Нім мен қызмет стандарттар және оның түрлері.

Сандарттау объектілерінің ерекшелігі мен қ ойылатын талаптарғ а байланысты келесідей стандарттар тү рлері бар:

1) негізге алушы стандарттар.

2) ө нім мен қ ызмет стандартары.

3) бақ ылау ә дістерінің стандарттары.

4) процестер (жұ мыстар) стандарттары.

Ө нім мен қ ызмет стандарттары біртекті ө нім (қ ызмет) топтарының немесе нақ тылы ө нім (қ ызмет) талаптарын қ арастырады.

Ө нім (қ ызмет) стандарттары келесі тү рлерге бө лінеді:

а) жалпы техникалық шарттар стандарттары біртекті ө нім (қ ызмет) топтарына қ ойылатын талаптардан тұ рады.

Мысалы,

· Қ Р СТ 1061 – 2002 «Ашылғ ан сү т ө німдері. Жалпы техникалық шарттар.»

· Қ Р СТ 1040 – 2001 «Жолаушылар тасымалы бойынша транспорттық қ ызметтер. Жалпы техникалық шарттар».

б) техникалық шарттар стандарттары – нақ ты ө німге (қ ызметке) қ ойылатын талаптар.

Мысалы,

· Қ Р СТ 982 – 95 «Айран. Техникалық шарттар».

· Қ Р СТ 1095 – 2002 «Мақ та талшығ ы. Техникалық шарттар».

в) жалпы техникалық талаптар стандарттары – жалпы техникалық шарттар стандарттарының тек бір бө лімінен тұ ратын тар бағ ыттағ ы стандарттар.

Мысалы,

· Қ Р СТ 37 – 98 «Машина жә не қ олмен тоқ у. Жалпы техникалық талаптар».

г) техникалық талаптар стандарттары – техникалық шарттар стандарттарының тек бір бө лімінен тұ ратын тар бағ ыттағ ы стандарттар.

Мысалы,

· Қ Р СТ 20902 – 95 «Мектеп ас ү й ү стелі. Функционалды мө лшері».

11. Стандарттау бойынша техникалық комитеттердің қ ұ зыреттері

Ст-у жө ніндегі техникалық ком-р мемлекеттік органдардың жә не мү дделі тараптардың ұ сыныстары бойынша салааралық дең гейде ст-у жө ніндегі жұ мыстарды жү ргізу ү шін экономика салаларында қ ұ рылады.

Ст-у жжө ніндегі техникалық комитеттердің қ ұ зыретіне кіреді:

· Бекітіліп берілген объектілер жә не қ ызмет бағ ыттары бойынша мемлекеттік техникалық реттеу жү йесін дамытудың негізгі бағ ыттарын айқ ындау жө ніндегі ұ сыныстарды дайындау;

· Мемлекеттік ст-рды жә не техникалық - экономикалық ақ парат жіктеуіштерін, халық аралық, ө ң ірлік, ұ лттық ст-р мен шет мемл-рдің ТЭАЖ жә не оларғ а енгізілетін ө згерістерді ә зірлеуге жә не оларғ а сараптама жасауғ а белгіленетін тә ртіппен қ атысу;

· Мемлекеттік техникалық реттеу жү йесін дамыту бағ дарламаларына техникалық реттеу саласындағ ы техникалық регламенттер мен мемлекеттік ст-рды ә зірлеу жө нінде ұ сыныстар дайындау.

12. Стандарттау бойынша жұ мыстарды жоспарлау

Мемлекеттік ст-у жұ мысы жоспарланады. Ст-у бойынша жоспарлау жұ мысы Қ Р салалық экономикасына бағ ытталғ ан жұ мыстармен жү зеге асырылады.

Жоспарлау кезінде есепке алыналы:

· Салалық ғ ылыми- техникалық жә не кү нделікті, ұ зақ мерзімді мемлекеттік бағ дарламалар;

· Қ Р ә леуметтік жә не экономикалық жоспарлары;

· Қ Р ө кіметімен қ абылданғ ан заң ды жә не ө зге нормативті қ ұ қ ылы актілері;

· ТМД елдерінің жә не Қ Р-ның міндетті серт-уғ а жататын ө німнің тізімі;

· Мемлекетаралық ст-у бойынша жұ мыстың бағ дарламалары;

· Ғ ылыми зерттелетін жұ мыстың жоспарлары жә не т.б.

Ст-у бойынша жоспарлау жұ мыстың ұ йымдастыру- ә дістемелік басқ армасын Республикада «техникалық реттеу жә не метрология» комитеті жү зеге асырады. Мемлекеттік ст-удың бағ дарламасын жә не жоспарын қ ұ растыру «техникалық реттеу жә не метрология» комитеті ескеруімен жү реді. Мемлекеттік ст-у жоспары 1 жылда немесе болашақ тағ ы 3 жылдан 5 жылғ а дейін ә зірленеді жә не ст-у бойынша техникалық комитетінің, жеке жә не заң ды тұ лғ алардың ұ сыныстарымен қ алыптастырылады. Мемлекеттік ст-у жоспарына ұ сыныстар жоспарлау кезең інде СМС органы бойынша уә кілетті Комитетінің - РГП «Қ азИнСт» мү дделі жеке жә не заң ды тұ лғ алармен жоспардың жобасын қ алыптастыру ү шін ағ ымдағ ы жылдың 15 шілдесіне дейін беріледі. РГП «Қ азИнСт» тү скен ұ сыныстарды талдап, жоспардың жобасын жасап жә не мү дделі ұ йымдарғ а пікірге жіберіледі. Пікірді алғ аннан кейін мемлекеттік ст-у жоспарының жобасының соң ғ ы редакциясы қ алыптастырылады жә не ағ ымдағ ы жылдың 1 желтоқ санына дейін «техникалық реттеу жә не метрология» комитетіне бекітуге ұ сынады. Мемлекеттік ст-уды жоспарлау бойынша жұ мыстарды қ аржыландыру кө зі мемлекеттік жә не мемлекетаралық бағ дарламаларды, ғ ылыми- зерттеу жұ мыстардың жоспарын жү зеге асыру ү шін мемлекеттік бюджеттен бө лінген қ аражат жә не мү дделі жақ тардың взносынан жиналғ ан қ аражат, сонымен қ атар басқ а да қ аржыландыру кө здері болып табылады. Ст-у бойынша мемлекеттік жоспарлардың орындалуын бақ ылауды «техникалық реттеу жә не метрология» комитеті жү зеге асырады.

13. бақ ылау ә дістеріне жә не процестер ст-ры

Бақ ылау ә дістеріне ст-р - ө німді дайындау, сертиф-у, пайдалану кезең дерінде оны сынау, ө лшеу, зерттеу ә дістерін (таң дау, қ абылдау, ә дістеме) бекітеді. Мысалы, Қ Р СТ 1049-2001 «Премикстер. Талдау ә дістері».

Спецификациясына байланысты бақ ылау жү ргізуде ә р ә діс ү шін:

· Сынау қ ұ ралдары, кө мекші қ ұ рылғ ылар, реактивтер, материалдар;

· Сынау жү ргізуге дайындық реті;

· Сынау нә тижесін ө ң деу ережесі;

· Сынау нә тижесін рә сімдеу ережесі;

· Сынаудың жіберетін қ ателіктерін орнатады.

Процестер ст-ры- ө німнің ө мірлік циклындағ ы жеке кезең деріндегі ә р тү рлі жұ мыстарды, яғ ни дайындау, жасау, сақ тау, тасымалдау, жө ндеу кезіндегі орындау ә дістеріне талаптарды бекітеді. Мысалы, МСТ 26907-86 «Қ ант. Ұ зақ сақ тау шарттары».

Процестер ст-ры технологиялық операцияларды жү ргізгенде адамдардың ө мірі мен денсаулығ ы жә не қ оршағ ан ортаны қ орғ ау қ ауіпсіздігі талаптарынан қ ұ рылуы тиіс.

14. ст-удың ғ ылыми- техникалық принциптері

Ашық тылық принципі

Стандартты жасауғ а кез келген қ ызығ ушы шаруашылық субъектісінің қ атыса алуымен сипатталады. Стандарттар авторлық қ ұ жаттар емес, сондық тан кез келген субъектіге қ олжетімді болуы қ ажет.

Еріктілік принципі

Стандарттарды ерікті тү рде қ олдану жә не олардың біркелкі қ олданылуына жағ дай жасау. Ұ лттық ст-р еліне жә не ө німді шығ аратын жеріне, ө мірлік циклының процестеріне, кө рсетілетін қ ызметтерге, келісім ерекшеліктеріне жә не тұ лғ аларғ а қ арамастан бә рі бірдей ерікті тү рде қ олданылады.

Кедергі жасауғ а тыйым салу принци пі

Ө ндірілетін ө німге жә не оның айналасына ст-у мақ сатын орындауғ а сә йкес ең тө менгі дең гейден асып, кедергі болатын талаптарғ а тыйым салыну керек. Ст-р саудада техникалық кедергі болмау керек. Оларды жасау кезінде халық аралық ұ йымдардың халық аралық ст-рын, ережелерін жә не басқ а да мемлекеттердің ұ лттық ст-рын есепке алу қ ажет. Олар халық аралық, ө ң ірлік жә не ұ лттық ст-рмен ү йлесілуі қ ажет.

Келісімділік принципі

Ә р жақ тың мү ддесін тең естіру: барлық қ ызығ ушы тараптардың ө німнің, ү рдістің жә не қ ызметтің қ ауіпсіздігі мен сапасын қ амтамасыз ету бойынша келісімге келумен сипатталынады. Ст-у жұ мыстарына қ атысушылардың, бір жағ ынан ө німді дайындаушылардың мү мкіндігі мен екінші жағ ынан тұ тынушылардың талаптары арасында консенсус болуы керек.

Жү йелілік принципі

Техникалық прогресс жә не ө нім сапасын жақ сарту, ө нім шығ ару процесін, оның ішінде ст-уды жү йелі тү рде жү ргізуді талап етеді. Ст-у ө ндірістің бү кіл кезең дерін жә не шикізаттарды, материалдардыіріктеп, жинақ талғ ан бұ йымдар мен дайын ө німдерді қ амтуы керек. Сонымен қ атар, ст-у барлық ө нім тү рлеріне ө зара ү йлестірілген талаптар қ ойып отыруы керек.

Динамикалық принципі

Тиімділік дең гейін кө теру ү шін ст-у объектісіне қ ойылатын талаптарды ғ ылыми-техникалық прогресс талаптарына сә йкестендіру мақ сатында ұ дайы қ айтадан қ арастырып отыруы қ ажет. Жаң адан жасалынатын стандарт моральдық тозуғ а аз ұ шырау ү шін міндетті тү рде дамуды озу принципі сақ талуы тиіс. Бұ л принцип халық аралық жә не ө ң ірлік ст-рды қ арау арқ ылы ст-қ а болашақ талаптарды енгізуді қ амтамасыз етеді.

Тиімділік принципі

Ст-р тағ айындайтын кө рсеткіштер, нормалар, сипаттамалар жә не талаптар ғ ылымның, техниканың жә не ө ндірістің д.ж. дең гейлеріне сә йкестендірілуі керек. Олар ст-у объектісінің даму тенденциясын да ескеру қ ажет. Тағ айындалғ ан кө рсеткіштер ө німнің жаң а сапа кө рсеткіштерінің тек қ ана тиімділігін мес, оларды жасауғ а, материалдарғ а, пайдалану жұ мыстарына жұ мсалатын шығ ындарын ескеріп экономикалық тиімділік шығ ын дең гейі ең тө мен жағ дайда алынуғ а тиіс.

Ү йлестіру принципі

Бұ л принцип ү йлестірілген ст-рды ә зірлеуді жә не олардың техникалық регламенттерге қ айшы келмеуін кө здейді. Бір объектіге еліміздегі мкемелер қ абылдағ ан қ ұ жаттар мен ү йлестіруге халық аралық мекемелермен қ абылданғ ан қ ұ жаттар мен ү йлестірілсе халық аралық саудадағ ы кедергілер жойылады.

Ст-удың негізгі жағ дайларын тұ жырымды келтіру

Стандарттарда келтірілген нормаларды ә р тү рлі мә нде тү сінуге жол бермеуі керек.

Жинақ тылық жә не оң тайлы шектеу принципі

Ст-рды жасау кезінде қ арастырылып отырғ ан объектіге ә сер ететін барлық басты элементтерді ескеру қ ажет. Жұ мыс кө лемін азайту мақ сатында объектіге ә сер дең гейі тө мен элементтер ескерілмейді. Ст-у кезінде сипаттамалар жү йелері жә не кө птеген ө зара байланыстағ ы материалды жә не материалды емес элементтер қ арастырылады. Сапалы ө нім алу ү шін қ ажетті жағ дайды туғ ызу жә не ө ндіріс тиімділігін арттыру мақ сатында оның барлық ө мірлік циклын қ амтитын ұ тымды ст-р жү йесі керек.

Талаптарды тексерудің ә ділеттілігі

Ст-рды объектінің негізгі қ асиеттеріне тағ айындалатын талаптар, солардың ішінде адам ө мірі мен денсаулығ ын, мү ліктердің, қ оршағ ан ортаның қ ауіпсіздігін, бірлестікті жә не ө зара алмасуды қ амтамасыз ететін талаптар ә діл тексерілетін болуы керек. Ө німдерге қ ойылатын талаптарды ә діл тексеру техникалық ө лшеу қ ұ ралдарының кө мегімен, ал қ ызмет кө рсету ә леуметтік жә не сараптамалық ә дістермен жү ргізіледі.

15. ст-у ә дістері

Стандарттау ә дістері - стандарттау мақ сатына жету ү шін қ олданылатын жекелеген тә сіл немесе тә сілдер жиынтығ ы. Стандарттау жалпы ғ ылымдық жә не арнайы ә дістермен негізделген. Стандарттау жү йесіндегі жұ мыстарда кең інен қ олданылатын ә дістерге мыналар жатады:

· стандарттау обьектілерін тә ртіпке келтіру ә дісі;

· параметрлік стандарттау;

· ө німдіунификаттау;

· агрегаттау;

· кешенді стандарттау;

· озық стандартгау.

Тә ртіпке келтіру бойынша жұ мыстардың нә тижесі жіктеуіштер, типтік қ ұ рылымдар, ү рдістер, ережелер жә не қ ұ жаттар. Тә ртіпке келтіру стандарттау обьектілерін жү йелеу, типтеу, селекциялау, симплификациялау, оптимизациялау жолымен жү ргізіледі. Жү йелеу біртекті жә не бір-бірімен байл, стандарттау обьектілерінің бірізділігін анық тау. 911304... 911358 – ә р тү рлі қ ара бидай ұ нынан жасалатын нан. Типтеу стандарттау обьектілерінің типтік қ ұ рылымдарын жасауғ а бағ ытталғ ан іс-ә рекет. Селекциялау ә рі қ арай ө ндіруге жарамды деп танылғ ан нақ ты стандарттау обьектілерін таң дау. Симплификациялау селекцияның қ арама-қ арсы, яғ ни ә рі қ арай ө ндіруге жарамсыз деп танылғ ан стандарттау обьектілерін таң дау. Оптимизациялау стандарттау обьектілерінің қ олайлысын таң дау. Параметрлік стандарттау ә дісі ө німнің маң ызды параметрлеріне оны қ олдану шарттары мен мақ сатын анық тайтын сипаттамалары жатады.

· ө лшемдік параметрлер(тү рлі киімдер размері ыдыстың сыйымдылығ ы);

· салмақ тық параметрлер (спорт жабдық тары жеке тү рлерінің массасы);

· машина мен жабдық тар ө німділігін сипаттантын параметрлер (желдеткіштер. еден жуғ ыштарө німділігі, кө ліктер қ озғ алысының жылдамдығ ы);

· энергетикалық параметрлер (қ озгалтқ ыш қ уаты жә не басқ алары).

Параметрлік қ атарларды стандарттау процесі параметрлік стандрттау д.а.

5, 10, 15, 20, 25

d = a_i - a_i-1 d =5

d=

_{1; 1, 6; 2, 5; 4; 6, 3; 10, 6}

d =1.6

Стандартталатын басты параметрдің ө згеру диапозоны, параметрдің ең кіші жә не ең ү лкен мө лшерлерімен шектеледі. Диапозонды жіктеу не параметрлік қ атарды тұ рғ ызу деп екі қ атар сандар арасындағ ы интервалдың ө згеру заң дылығ ын анық тауды айтады. Ерекше сандар белгілі заң дылық қ а бағ ынатын сандардың қ атарын тү зейді. Мұ ндай қ атарлар кө п жағ дайда арифметикалық жә не геометриялық прогрессиялар тү рінде қ ұ рылады. Арифметикалық прогрессия б/ша қ атынасы d =5(мысалы) бірақ қ атар тұ рғ ан 2 санның қ атынасы ә р тү рлі. Арифметикалық прогрессия кемшілігі біркелкі таралмайды.Сондық тан, геометриялық прогрессияны пайдаланамыз.ол біркелкі таралады. Жү йеге келтірудің мақ саты ө німнің кө птү рлілігін жою жә не негізгі тұ тынушының қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру.

Агрегаттау ә дісі жеке стандарттарды жү йеге келтірілген бө лшектер мен тү йіндерден бұ йымдарды, машиналарды, қ ұ ралдарды жә не жабдық тарды қ ұ ру жә не пайдалану ә дісі. Мысалы, жиһ аз ө ндірісіндегі 15 размерлі қ алқ алар мен 3 размерлі стандартты жә шіктерді қ олданудағ ы элементтердің тү рлі ком-бинациясынан 52 турлі жиһ аз жасауғ а мумкіндік болган. Агрегаттау машина жасауда, радиотехникада ө те кө птен қ олданылады. Машина жасаудың дамуы машиналар конструкцняларының кү рделенуі мен жиі алмасуымен сипатталады. Кө п мө лшерде тypjiі машиналар жобалау мен дайындау ү шін бірінші кезекте ә р бө лшек машинада белгілі бip функция атқ аратындай машина конструкциясын байланысты емес қ ұ растыру бірліктерге (агрегаттарына) болшектеу кажет. Бұ л барлық машинағ а байланыстырмай жұ мысын тексере берегін ө зіндік бұ йым ретінде агрегаттарды дайындауды мамандандыруғ а мумкіндік береді.

Агрегаттау ә дісінің принциптері:

Базалық агрегат: негізгі типтерді модификациялау есебінен жабдық тарды кө бейту;

Секциялау: геом-қ жә не функционалдық ө зара ауыстырымдылық тың негізінде бұ йымдарды жасауда деталдар мен тү йіндерді кө п қ айтара қ олданады;

Модульді: радиоэлектронникада жә не робототехникалық кешендерде-ү лкен агрегаттар базасында техниканы ө ндіру.

Озық стандарттау ә дісі

· стандарттау обьектілеріне тә жірибеде қ ол жеткеен дең гейге қ арағ анда жоғ ары талаптар орнату ә дісі, яғ ни болашақ та қ олайлы болатын талаптарды орнату;

· перспективті стандарттарды жасау (болашақ та оптималды болатын стандарттар)

· техникалық прогресске кедергі болмау ү шін; ө німнің перспективті тү рлерін стандарттау

· 70-90 ж.ж сатылы станрдарттар: ә р сатыда ө нім сапасына енгізу мерзімі дифференциалды тү рде жоғ ары талаптардан тұ ратын бірнеше сатылар болды.

3 саты

1 дайын ө німге қ ойылатын талаптар

2 жаң адан шығ арылатын ө німге

3 перспективті ө німнің жоғ ары ә лемдегі дең неә ге сә йкес талаптар.Мысалы, 1953 ж тү рлі –тү сті теледидарғ а орнатылғ ан стандарт -----˃ 1957-1960 ж тү рлі-тү сті телевизорлар жасауғ а себп болды. Кешенді стандарттауда нақ ты мә селелерді оң тайлы шешу мақ сатында кешенді стандарттау нысанының толық ө зіне жә не де оның негізгі элементгеріне мақ сат бағ ытында жә не жоспарлы ө зара байланыстағ ы талаптар орнату мен қ олдану іске асырылады. ө німдерге қ олданыста - бұ л дайын бұ йымдар сапасына, оларғ а қ ажетті дайындайтын шикізат, материал жә не желінер бө лшектеріне, сондай-ақ сақ тау жағ дайлары мен тұ тынуына (эксплуатация) ө зінің дең гейі бойынша ө зара байланысқ ан талаптар орнату мен қ олдануды аткару.

16. Стандарттау бойынша мемлекетаралық кең ес

Стандарттау, метрология жә не сертификаттау жө ніндегі мемлекетаралық кең ес (бұ дан ә рі –Кең ес) ү кіметаралық «Стандарттау, метрология жә не сертификаттау саласында келісілген саясатты жү ргізу туралы келісімге» (1992 ж. 13 наурыз) сә йкес қ ұ рылды.Кең ес Тә уелсіз Мемлекеттер Достастығ ының Атқ ару комитетімен ө зара бірлесіп техникалық регламенттерді ү йлестіру, стандарттау, метрология жә не сә йкестікті бағ алау (растау) саласында келісілген саясатты жү ргізу бойынша шешімдерді жасап шығ арады жә не қ абылдайды, ү йлестіруді жү зеге асырады.ИСО 40/1995 стандарттау бойынша халық аралық ұ йым кең есінің 1995 жылғ ы 14 қ ыркү йектегі резолюциясына сә йкес Кең ес стандарттау бойынша ө ң ірлік ұ йым болып табылады жә не нормативтік қ ұ жаттарда жә не халық аралық, ө ң ірлік жә не шетелдік ұ йымдармен қ арым-қ атынаста стандарттау бойынша ө ң ірлік ұ йымдарғ а ИСО талаптарына сә йкес Кең ес қ абылдағ ан атауды, аббревиатура жә не эмблеманы пайдаланады.Кең ес Келісімге қ атысушы-елдердің ө кілетті ө кілдерінен тұ рады. Кең ес техникалық регламенттерді ү йлестіру, стандарттау, метрология, сә йкестікті бағ алау (растау) жә не ТМД Атқ ару комитеті ү шін материалдарды даярлау бойынша Кең естік жұ мыстарын орындау ү шін Стандарттар жө ніндегі бюроны қ ұ рады.Стандарттау жө ніндегі бюроның орналасқ ан жері Белорусь Республикасының Минск қ аласы. Кең естің ресми тілі орыс тілі болып табылады.Кең ес мү шелері –мемлекет атынан Кең естік мү шесі қ ұ қ ығ ы жә не осы Кең еске жү ктелген функцияларды орындау ү шін қ ажетті ө кілеттік берілген техникалық регламенттерді ү йлестіру, стандарттау, метрология, сә йкестікті бағ алау (растау) саласында функцияларды жү зеге асыруғ а ө кілетті мемлекеттік биліктің тиісті ұ лттық органдарының басшылары.Егер Келісімге қ атысушы-елдерде аталғ ан қ ызмет саласында бірнеше басқ ару органы жұ мыс істесе жә не олардың басшыларына мемлекет Кең естің мү шесі болу қ ұ қ ығ ын берген болса, онда олар ө зінің ө кілеттігі шегінде жұ мысқ а қ атысады. Ә рбір Келісімге қ атысушы-елдің Кең есте бір даусы бар.Кең ес ө зінің отырысын қ ажеттілікке қ арай, бір жылда кемінде екі рет ө ткізеді. Отырысқ а Кең ес мү шелерінен басқ а мемлекеттік басқ а ө кілдері де, шешуші дауыс қ ұ қ ығ ынсыз Келісімге қ атысушы-елдердің алдың ғ ы қ атарлы ө неркә сіп салаларының ө кілдері қ атыса алады. Келісімге қ атысушы-елдердің делегация қ ұ рамына кең есшілер мен сарапшылардың қ ажетті саны енуі мү мкін. Кең ес отырысына кең есу даусы қ ұ қ ығ ымен ТМД Атқ ару комитетінің ө кілі қ атысады.Кең еске Тө рағ алық етуді ротация принципті негізінде бір жылдан аспайтын мерзімге оның ө кілдері атынан Келісімге қ атысушы-елдердің ә рбірі кезекпен жү зеге асырады. Тө рағ а Кең естің отырысын басқ арады жә не отырыстар арасындағ ы кезең де оның жұ мысын ұ йымдастырады.Кең естің алдың ғ ы тө рағ асы ә рбір жаң а мерзімге оның бірлескен тө рағ асы болып табылады.

17. Стандарттау объектілерін тә ртіпке келтіру жә не параметрлік стандарттау ә дісі

Стандарттау ә дістері - стандарттау мақ сатына жету ү шін қ олданылатын жекелеген тә сіл немесе тә сілдер жиынтығ ы. Стандарттау жалпы ғ ылымдық жә не арнайы ә дістермен негізделген. Стандарттау жү йесіндегі жұ мыстарда кең інен қ олданылатын ә дістерге мыналар жатады:

· стандарттау обьектілерін тә ртіпке келтіру ә дісі;

· параметрлік стандарттау;

· ө німдіунификаттау;

· агрегаттау;

· кешенді стандарттау;

· озық стандартгау.

Тә ртіпке келтіру бойынша жұ мыстардың нә тижесі жіктеуіштер, типтік қ ұ рылымдар, ү рдістер, ережелер жә не қ ұ жаттар. Тә ртіпке келтіру стандарттау обьектілерін жү йелеу, типтеу, селекциялау, симплификациялау, оптимизациялау жолымен жү ргізіледі. Жү йелеу біртекті жә не бір-бірімен байл, стандарттау обьектілерінің бірізділігін анық тау. 911304... 911358 – ә р тү рлі қ ара бидай ұ нынан жасалатын нан. Типтеу стандарттау обьектілерінің типтік қ ұ рылымдарын жасауғ а бағ ытталғ ан іс-ә рекет. Селекциялау ә рі қ арай ө ндіруге жарамды деп танылғ ан нақ ты стандарттау обьектілерін таң дау. Симплификациялау селекцияның қ арама-қ арсы, яғ ни ә рі қ арай ө ндіруге жарамсыз деп танылғ ан стандарттау обьектілерін таң дау. Оптимизациялау стандарттау обьектілерінің қ олайлысын таң дау. Параметрлік стандарттау ә дісі ө німнің маң ызды параметрлеріне оны қ олдану шарттары мен мақ сатын анық тайтын сипаттамалары жатады.

· ө лшемдік параметрлер(тү рлі киімдер размері ыдыстың сыйымдылығ ы);

· салмақ тық параметрлер (спорт жабдық тары жеке тү рлерінің массасы);

· машина мен жабдық тар ө німділігін сипаттантын параметрлер (желдеткіштер. еден жуғ ыштарө німділігі, кө ліктер қ озғ алысының жылдамдығ ы);

· энергетикалық параметрлер (қ озгалтқ ыш қ уаты жә не басқ алары).

Параметрлік қ атарларды стандарттау процесі параметрлік стандрттау д.а.

5, 10, 15, 20, 25

d = a_i - a_i-1 d =5

d=

_{1; 1, 6; 2, 5; 4; 6, 3; 10, 6}

d =1.6

Стандартталатын басты параметрдің ө згеру диапозоны, параметрдің ең кіші жә не ең ү лкен мө лшерлерімен шектеледі. Диапозонды жіктеу не параметрлік қ атарды тұ рғ ызу деп екі қ атар сандар арасындағ ы интервалдың ө згеру заң дылығ ын анық тауды айтады. Ерекше сандар белгілі заң дылық қ а бағ ынатын сандардың қ атарын тү зейді. Мұ ндай қ атарлар кө п жағ дайда арифметикалық жә не геометриялық прогрессиялар тү рінде қ ұ рылады. Арифметикалық прогрессия б/ша қ атынасы d =5(мысалы) бірақ қ атар тұ рғ ан 2 санның қ атынасы ә р тү рлі. Арифметикалық прогрессия кемшілігі біркелкі таралмайды.Сондық тан, геометриялық прогрессияны пайдаланамыз.ол біркелкі таралады.

18. Жү йеге келтіру, агрегаттау ә дістері жә не принциптері.

Жү йеге келтірудің мақ саты ө німнің кө птү рлілігін жою жә не негізгі тұ тынушының қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру.

Агрегаттау ә дісі жеке стандарттарды жү йеге келтірілген бө лшектер мен тү йіндерден бұ йымдарды, машиналарды, қ ұ ралдарды жә не жабдық тарды қ ұ ру жә не пайдалану ә дісі. Мысалы, жиһ аз ө ндірісіндегі 15 размерлі қ алқ алар мен 3 размерлі стандартты жә шіктерді қ олданудағ ы элементтердің тү рлі ком-бинациясынан 52 турлі жиһ аз жасауғ а мумкіндік болган. Агрегаттау машина жасауда, радиотехникада ө те кө птен қ олданылады. Машина жасаудың дамуы машиналар конструкцняларының кү рделенуі мен жиі алмасуымен сипатталады. Кө п мө лшерде тypjiі машиналар жобалау мен дайындау ү шін бірінші кезекте ә р бө лшек машинада белгілі бip функция атқ аратындай машина конструкциясын байланысты емес қ ұ растыру бірліктерге (агрегаттарына) болшектеу кажет. Бұ л барлық машинағ а байланыстырмай жұ мысын тексере берегін ө зіндік бұ йым ретінде агрегаттарды дайындауды мамандандыруғ а мумкіндік береді.

Агрегаттау ә дісінің принциптері:

Базалық агрегат: негізгі типтерді модификациялау есебінен жабдық тарды кө бейту;

Секциялау: геом-қ жә не функционалдық ө зара ауыстырымдылық тың негізінде бұ йымдарды жасауда деталдар мен тү йіндерді кө п қ айтара қ олданады;

Модульді: радиоэлектронникада жә не робототехникалық кешендерде-ү лкен агрегаттар базасында техниканы ө ндіру.

19. Озық стандарттау жә не кешенді стандарттау ә дістері.

Озық стандарттау ә дісі

· стандарттау обьектілеріне тә жірибеде қ ол жеткеен дең гейге қ арағ анда жоғ ары талаптар орнату ә дісі, яғ ни болашақ та қ олайлы болатын талаптарды орнату;

· перспективті стандарттарды жасау (болашақ та оптималды болатын стандарттар)

· техникалық прогресске кедергі болмау ү шін; ө німнің перспективті тү рлерін стандарттау

· 70-90 ж.ж сатылы станрдарттар: ә р сатыда ө нім сапасына енгізу мерзімі дифференциалды тү рде жоғ ары талаптардан тұ ратын бірнеше сатылар болды.

3 саты

1 дайын ө німге қ ойылатын талаптар

2 жаң адан шығ арылатын ө німге

3 перспективті ө німнің жоғ ары ә лемдегі дең неә ге сә йкес талаптар.Мысалы, 1953 ж тү рлі –тү сті теледидарғ а орнатылғ ан стандарт -----˃ 1957-1960 ж тү рлі-тү сті телевизорлар жасауғ а себп болды. Кешенді стандарттауда нақ ты мә селелерді оң тайлы шешу мақ сатында кешенді стандарттау нысанының толық ө зіне жә не де оның негізгі элементгеріне мақ сат бағ ытында жә не жоспарлы ө зара байланыстағ ы талаптар орнату мен қ олдану іске асырылады. ө німдерге қ олданыста - бұ л дайын бұ йымдар сапасына, оларғ а қ ажетті дайындайтын шикізат, материал жә не желінер бө лшектеріне, сондай-ақ сақ тау жағ дайлары мен тұ тынуына (эксплуатация) ө зінің дең гейі бойынша ө зара байланысқ ан талаптар орнату мен қ олдануды аткару.
20. Стандарттаудың негізгі қ ұ қ ық тары. Заң ның негізгі мақ саты.

Қ Р-да стандарттаудың қ ұ қ ық тық негіздері 1 рет 1993 ж Қ Р ''Стан-у жә не сертиф-у туралы'' заң ында орнатылғ ан.1999 ж Қ Р ''Стан-у туралы '' жаң а заң қ абылданды. 2003 ж 10 маусымда тү бегейлі ө згеріп толық тырылды. Заң ның негізгі мақ саты:

· Ө німнің қ ауіпсіздігі жә не сапа мә селесінде мемлекеттің жә не тұ тынушының мү ддесін мемлекеттік қ орғ ауда

· Талаптар, ережелерді, нормаларды орнататын стандарттау б/ша нормативтік қ ұ жаттарды жасау мен қ олдану арқ ылы процестер мен қ ызметтерге

· Міндетті талаптарды қ олдану кезде олардың орындалуына мем-тік қ адағ алауда. Шараларды орнату

21. Қ Р-ның мемлекеттік ст-у жү йесі жә не оның мақ саттары

Қ Р-ның мемлекеттік ст-у жү йесі - Қ Р ст-у саласындағ ы жұ мыстарды, соның ішінде ө нім каталогтау жү йесін жү ргізетін мемлекеттік басқ ару органдарының жеке жә не заң ды тұ лғ алардың, ст-у жұ мыстарын жү ргізу ережелерін белгілейтін нормативті қ ұ жаттардың жиынтығ ы.

Қ Р МСЖ мақ саттары:

· Техникалық прогресті жылдамдату, қ оғ амдық ө ндірістің тиімділігін жоғ арылату, ең бек ө німділігін жоғ арылату;

· Сапаны жақ сартып оптималды дә режеде қ амтамасыз ету;

· Ө німді жобалау мен ө ндірудегі мамандандыруды жоғ арылату;

· Ө німге қ ойылатын талаптардың ел қ ауіпсіздігімен ү йлесуін қ амтамасыз ету;

· Жоғ ары сапалы тауарды экспорттау аясын кең ейту;

· Ө ндіріс қ орын рационалды қ олдану;

· Ресурстарды ү немдеу;

· Халық аралық бірлестікті дамыту;

· Денсаулық ты сақ тау.