі?

Аскольд. Хто-небудзь павінен наглядаць за апаратурай.

Інга (уздыхае). Абедаў?

Аскольд. На рагу прадавалі піражкі з павідлам.

Інга. Аскольд, колькі можна так пражыць?

Аскольд. Вашы ўжо разышліся?

Інга. Напэўна. Аскольд, ты верыш у сны?

Аскольд. Дзтўна, студэнтка шостага курса… Без пяці мінут урач…

Інга. Са снамі не ўсё ясна. Шэсць гадоў вывучаеш тэорыю разлітага тармажэння, а потым чытаеш у газеце, што ёсць чалавек, які дваццаць год абыходзіўся без сну… Значыць, не верыш?

Аскольд. Я прынцыпова супраць псіхааналізу.

Інга. Увечары я доўга чытала, а потым мне прысніўся дзіўны сон. Нібыта я шла над глыбокай прорвай і раптам сарвалася. Жах! Лячу ўніз і вось-вось разаб’юся аб каменне, але тут падхапілі мяне дужыя рукі… У цябе ёсць скураная куртка?

Аскольд. Пры чым тут куртка?

Інга. Ён быў у куртцы.

Аскольд. Трэба спаць з адчыненай форткай. А вячэра павінна быць лёгкай.

Інга. Божа, які рацыяналізм…

Аскольд. З кім ты аперыравала?

Інга. З шэфам. Як ён працуе! Бог! (Паказвае картку.) гэту куды?

Аскольд. Сюды.

Інга. Ведаеш, ён мяне пахваліў.

Аскольд. У вочы?

Інга. Яшчэ чаго захацеў! Стаю за дзвярыма, а ён гаворыць: “Малайчына дзеўка. Вы пра яе яшчэ пачуеце”.

Аскольд. Нішто сабе.

Інга. Заўтра паляціш?

Аскольд. Ага, заўтра.

Інга (задуменна). Белград… Адрыятыка… А я ж ні разу не бачыла мора… Дзіўна, людзі з’яўляюцца і знікаюць, а мора… (Весела.) Прывязеш мне вялікага краба?

Аскольд. Думаеш, будзе час на забавы? Памыляешся.

Інга. Аскольд, там збяруцца вучоныя з усяго свету?

Аскольд. Бадай што.

Інга. Вось гэта здорава… (Урачыста.) Лэдзі анд джэнтльмены, панове! Распрацаваны намі метад ранняга выяўлення… (Спыняецца, потым пацягваецца.) А ведаеш, я таксама стамілася. Схадзіць паплаваць, ці што?

Аскольд. Табе трэба часцей бываць на сведым паветры, спажываць вітаміны…

Інга (весела). Дыялог пенсіянераў. (Перадражніваючы старых, прыкладае руку да паясніцы.) Скажыце, а вы крапіву прыкладалі? (Паказвае картку.) Гэта па-італьянску?

Аскольд. Па-іспанску. Напружаная праца патрабуе актыўнага адпачынку.

Інга (жвава). Ведаеш, што мы думаем зрабіць?

Аскольд (з дакорам). Новая авантура… Калі ты перастанеш быць дзіцем?

Інга. Дамовіліся з дзяўчатамі — толькі нікому ні слова, — паедзем уночы электрычкай на дачу дацэнта Мельнікава, — ён у Светы і Галкі стыпендыю зняў — і выкрадзем у яго сабаку…

Аскольд (заклапочана). Інга, у яго вялізны ваўкадаў!

Інга. Утрох не справімся з даным ваўкадавам?

Аскольд. Але ж ён можа пакусаць!..

Інга. Яшчэ невядома — хто каго… Дык вось, прывязём у горад і прададзім яму ж на кафедру.

Аскольд (смяецца). Мельнікаў гэтага не перажыве.

Інга (весела). Так што зусім магчыма, пакуль ты будзем падарожнічаць, мне давядзецца адседжваць пятнаццаць сутак. (Сур’ёзна.) Аскольд, табе трэба развкяцца. Прыедзеш назад, я пазнаёмлю цябе з нашымі. Ёсць нішто студэнткі.

Аскольд. Ведаеш, я старамодны — флірт да чагосьці абавязвае.

Інга. Ну і што?

Аскольд (пасля паўзы). Каб чаго-небудзь дасягнуць у навуцы, трэба васемнаццаць, дваццаць гадзін. А то ўсё жыццё будзеш друкаваць арткульчыкі “Яшчэ раз да пытання аб…”, “Некаторыя дадзеныя пра…”. Я доўга думаў і прыйшоў да вываду — няхай мяне лічаць ідыётам, — мне не трэба заводзіць сям’ю.

Інга. Што ты сказаў?

Аскольд. Жанчыны патрабуюць увагі. А я дні і ночы павінен праводзіць у лабараторыі.

Інга (усміхаючыся). І гэта ўсё?

Аскольд. Мала?

Інга. Пра такіх, як ты, псіхіятры гавораць: “Гэта наш таварыш”.

Аскольд. Буду прыходзіць дадому позна, раніцай зноў на працу. Размаўляючы з жонкай ці забаўляючы дзіця, буду думаць аб марскіх свінках, храмаграмах, хворых… Гэта не так смешна, як здаецца. Задаволіць каго-небудзь такі лёс?

Інга. Божа, як дрэнна мужчыны думаюць пра жанчын. (Нервова цярэбіць картку.)

Аскольд. Мы — урачы.

Інга. Я недзе чытала: юная актрыса выйшла замуж за шасцідзесяцігадовага Рэмарка. Калі гэта праўда, яе можна зразумець. (Сярод картак знаходзіць запіску.) “Чакаю цябе ў дзесяць за горадам”. Ого! без подпісу. Але почырк знаёмы.

Аскольд. Дай сюды. (Забірае.) Ты ведаеш, хто гэта?

Інга. Не.

Аскольд. Адна настойлівая асоба.

Інга. Мабыць, ёсць падставы.

Аскольд (уздыхнуў). Майскае свята. Даволі банальна: складчына, кампанія на дачы… Дорага мне абышлася тая ноч — у лабараторы перагарэў трансфарматар.

Інга (паля паўзы). Ідзі, яна чакае.

Аскольд (збірае карткі). Прызначыўшы спатканне, яна зрабіла адну памылку. Ехаць туды сорак мінут… (Рве запіску.)

Інга. Ну і мужчыны цяпер!

Аскольд (пасля паўзы). Толькі нікому не расказвай. Мяне захапіла адна ідэя. Каб яна спраўдзілася, трэба патраціць два-тры гады. А то і ўсё жыццё. І не толькі маё. Але калі пашанцуе, чалавецтва ўздыхне з палёгкай.

Інга. Калі ж няўдача?

Аскольд. Даб’юцца другія.

Інга. Аскольд, тое, што ты задумаў… І калі лічыш, што нехта можа перашкодзіць… Толькі фанатыкі і дабіваюцца сапраўднага поспеху.

Аскольд (пасля паўзы, пазіраючы ўбок). Інга, калі б мне можна было ўзяць жонку…

Інга (таксама не глядзіць на Аскольда, гэта хутчэй думкі ўголас). Я ведаю, Аскольд…

Аскольд (глянуўшы на гадзіннік). Спачатку размінка, потым трошкі папрацую.

Інга (весела). Па сістэме ёгаў?

Аскольд. Мудрыя людзі, ёгі.

Інга. Аскольд, заўтра можна цябе праводзіць?

Аскольд. Ну вядома.

Інга. У нас шмат агульнага. Ты адмаўляешся ад кахання па сваё волі. А я… Я не магу кахаць. Ну што ж, бывай.

Аскольд. Усяго добрага.

Інга бярэ чамаданчык і выходзіць.

(Задумаўся.) Усяго добрага… (З горыччу ківае галавой. Глядзіць на тэлефон і, пераканаўшыся, што Інга пайшла, набірае нумар.) Вера Сяргееўна? Пакідаю ўключаным трэці, сёмы і дваццаць чацвёрты… Так, кантрольная група… Навошта выклікалі ў міністэрства?.. Прапанавалі… Не, не здагадаецеся. Прапанавалі ўзначаліць навукова-даследчы інстытут… У Зялёным Гаі. Не спяшайцеся віншаваць. Я адмовіўся… Разумееце, у мяне толькі двое штаноў. І калі прашмарую адны ў крэсле дырэктара… Але я згадзіўся ўзяць лабараторыю… Вельмі ж добрае абсталяванне. Ну навошта так? Вы — мая правая рука… Вазьму яшчэ Антона, Дзіму, Барысавіча… І Фамічова, вядома, калі ён згодзіцца… (Праводзіць рукой па твары, глуха.) Вера Сяргееўна… Я толькі што гаварыў з Інгай… Не, ні аб чым не здагадваецца… Пайшла ў басейн…

Карціна ІІІ

Вечар. Басейн. Аблакаціўшыся на парапет, стаіць Вадзім. Гэта зграбны, упэўнены ў сабе малады чалавек. Ён настройвае радыёпрыёмнік. Чуецца жыццярадасная музыка. Побач ходзіць Максім, нервова папраўляе акуляры.

Максім. Яны! Пайшлі ў раздзявалку!

Вадзім (не рэагуе). Якое неба! Вось бы сюды Сар’яна.

Максім. Ты павінен мяне пазнаёміць.

Вадзім (рэгулюючы гучнасць). Калі пайду на пенсію, падаруеш гэтую штучку.

Максім (сам не свой). Музыка, горад!.. Мы на яго глядзім кожны дзень.

Вадзім (засмучана). Заўсёды знойдзецца тып які сапсуе настрой.

Максім. А калі гэта каханне?

Вадзім. Ніколі не гавары слоў, сэнсу якіх не разумееш.

Максім (паглядае ўбок). Пастараўся пазнаёміцца.

Вадзім. І гэта кажа галоўны кансультант міністэрства. А прызнавацца будзеш сам?

Максім (падыходзіць бліжэй). Ты цынік з галавы да пятак… Чалавек павінен быць прыгожы…

Вадзім. Перадыхні.

Максім (махнуўшы рукой, адыходзіць). Цябе магіла выправіць.

Вадзім. Альбо жонка. У чым ты бачыш сэнс жыцця?

Максім. У тым, каб не задаваць недарэчных пытанняў.

Вадзім (пасля паўзы, прыклаў да вуха прыёмнік). Ты хоць раз у месяц чытаеш газеты?

Максім. Не арыгінальна.

Вадзім. Уяві: заўтра — усё дагары нагамі. Што ты ўспомніш?

Максім. А калі гэтага не здарыцца?

Вадзім (настройвае прыёмнік). Па Фрэйду, чалавек — раб інстынктаў. Імкнецца да асалоды. Як бы мы ні абураліся, але, на жаль, ён кажа праўду. Жывём толькі раз.

Максім (задуменна). Цікава, як яе імя?

Вадзім (насмешліва). І гэтага не ведаеш? Чакай! Добра. Існуе сто спосабаў знаёмства з дзяўчатамі. Я карыстаўся сто адным. Напрыклад, з Таняй…

Максім. Да д’ябла Таню… Ідуць.

Вадзім (выключае прыёмнік, перадае Максіму, той хавае ў кішэню). Назірай і вучыся.

Максім. Зняць акуляры? Як з боку?

Вадзім (махнуўшы рукой). Не хачу нажываць ворагаў.

Максім. Толькі не стараўся выстаўляць напаказ свае заганы.

Вадзім. А наш дворнік кажа: “Мне напляваць”.

Праходзяць Святлана і Галіна ў купальных касцюмах, на плечы накінуты халаты.

Вадзім. Скажыце, дзе тут рамантуюць абутак?

Галіна. Вас бабуля вучыла знаёміцца?

Дзяўчаты ідуць далей. Максім насмешліва глядзіць на Вадзіма. Вадзім хапаецца за сэрца, стогне, адварочваецца.

Святлана (клапатліва). Што з вамі?

Вадзім не адказвае асцярожна садзіцца на лаўку. Дзяўчаты паспешна падыходзяць на яго, спрабуюць рашпіліць каўнер, праверыць пульс. Вадзім адводзіць іх рукі.

Вадзім. Што вам ад мяне трэба?

Галіна. Мы студэнткі медыцынскага.

Вадзім. Ёсць у вас які-небудзь дакумент?

Галіна. Вось яшчэ бюракрат!.. (Святлане.) Пакажы студэнцкі.

Вадзім (разглядае пададзены Святланай білет, чытае). “Святлана… Міхайлаўна… Шосты курс…” (Максіму.) Мне лепш. Праўда?

Максім (злосна). На жаль.

Вадзім (падымаючыся, дзяўчатам). Як кажуць на ўроку англійскай мовы, май фрэнд Максім, май нэйм із Вадзім.

Доўгая паўза.

Галіна. І часта вы так забаўляецеся?

Вадзім. Гэта не забава — суровая неабходнасць.

Святлана. Нішто сабе жарт.

Галіна. Гадзіну назад мы бачылі, як памірае чалавек.

Вадзім. Дакладне не падлічваў, але кажуць: на зямным шары тры мільярды людзей. І кожную секунду нехта памірае і нехта нараджаецца. На смерць трэба глядзець па-філасофску.

Галіна. А вы часам не з самадзейнасці?

Вадзім. Як на споведзі: ён — эканаміст, я — інжынер.

Максім (паказвае на Вадзіма). А таксама майстар спорту па плаванію.

Вадзім (нездаволена). Цяжэй за ўсё для паэта — трымаць язык за зубамі.

Галіна. Гэты нервовы малады чалавек піша вершы?

Святлана (з цікавасцю). Паэт?

“Я іду і смюся

ад шалёнае звонкае

радасці,

што хаджу па зямлі

і раптоўна

навек упаду,

не дайшоўшы да слабасці,

подласці,

дурасці,

старасці,

бо я з песняй хаджу па зямлі

у людзей на віду! ”

О, калі б я ўмела пісаць вершы… (Максіму.) Друкаваліся?

Максім робіць адмоўны жэст, потым дастае сшытак.

Вадзім. Ён піша лепш, чым патрабуе рэдактар.

Святлана (бярэ сшытак). Даўно пішаце?

Вадзім. Яшчэ ў школе пачаў. Яго маці спачатку напалохалася, павяла да доктара, той выпісаў горкія пілюлі і параіў аблівацца халоднай вадой. Не памагло.

Галіна (Вадзіму). Вы яго адвакат?

Вадзім. Скажыце лепш, давераны ў справах. (Заўважыў, што Галіна часта пазірае ўбок.) І ён прыйдзе сюды?

Святлана. Вось і Інга.

Падыходзіць Інга.

Так позна?

Інга. Затрымалася ў аперацыйнай.

Галіна. Няўжо былі яшчэ аперацыі?

Інга (задзірліва). Былі. А што?

Галіна. Адзін шызафрэнік мне сказаў: “Калі ласка, не лічыце мяне вар’ятам”. Ну, мне пара.

Святлана. Пойдзем разам?

Галіна. Не, сёння мне будзе лепш адной.

Інга. Гала…

Паўза.

Галіна. Дзеці будуць заікацца. Светка, ты ў мяне пытала, чаму я разышлася з мужам… Знайшлася нахабніца — сілком хацела адабраць. І каб не быць пакінутай…

Святлана. Гала…

Галіна. Хай маладыя людзі вучацца.

Вадзім. Адчувеш сябе так, нібы перад табой выпрабоўваюць новую зброю.

Галіна. І толькі потым падумала — была дурніца. (Пайшла.)

Вадзім (Інзе). Дзе я вас мог бачыць?

Інга (глядзіць услед Галіне). Наўрад. Я там не бываю.

Святлана. Інга, яны могуць навучыць плаваць.

Максім. Цікавае імя. А па-бацьку?

Інга. Яўхімаўна.

Вадзім. Камбінацыя нарвежскага з белавежскім.

Інга. А вы, хлопчыкі, у які клас ходзіце?

Вадзім. Адсталыя. У пяты.

Святлана. Інга, Максім піша вершы.

Інга. Сапраўдня вершы ўдаюцца толькі жанчынам.

Вадзім. Шчырая прахда. Лермантаў, Блок, Максім Зюзік…

Максім. Зю-зен-чык!

Інга (Вадзіму). А вы што пішаце — аповесць, раман?

Вадзім (гледзячы ёй у вочы). Я не пішу раманаў. Я іх заваджу.

Інга. Ці не будзе дажджу? Пара дадому.

Вадзім. А вы не бойцеся. Не думайце, што ў мяне такі дрэнны густ…

Святлана разгортвае сшытак, праглядае. Да яе падыходзіць Максім. Чытаюць разам.

Інга. Дзякуй за шчырасць. А то мне часцей гавораць кампліменты.

Вадзім. Натуральна. Вашы вочы заклікаюць да кахання.

Інга (злосна). Каханне? У век нейрахірургіі і малекулярнай біялогіі?! Мой шэф пранікае скальпелем у сэрца, але кажа, што ні разу не патрапіў там на каханне.

Вадзім. Вы хўочаце сябе ў гэтым пераканаць?

Інга (паля паўзы). Няўжо нельга прысвяціць сабе ідэі і адмовіцца ад кахання? Я ведаю такога чалавека.

Вадзім. У мірны час? Глупства. Ад якога ханжы вы гэта чулі?

Інга. У мірны час чалавецтва вядзе барацьбу з хваробамі, голадам, цемрашальствам.

Вадзім. Не, вы нас разыгрываеце. Дарэчы, чалавек, які адмаъляе каханне, не мае права на існаванне. Паглядзіце на прыроду — пустацветы гінуць.

Інга (няўпэўнена). Але ж ёсць прыклады, калі людзі не ведалі кахання, а між тым іў імёны… (Углядаецца ў Вадзіма.) Дзіўна… Скажыце, у вас ёсць скураная куртка?

Вадзім. Хочаце купіць? Якая ваша цана?

Інга. Я сур’ёзна.

Максім. Паглядзіце ўчарашнюю фізкультурную газету. Там яго здымак.

Інга. Як проста…

Вадзім. Я мог бы і зараз паказаць вам куртку. Яна ў мяне дома… Тут недалёка.

Інга (глядзіць на гадзіннік). Дзякуй за кмпанію. Цікава было даведацца, што грамадства яшчэ далёкае ад дасканаласці. (Выходзіць.)

Вадзім (задуменна). Адкуль ён узяўся, не знаю, той сум, што мяне агарнуў…

Святлана (адыходзячы, падымае руку). Да пабачэння, хлопчыкі.

Максім (Святлане, наўпэўнена). Калі першы ўрок?

Святлана. Паслязаўтра. На возеры ў пяць.

Святлана выходзіць.

Вадзім. “Яшчэ ніколі дзядзька зроду

Не бачыў гэтулькі народу…”

Максім (гледзячы ўслед дзяўчатам, Вадзіму). За ёю гатоў пайсці на край свету.

Вадзім. На край свету… Гэта вельмі далёка.

Максім. Як табе Інга?

Вадзім (пасля паўзы). У мяне дома бутэлечка “Бакардзі”… Хадзем?

Уздыхнуўшы, Максім ідзе за Вадзімам.

Карцина ІV

Мінула некалькі дзён. Бераг возера. За кустамі водная роўнядзь. Пярэдні план. На перакуленай лодцы сядзіць Максім і варожыць на рамонку. Глядзіць на гадзіннік, устрапянуўся. Раптам устае, робіць некалькі крокаў назад. Падыходзіць Інга, у руках у яе лілеі і кніга.

Інга. Света здае залік. Я хацела папярэдзіць. Як яна плавае?

Максім. Стараецца. Але ў плаванні галоўнае — плывучасць. (Захапіўшыся.) Вада — гэта накшталт капрызнай дзяўчыны, з якой трэба ўмець абыходзіцца…

Інга (разумеючы, кіаве галавой). Калі вы хоць раз пакінеце іх разам, я здыму з вас галаву.

Максім. Гэта вы дарэмна. Ён добры хлопец.

Інга. У кожную эпоху ёсць свой ідэал добрага хлопца. Ваш Вадзім спазніўся гадоў на пяцьдзесят. (Расшпільвае сукенку, здымае, кладзе на траву.) Пойдзем паплаваем? Павучуся ў вас і я.

Максім. Э… Я толькі з вады, і нешта мяне калоціць…

Інга. Калі Вадзім яе пакрыўдзіць, будзе мець справу са мной. (Узяўшы ручнік, пайшла.)

Максім дастае хустачку, выцірае лоб. Раптам некага ўбачыў, махае рукой. З’яўляецца Вадзім.

Вадзім. Адзін? Тады хадзем. (Парываецца ісці.) Хлопцы знаёмяцца з прынцыпова новай схемай аўтаматычных ліній… А тут — такія дзяўчаты!

Максім. Пачакай. Трэба пагаварыць.

Вадзім (паціснуў плячыма). Наколькі мне вядома, “курсы па плаванню” праходзяць паспяхова, хаця настаўнік… без паплаўкоў не плавае.

Максім. У мяне сур’ёзна.

Вадзім (спачувальна). Гэта ад гарачыні. Давай лепш пакупаемся.

Максім. Бяда ў тым, што я не магу з ёю астацца сам-насам — яны заўсёды разам. Вадзім, пахадзіў бы ты каля Інгі.

Вадзім (пася паўзы). Сын мой, ты ўвагрэўся.

Максім. Няўжо ты не фліртаваў з дзяўчатамі, якім табе не падабаліся? А я ж люблю. І гэта сур’ёзна.

Вадзім. О божа! Дык жаніся. Я табе зараз каго-небудзь паклічу. (Глядзіць па баках.)

Максім (адыходзячы). Зразумела… Арэшак гэты табе не па зубах.

Вадзім. Гледзячы ў каго якія зубы.

Максім. Галаву на адрэз! Яна цярпець цябе не можа гэта… Гэта пантэра.

Вадзім (пасля роздуму). Што ж. Бачыць бог — я супраціўляўся. Але калі так, пайшлі ў заклад? На твой прыёмнік.

Максім. Прайграеш — аддасі альбом імпрэсіяністаў. (Перадае прыёмнік Вадзіму.) Для памяці. Інга будзе праз некалькі хвілін. (Паказвае на сукенку.) Спужаўся?

Вадзім. Вечар заняты. Абяцаў суседу разрабраць матацыкл, і яшчэ рандэву з Таняй.

Максім. Цяпер пакажы, на што ты здольны. Вось яна! (Знікае.)

Вадзім садзіцца на лодку, кладзе прыёмнік побач з сукенкай Інгі. Падыходзіць Інга. Нерашуча спыняецца.

Вадзім. Дзе ваш добры дзень, доктар?

Інга. Добры дзень. (Азіруючыся.) Тут быў Максім.

Вадзім. Пайшоў шуаць філасофскі камень. Сядайце. (Паказвае ёй кветку.) Хто мае кветку ў руках, той ліха не жадае.

Інга (садзіцца на лаўку). Мяне даўно цікавіць — чаму вашы жарты такія банальныя?

Вадзім. О, гэта доўгая гісторыя. Цяжкае дзяцінства, недахоп вітамінаў. А чаму, уласна кажучы, вы зацікаваліся мною?

Інга (весела). Адкуль вы ўзялі?

Вадзім. Нехта сказаў Максіму, што хацеў бы пабачыць, як мяне ахоплівае полымя любві.

Інга. Я сказала, што ахвотна паглядзела б на вас у звычайным полымі.

Вадзім. Сур’ёзна, ненавідзіце?

Інга. Усімі фібрамі душы.

Вадзім. Важна, што ў вас ёсць да мяне моцнае пачуццё. А любіце ці ненавідзіце — не мае значэння.

Інга (паказвае на прыёмнік). Ваш?

Вадзім. Пакуль што не. Інга, сустрэнемся заўтра ўвечары?

Інга (раскрывае кнігу). Навошта?

Вадзім. Будзем вывучаць зоркі… па праграме міжнароднага геафізічнага года.

Інга. Няўжо спутнікі з гэтым не спраўляюцца?

Вадзім (націскае на клавіш). Вы чытаеце такія тоўстыя кнігі? Пра вайну ці пра каханне?

Інга. Іншых вы не ведаеце?

Вадзім (бярэ кнігу, перагортвае). Без малюнкаў? Нашто вы яе чытаеце?

Інга (лагодна). Мне прыемна размаўляць з вамі.

Вадзім (самазадаволена). Н-ну!

Інга. Калі слухаеш вас, здаецца, нібы прабіраешся праз дрымучы лес, дзе яшчэ не ступала нага чалавека.

Вадзім (рэзка выключае прыёмнік). Калі мой сучаснік піша раман на тысячу старонак, я не хачу яго чытаць.

Інга. Вядома.

Вадзім (ускаквае, злосна). Тэорыю адноснасці Эйнштэйн выклаў на адной старонцы.

Інга. Выкладзіце “Ціхі Дон” на адной старонцы.

Вадзім. Ды што з вамі гаварыць.

Інга. Хацелася б ведаць вашы прынцыпы.

Вадзім. У жыцці заўсёды ёсць месца подзвігу. Шчасце ў працы. Не май сто рублёў, а ма сто сяброў. Прачытай і перадай таварышу. Прабачце, апошняе не абавязкова.

Інга. А вы злосны.

Вадзім. Танцуеце твіст?

Інга. Не выношу.

Вадзім (жартаўлівы жэст). Віншую. Як рана вы пастарэлі!

Інга. А што дае вам твіст?

Вадзім. Настрой. Той самы, без якога я не магу праседзець над чарцёжнай дошкай дванаццаць гадзін. Калі трэба. А з Дэбюсі або Глюкам не праседзіш.

Інга. Калі Дэбюсі і не ўздымае настрою, дык гэта чысты ручай, які ачышчае чалавека.

Вадзім. Я кожны дзень плаваю ў басейне.

Інга (разводзіць рукамі). Здаюся.

Вадзім. Вы сапраўды не любіце твіста?

Інга. Нядаўна да нас прывезлі хлапчука, які ў твісце вывіхнуў нагу.

Вадзім. Дарагая мая, ці ведаеце вы…

Інга (з агідай). Не называйце мяне дарагой.

Вадзім. У эпоху касмічных хуткасцей і электронных апаратаў музыка, якую слухалі нашы продкі, залезшы на печ, мяне не задавальняе. Хочацца дынамікі. Калі чую добры джаз, кроў кіпіць, галава працуе лепш… (Глядзіць на прыёмнік.) Не будзем спрачацца. Проста вы блукаеце, як авечка.

Інга. Вас што, кормяць сырым мясам?

Вадзім. Той самы спосаб… Калі жанчыне хто-небудзь падабаецца…

Інга (устаючы). Вам напякло ў галаву.

Вадзім. Інга, можна сур’ёзна?

Інга. Паспрабуйце.

Вадзім (водзіць пальцам па прыёмніку). Атрымалася найвялікшае глупства. (Паўза.) Не ведаю, як гэта здарылася, але я… вы запаланілі мае думкі!

Інга (напеўна). “І калі надышоў вечар, Шахеразада пачала расказваць казкі”. (Садзіцца.)

Вадзім. Ці э гэта не смешна? Мне спадабалася такая дзівачка…

Інга. “На тысячу ладоў цягнуў пераліваўся…”

Вадзім (запінаючыся). З таго дня, калі мы “пагаварылі”… Памятаеце? На выстаўцы графікі… Я пачаў заўважаць… Мяне ўсё больш і больш ваюіць… Многа думаю… Нават бачу вас у сне.

Інга (усміхаючыся). Вось як!

Вадзім (сярдзіта). Мяне гэта не цешыць. Уночы я павінен спаць.

Інга (мякка). Але, таварышы, пры чыт тут я?

Вадзім. Памажыце мне выкінуць вас з галавы.

Інга (збіраючыся пайсці). З задавальненнем. Бывайце.

Вадзім (утрымлівае). Гэта не выйсце. У сваіх думках я намалюю вас намнога лепш… Раскажыце пра сябе. Калі буду ведаць ваш характар, густы, звычкі, — самі разумееце, ад захаплення нічога не застанецца.

Інга (весела). Чаму вам так боязна ў мяне ўлюбіцца?

Вадзім. Гэта было б самагубства. Атамная вайна вялікіх дзяржаў.

Інга (з хітрынкай). А мірнае суіснаванне?

Вадзім. Паміж намі?

Інга. Я пажартавала. (Са смуткам.) Усё гэта не для мяне.

Вадзім. Вось-вось. Я нават не спрабую даводзіць, што вы мне падабаецеся. Вучыцеся вы на “выдатна” і таму нічога не зразумееце.

Інга дапытліва глядзіць.

(Задуменна.) І што мне магло… Пра фігуру і гаварыць не трэба. Ваш спосаб мыслення можа адштурхнуць мёртвага. А манера адзявацца… Мае сяброўкі і вы — неба і зямля.

Інга. Было многа?

Вадзім. Мне дваццаць восем год. Хочаце даведацца што такое пацалунак?

Інга. А самба — цудоўная рэч. Вы не думаеце?

Вадзім (абараняючыся, падняў рукі). Не люблю шчыкоткі… Каб вы не супраціўляліся, у мяне не было б жадання вас цалаваць. Палавіна разводаў — таму сведчыць. (Набліжаецца.)

Інга ў нерашучасці.

Можаце нават заплюшчыць вочы, і я не скрануся з месца.

Інга заплюшчвае вочы. Вадзім адразу ж абдымае яе і цалуе. Адышоўшыся, назірае за дзяўчынай, якая павольна падыходзіць да дрэва.

Інга…

Інга. Не трэба. Пажартавалі — і хопіць.

Вадзім. Глядзі, чайкі ляцяць! Інга, чаму ты выбрала медыцынскі?

Інга. Чаму?.. Спадабалася, што ў эмблеме змейка.

Вадзім. Кажуць, што ты едзеш на балота.

Інга. Ёсць такая хвароба — керома. Чуў?

Вадзім круціць галавой.

Як вытокі — балоцістыя мясціны. У мінулым годзе мне прыйшла ў галаву адчайная думка — лячыць керому ўвядзеннем… Расказала шэфу. Спачатку ён пасмяяўся, а потым… У бальніцы было двое такіх хворых. Мы паспрабавалі, і абодва паправіліся. Такога яшчэ не здаралася. Але ж гэта толькі два факты. Трэба паехаць і папрацаваць там гады тры, можа нават больш. (Захапіўшыся.) Трэба будзе праверыць методыку, знайсці найлепшы варыянт, зрабіць тысячы аналізаў… (Узрушана.) Хутчэй бы, хутчэй бы здаць экзамены… Эфектыўнай жа тэрапіі пакуль што няма!..

Вадзім (пасля паўзы). Інга, а не падобна гэта… на вершы Максіма?

Інга. А?.. (Супакоена.) Шэф перакананы, што мы трымаем у руках сінюю птушку.

Вадзім. І ты згодна жыць на балоце?

Інга. Туманы… Крык начной птушкі… Трошкі бліжэй — жабы — крум-крум… Бальнічка маленькая, размешчана ў гаі. Ад бяроз — навокал бела-бела… Нядаўна пачалі будаваць горд хімікаў. Вось толькі людзі неахвотна едуць. Праз керому.

Вадзім. Няўжо больш ніхто гэтым не займаецца?

Інга (з прыкрасцю). Не, чаму? Клініка. Але… Багі супраць нас. Калісьці кіраўнік клінік зрабіў доктарскую па кероме. І цяпер усё, што супярэчыць яго канцэпцыі, адхіляе. Значыць, выклік багам. Нахабства, праўда?

Вадзім. Люблю, калі скідаюць багоў.

Інга (глядзіць на гадзіннік). О, я павінна ісці. Праўда, прыгожы гадзіннік? Плаваю, сплю з ім… Падабаецца?

Вадзім. Цябе толькі і можна або ненавідзець або любіць.

Інга. Калі правалю экзамен — праз цябе.

Вадзім. Будзем пераздаваць разам. Па адных шпаргалках.

Інга (смяецца). Сустрэнемся яшчэ?

Вадзім. Не… Калі табе лепш?

Інга. Паслязаўтра. (Выбягае.)

Вадзім дастае папяросы, шукае запалкі, не знаходзіць. Рэзка кідае папяросу, ідзе.

Нкаторы час сцэна пустая. Азіраючыся, з’яўляецца Інга. Яна не можа схаваць сваёй радасці. Падымае кнігу, якая ляжала за лодкай.

Спакуснік, практыкант-самавук… Знайшоў дурніцу. Божа, колькі чаек! Ніколі не бачыла столькі чаек…

Заслона.

Дзея другая

Карціна V

Мінула два тыдні. Пакой дзяўчат. Галіна прасуе сукенку. Святлана праглядае канспект.

Святлана. Што яшчэ гаварыў Мечнікаў? Кожны чалавек можа жыць не менш як сто пяцьдзесят гадоў. Для гэтага трэба ліквідаваць хваробы і наладзіць апдаведнае харчаванне. (Глядзіць некуды ўдалячынь.) Чалачечае жыццё — агеньчык свечкі. Трэба баяцца пустых хвілін, пустых гадзін, пустых дзён…

Галіна (пільна пазіраючы). Светка, што з табой робіцца?

Святлана (закрывае канспект). Надакучылі экзамены. (Прыбірае ў пакоі).

Галіна. А ты не закахалася? Вось ўжо два тыдні, як не знаходзіш сабе месца.

Святлана. У цябе багатая фантазія.

Галіна. Інтуіцыя. Я не выпадкова выбрала сваю спецыяльнасць.

Святлана. Хіба можа быць псіхіятрам чалавек, які не прачытаў усяго Дастаеўскага?

Галіна. Уяві, можа. (Весела.) Сеёння прывезлі хворага, і ён сцвярджае, што вушамі ловіць хвалі шматлікіх радыестанцый свету, і просіць адключыць яго. Дзіўна, раней хворыя больш трызнілі на рэлігійныя матывы. Цяпер — спутнікі, атамы…

Святлана. Жывём так, быццам наперадзе вечнасць. А потым настае такі момант, калі бачыш…

Галіна. Са мной таксама нешта робіцца. Іду па вуліцы, убачу якго-небудзь мужчыну, і раптам ён мне здаецца такім родным, такім блізкім, нібы ведаю яго тысячу год… Што-небудзь здарылася?

Святлана. З цябе выйдзе добры спецыяліст.

Галіна. Аднойчы ў школе выкладчык матэматыкі сказаў Эйнштэйну, што ў яго вельмі пасрэдныя здольнасці… А можа надзець цёмнае?

Святлана. Куды ты збіраешся?

Галіна. У вялікі паход.

Святлана. Што ты надумала?

Галіна. Чалавек думае адно, гаворыць другое, а робіць трэцяе.

Святлана (з прыкрасцю). Ды не сустракаюцца яны!

Галіна. Кажуць, за мяжой створаны дэтэктар хлусні… А дзе яна прападае вечарамі?

Святлана. Логіка!

Галіна. Ці не з Вадзімам! Не, я ведаю яе густ!

Святлана (асцярожна). Як бы табе сказаць… Яе цікавяць яго даследаванні. А каханне… У іх проста сяброўскія адносіны.

Галіна. Цэлыя дні тырчыць у яго лабараторыі. Я сустракаю іх у інстытуце, у клініцы — усюды. І не расказвай мне казак пра дружбу мужчыны і жанчыны.

Святлана. Гэта нейкі кашмар… Што ж рабіць?

Галіна (іранічна). Раскажы пра новую методыку, якой яна так цікавіцца.

Доўгая паўза.

Святлана. Добра. Але калі ты каму заікнешся…

Галіна. Нядрэнны пачатак для дэтэктыва.

Святлана. Гала, наша Інга… вельмі хворая.

Галіна. Сэрца?

Святлана. Помніш, як яна самлела ў аперацыйнай?

Галіна. Ну?

Святлана. Аскольд у той жа дзень узяў у яе кроў.

Галіна. І аналіз быў адмоўны.

Святлана падыходзіць да кніг, шукае, дастае фотаграму, кавалак фотаплёнкі.

Святлана. Вось.

Галіна (разглядае). Не можа быць…

Святлана. Ты разумееш, што гэта такое?

Галіна. Ён нешта наблытаў.

Святлана. Лабарантка бачыла, ён тры разы правяраў.

Галіна. Але ці азначае гэта, што Інга…

Паўза.

Святлана. Яшчэ не было выпадку, каб Аскольд паставіў чатыры плючы і чалавек астаўся жыць.

Галіна. Яна здагадваецца?

Святлана. Думаю, што не.

Галіна. Злаякасная форма. Год — два?

Святлана. Не болей. Але няўжо нічога нельга зрабіць? Галка, мілая?..

Галіна (разглядваючы плёнку, раптам усміхнулася). Ці не здагадалася ты, што ў мяне з ім спатканне?..

Святлана. Ідыётка… (Хавае фотаграму.)

Галіна (пільна глядзіць на Святлану). Здаровая дзяўчына, кроў з малком… І раптам…

Святлана. Практычна яна яшчэ здаровая. Толькі апарат Аскольда ўлавіў змены у храмасомах.

Галіна. сёння ж пагавару з Аскольдам.

Святлана. Галка, не трэба.

Галіна. Вось як…

Уваходзіць Інга. Яна вясёлая, бяспечная. У руках кветкі, кніга.

Інга. Прывітанне зубрылам! (Ставіць кветкі, кладзе кнігу.)

Галіна. А ты чаму не вучыш?

Інга. Адзін мой знаёмы кажа, што студэнты падзяляюцца на выдатнікаў і здольных.

Галіна. Цяпер дзяржаўныя экзамены.

Інга. Цяпер вясна. (Напявае.) Дзе мая кофтачка?

Святлана. Зноў на ўвесь вечар?

Інга. Хачу зацягнуць маладога чалавека ў філармонію. (Смяецца.) Для яго гэта яшчэ адзін крок у пекла.

Святлана. Ты абедала?

Інга (здзіўлена). Ой, забыла!

Святлана (клапатліва). Але так жа нельга. Выпі хоць чаю. Зараз прынясу.

Інга. Свецік, няма калі.

Святлана. Паспрабуй толькі ўцячы. (Выходзіць.)

Інга пераадзяваецца. Галіна гартае кнігу, якую прынесла Інга.

Галіна (ціха). “Так гаварыў Заратустра…” (Насцярожана.) “З кніг Аскольда Паланава”?

Інга. Ты нешта сказала?

Галіна. Хацелася б ведаць, пра што гаворыць звышчалавек Заратустра… Інга, як ты сябе адчуваеш… пасля ўчарашняй гульні?

Інга. Усе мускулы баляць. Але здорава мы гулялі, праўда?

Галіна (кладзе кнігу, падыходзіць да Інгі). Зборная выглядала выдатна.

Інга. Калі мы і заўтра выйграем…

Галіна (стараецца гаварыць абыякава). Што ў цябе на шыі?

Інга (захінае). Хлапчук… шкадлівы…

Галіна. Хто гэта?

Інга. Містэр Ікс.

Галіна. Вядома, гэта няпраўда…

Інга. Чаму? Выдумалі, што вучоныя — сухары. Сярод іх ёсць і лірыкі, і рамантыкі… Ды яшчэ якія… О!

Галіна. Хлусіш!

Інга (паціскае плячыма). У іх, праўда, не заўсёды ёсць час, каб ехаць на ўскраіну горада, дзе ім прызначаюць спатканне… Дома лепш, утульней.

Галіна. Не! Так не будзе!

Інга (смяецца). Ну і нервы!.. Урач, спачатку вылечы сябе.

Галіна. На такіх не жэняцца! Ён сам…

Паўза.

Інга. Што ты сказала? На такіх?.. Як гэта разумець?

Галіна (ходзіць). Ну… Мужчыны любяць жанчын з іншым тэмпераментам.

Інга (нервова). Якое глупства… А калі я табе скажу, што ў нас усё вырашана?

Галіна. Вырашана?!

Інга. Яго ідэя. За сталом будзеш сядзець побач са мной, добра?

Галіна. Так і ёсць: фотаграма — ліпа…

Інга. Фотаграма? Якая?

Галіна. Звар’яцець можна… Куды гэта Светка пайшла?

Уваходзіць Святлана з чайнікам.

Святлана. Вось і чай. У мяне ёсць варэнне.

Інга. Пра якую фотаграму вы гаварылі?

Святлана (пасля паўзы). Пря чкую фотаграму мы гаварылі? Ды так… (Разлівае чай на падлогу.) Гэта я, каб супакоіць яе… Яна дамула, што ты з Аскольдам…

Галіна (Святлане, са злосцю). Вось яна, жаночая дружба! Я ведала, што ты ашуквала… Развяла камедыю — безнадзейна хворая, злаякасна форма… Нават фотаграму паказала… Але я не такая дурніца…

Святлана. Перастань!.. Перастань… (Да Інгі.) Я ўсё выдумала… Я хацела…

Інга (рашуча). Фотаграму.

Святлана (знаходзіць і падае фотаграму). Я не ведаю… Можа туту памылка…

Інга (разглядае). Як жа гэта… Чатыры… Што ж гэта?.. Непаразуменне, напэўна…

Святлана (жвава). І я так думаю.

Галіна. Паглядзі, там другі шыфр.

Інга. (прагна ўзіраецца). Другі шыфр… Праўда… (Абмякла.) Але я ведаю, калі Аскольд ставіць не той шыфр. Бедны… Што ён перажыў!.. Чатыры плючы. Але ж, не трэба было забывацца… (З прыкрасцю.) Ну чаму зараз? (Падбягае да акна.) Як недарэчы…

Святлана. Інга, родная…

Інга. Перастань, Светка! (Галіне.) Ты зрабіла добрую паслугу… (Глядзіць у акно, паспешліва выходзіць.)

Святлана. Што ты нарабіла… (Стомлена ідзе да акна.) Сотні гадоў пройдуць, людзі стануць іншыя, а нешта ад жывёлы застанецца… Гэта такая ж праўда, як і тое, што з мяне ўрача не выйдзе.

Уваходзіць Вадзім.

Вадзім (весела). Вы што, шаноўныя, аглухлі? Сткаю, стукаю. Скажыце, Інга дома?

Галіна (занепакоена). Навошта яна табе?

Вадзім. Мя спазняемся. А ведаеце, бога ўсё-такі няма. Інакш ён не дапусціў бы маіх пакут — кожны дзень: філармонія, опнра, карцінная галерэя... Чаго не зробіш дзеля… мастацтва.

Галіна. Няпраўда! Ты з ёю не сустракаешся.

Вадзім. Няўжо я так сказаў?

Галіна (паспешліва). Праўда ці не? Гавары…

Вадзім. Ёсць пытанні, на якія нельга адказаць: праўда ці няпраўда. Напрыклад, пытаюцца — вы дурань?

Святлана. Вадзім, скажы ёй праўду.

Вадзім. А ў вас не засумуеш.

Галіна (пакутліва). Божа мой… Чаму мне так не шанцуе… (Выходзіць.)

Вадзім. Што з ёю?

Святлана. Пройдзе. Перавучыла…

Вадзім (падыходзіць да падручніка, раскрывае).”Прапедэўтыка”… Сястрыцы міласэрныя, прадаю ідэю. Адкіньце падручнікі, гараць яны ясным агнём… Ідзіце на вуліцу, аддайцеся сонцу, жыццю. Шансаццаць гадоў карак гнулі. Для чаго? Ці варты людзі таго, каб іх лячыць? Нейкія дзівакі пырнуць адзін аднаго нажом, а потым вы суткамі не адыходзіце. П’яны прастудзіцца пад плотам, а вы… Думаеце, будзе ўдзячны? Яшчэ скаргу напіша — у кішэні была чацвёрка, а ў бальніцы дапілі.

Святлана. Што табе трэба?

Вадзім. Задвайце на тройкі. Дыплом і зарплата вам гарантаваны. Ты яшчэ помніш, як узыходзіць месяц? Як выглядае раса на травінцы? Як у полі спяваюць жаўрукі? Калі ты захтра трапіш пад машыну…

Святлана. Калі ласка, ідзі…

Вадзім. Мне патрэбна Інга.

Святлана. Інга?.. (Выбягае з пакоя.)

Вадзім. Адны рэбусы… (Глядзіць на гадзіннік, выходзіць.)

Карціна VI

Скверык. Інга сядзіць на лаўцы і вучыць: рыхтуецца да экзамена. Закрывае кнігу, сядзіць як акамянелая.

Інга. Свет стаў доўгі, а людзі не заўважаюць. Спяшаюцца на канцэрты, спрачаюцца пра футбол, сварацца з-за глупства… Змяніліся паняцці. Усё жыццё… змесціцца на далоні. Планы бліжэйшыя і перспектыўныя… Апошнія выкрэсліваюцца. Будучыня… Іншыя могуць сказаць: “У гэтым годзе махнём у Ялту, а ў наступным — вакол Еўропы”. Не будзе… Нічога не будзе… А што такое жыццё? Існаванне? Барацьба? Самасцвярджэнне? Божа, як мала я ведаю… Век вучылася і — друніца… Дзяўчаты сталі такія клапатлівыя… Нават злосць бярэ. А ноччу Светка плача ў падушку. І ўсё-такі ў мяне перавга — ведаю свой тэрмін. Колькі ж засталося? Год, паўтара? Яшчэ б гадоў дзесяць. Ну, пяць… (Круціць галавой.) А раптам за гэты час што-небудзь вынайдуць? Як калісьці антыбіётыкі… Не, цуда, сіньёры, не будзе… Як жыць, калі няма калі жыць? Во як загаварыла… Кінуць усё і паехаць да бабулі? Вйграю месяц-два… Кінуцца ў “салодкае жыццё”? Хутка абрыдне. Што застаецца пасля чалавека? Дзеці, справы? Першае выключаецца. А другое… Добра пісьменнікам, кампазітарам… А што пакідае пасля сябе ўрач?.. Галоўнае — не гэта. Галоўнае — астацца чалавекам.

З’яўляецца Вадзім. Інга рэзка ўстае.

(Спалохана.) Вадзім? Калі ласка, ідзі! Я павінна вучыць…

Вадзім. Інга, што гэта азначае? Два тыдні ганяюся за табой, а ты хаваешся. На запіскі не адказваеш, — што здарылася?

Інга. Экзамены.

Вадзім (падыходзіць бліжэй). Можа я і дурань, яле не настолькі…

Інга (запальчыва). Ведаеш, колькі двоек наставілі?.. Пер’е ляціць!

Вадзім. Неяк я цябе бачыў з тралейбуса. Ты ішла з хлопцам і смяялася… Гэта хто?

Інга (памаўчала). Так сказаць, прапануецца падумаць — а што, калі так?

Вадзім. Адзінае, што магло б мяне спыніць. Так засумаваў па табе… Ідзі, я нешта скажу.

Інга раздумвае, потым падыходзіць. Вадзім абдымае яе. Дзяўчына хоча запомніць гэтае імгненне.

Што з табой?

Інга (адхіляючыся). Не трэба так моцна. Што на рабоце?

Вадзім. О, можаш павіншаваць! Мне даручылі распрацоўку новай лініі. Памятаеш?

Інга. Вядома. Цяпер ты задаволены.

Вадзім (стрымана). А як жа! Я пакажу, на што здольны. Буду працаваць на ўсю сілу. Два гады ваяваў за гэтую ідэю!.. Толькі б за мяжой не апярэдзілі… Нешта такое ж робяць японцы.

Інга (весела). Заяц захмялеў.

Вадзім. Хопіць пра работу. А дзе твой гадзіннік?

Інга. Зняла.

Вадзім. Сапсаваўся?

Інга. Не.

Вадзім. Як жа так? Ты ж з ім заўсёды…

Інга. За колькі ты цяпер праходзіш сотку?

Вадзім. Не, праўда?

Інга (узрушана). Чаго ты прычапіўся?! Дай мне спакой!

Вадзім. Мабыць, усе прыгожыя жанчыны наравістыя. (Бярэ яе за руку.) Якія халодныя пальцы… Як у бабулькі.

Інга вырывае руку.

Ты што?

Інга (жвава). Я не расказвала, што рэжысёр прапанваў мне галоўную ролю?

Вадзім. Сучасная п’еса? Лепшая за тую, што мы іграем?

Інга (усміхнулася). Мы запыталі ў аўтара ці можна зрабіць невялікія змены — бо ў нас самадзейнасць. Ведаеш, што ён адказаў? “Мяняйце, ну вядома, мяняйце. П’еса настолькі дрэнная, што дазваляю вам перапісаць яе нанава”.

Вадзім. А калі ты будзе іграць?

Інга (глядзіць убок). Ты… пра што?

Вадзім. Ты ж паедзеш…

Інга. Паеду, іграць не прыйдзецца… А на сцэне прасцей…

Вадзім. Дзіўная ты сёння… (Хоча прытуліць да сябе.)

Інга (гулліва). Эй, эй! Не захапляйцеся, таварышы!

Вадзім. Дай руку. (Прыкладвае яе руку да свайго сэрца.) Чуеш, там нешта трапечацца?

Інга (весела). Праўда! Што ты праглынуў?

Вадзім. Цемната. Гэта ж сэрца! Усе ўдары — цераз адзін — твае.

Інга (зацікаўлена). Цераз адзін? (Раўніва.) А каму другі?

Вадзім. Мне. Трэба ж неяк жыць.

Інга. Скнара. Іншы аддаў бы ўсё.

Вадзім. Ну, ведаеш… Хутка вечар. Можна цябе благаславіць?

Інга. Пасля тваіх благаславенняў я доўга не магу заснуць.

Вадзім (паказвае мезенец). Адзін…

Інга (спалохана). Не, не!.. Баюся інфляцыі.

Вадзім. І ўсё-такі ты нейкая другая. Што з табой, дзяўчынка?

Інга (закінуўшы галаву, павольна матляе ёю ў бакі). Вадзім, гэта наша апошняе спатканне.

Вадзім. Інга, ты гаварыла, што гумарысты — людзі з агрэсіўным комплексам.

Інга. У мяне ёсць друг. Яшчэ са школы. Андрэй. Ён не тут. доўга не пісаў, і таму я… мы… А нядаўна прыйшло пісьмо. Я люблю яго.

Вадзім. (няўпэўнена). Выдумваеш. Інга, што было ў той вечар, калі мы збіраліся ісці ў філармонію?

Інга. Па касмічных маштабах веку — нічога… Канчаць будзем адразу. Іншы раз радыкальная аперацыя — лепшы сродак.

Вадзім. Глянь мне ў вочы… Мы былі сапраўды шчаслівыя. Ненавіджу гэтае мяшчанскае слова, але былі, былі!.. І няўжо ўсё скончана?!.

Інга (пасля роздуму, у роспачы). А, прападзі ўс1 пропадам… Вадзім, сёння наш дзень! (Паспешліва.) Едзем у лес… Возьмем з сабою віна, музыку… І павесялюся ж я, натанцуюся… А там — хоць трава не расці… Едзем. (Цягне Вадзіма за рукаў.)

Вадзім. Не. Усё альбо нічога.

Інга (стомлена).ідзі. ты яшчэ сустрэнеш сваю… Андрэй прыедзе праз некалькі дзён. Чуеш?

Вадзім. Інга, я ж бачу, што з табой робіцца. Дык якому д’яблу патрэбна такая ахвяра?!

Інга. Каб жа я ведала… (Груба.) Чаго ты стаіш? Я кніколі не любіла цябе! Захацелася падражніцца. Ну?!

Вадзім. Што было, тое сплыло. (Праводзіць рукой па твары.) Калі я пайду…

Інга (з выклікам). Вернешся! У цябе няма ні кропелькі гонару. Хлюпік, бязвольны слімак…

Вадзім (успыўнуў). З табой каб гаварыць — трэба жалезнвыя нервы. (Рашуча ўстаў.)

Інга (астаўшыся адна, паступова супакойваецца). Ну, нічога… Самае страшнае прайшло. Кіп смайлін — захоўвайце ўсмешку. (Закрыла кнігу і пайшла.)

Карціна VII

Вечар. Канструктарскае бюро. Над чарцёжнай дошкай схіліўся Вадзім. Звоніць тэлефон. Вадзім неахвотна падыходзіць, здымае трубку.

Вадзім. Слухаю… Я… (Уздыхае.) Таня… (Апускае трубку, доўга глядзіць на дошку, потым успамінае пра тэлефон.) Скончыла? Я нядаўна ўспомніў, што свет трымаецца на трох кітах і жанчыны тут ні пры чым… І не будзе!.. (Рэзка кідае трубку, але, падумаўшы, здымае яе і кладзе побач. Вяртаецца да дошкі.)

Уваходзіць Аскольд з партфелем.

Аскольд. Добры вечар. Магу бачыць Жураўлёва?

Вадзім (вітае яго кіўком). У камандзіроўцы. Месяцы на два.

Аскольд. Што вы кажаце! Якая непрыемнасць… (Задумаўся.)

Вадзім. А можа на паўтара. Мантаж устаноўкі ў Іркуцку.

Аскольд. Шкада. І вельмі.

Вадзім. А магу запытацца, што ў вас за справа? Сядайце.

Аскольд (прысаджваецца). Дзякую. Бачыце, Жураўлёў быў маім пасрэднкамю у вас рабілі некаторыя вузлы да майго апарата. Дазвольце пазнаёміцца. Аскольд Паланаў.

Вадзім. Вадзім.

Аскольд. Я прапанаваў сваю методыку ранняга выяўлення некаторых захворванняў крыві. Спадзяюся, вы разумееце, што азначае задоўга да развіцця сімптомаў хваробы — прыкладна за год — паставіць дакладны дыягназ?

Вадзім. Даць у рукі медыкаў…

Аскольд. Вось іменна. І павінен сказаць, некаторыя замежныя фірмы заявілі, што хочуць набыць ліцэнзію… Так, а цяпер я думаю пра новы аппарат, з большым дыяпазонам дзеяння. (Дастае з партфеля накіды.) Прынцып дзеяння заснаваны на розным паглынанні святла. У гэтым месцы змяшчаецца кропля крыві…

Вадзім уважліва разглядае.

Але вось тут у мяне ніяк не атрмліваецца… Слабае звяно… Часта выходзіць са строю… Чаго толькі не прыдумваў. Дарэмна. Гэта як матацыкл: дзень ездзіш — тыдзень рамантуеш. Разбіраецеся?

Вадзім (задумліва). Ды ўжо ж… У вас якой маркі матацыкл?

Аскольд. У мяне “Волга”.

Вадзім. Гэты блок для чаго?

Аскольд. Выраўноўвае сігнал.

Вадзім. Так… дайце падумаць…

Аскольд паціскае плячыма і адходзіць да акна. Вадзім падлічвае, крэсліць нешта на паперы.

Ну што ж. ёсць над чым паламаць галаву. Прыходзьце праз тры дні.

Аскольд. І што будзе праз тры дні?

Вадзім. Паглядзім. Люблю такія задачкі.

Аскольд. Мабыць, вы недаацэньваеце ўсёй складанасці…

Вадзім. Праз тры дні… (Весела.) Хначыць, хто хутка ставіць дыягназ, той хутка вылечвае?

Аскольд (пасля паўзы). Не зусім. Гаворка ідзе пра хваробы невылечныя. Хто захварэў — стопрацэнтная смяротнасць.

Вадзім. І ніхто не вылечваецца?

Аскольд. Пакуль што — ніхто. Нядаўна мы правяралі сваіх студэнтаў… Адна студэнтка безнадзейна хворая. Чатыры плюсы. Спартсменка, выдатніца, выпускніца. Калі я прапанаваў ёй абследавацца, кажу, дай кроплю крыві — будзеш ведаць свой лёс, яна засмяялася: “Таварышы, пакуль не разлічуся з керомай… І наогул, я збіраюся пражыць не менш як сто гадоў”.

Вадзім. Як, вы сказалі, яе завуць?

Аскольд (пасля паўзы). Я назвая імя? Не можа быць. У вас там знаёмыя?

Вадзім. Не. Проста цікаўлюся. Дайце закурыць.

Аскольд частуе. У Вадзіма падае цыгарэта.

Аскольд (жартуючы). Піць трэба меней, таварыш канструктар.

Вадзім. Выпадак цікавы… Няўжо нічога нельга зрабіць?

Аскольд (задуменна). Пакуль што — абсалютна… Чалавек без заўтрашняга дня.

Вадзім. Як жа так.

Аскольд. Па сутнасці, усе мы памром.

Вадзім. Але ў яе гады… Адкуль? Чаму?

Аскольд (падыходзіць да акна ўсміхаючыся). Праўда, цудоўнае паветра? Свежае, чыстае. Зеляніна… А фон радыяцыі ў некалькі разоў вышэй, чым да вайны. Дазвольце запытаць, колькі разоў вы праходзілі рэнтген?

Вадзім. А?.. Пятнаццаць — дваццаць.

Аскольд. О!.. Дадайце добры дзесятак іншых шкоднасцяў, якія ўзніклі з прычыны тэхнічнага прагрэсу. Пад іх уздзеяннем у храмасомаў адбываюцца мутагенныя перабудовы…

Вадзім. Яна ведае?

Аскольд (паглядзеўны на Вадзіма, круціць галавой). Чалавек адыходзіць ад прыроды. У этым трагедыя нашага часу.