В.И.Вернадскийдің Ноосфера және Биосфера туралы ілімдерідегі тірі заттардың концепциясы. Тірі заттың ғаламдық ролін анықтау.

Тірі зат – Жерде мекендейтін барлық тірі ағ залардың жиынтығ ы.

В.И. Вернадский тірі заттың, яғ ни биотаның Жер қ абаттарының физикалық жә не химиялық қ асиеттерін тү зуде жә не сақ тап тұ руда маң ызды ролін алғ аш айтқ ан болатын. Барлық тірі заттар жиынтығ ы ө зінің аз массалық ү лесіне қ арамастан су қ абатында жә не Жер бетінде ө тетін барлық физикалық, химиялық процестерде жә не геологиялық эволюцияларда ө те ү лкен орын алады.

Тірі зат барлық биосфераны қ амтып, оның тү зілуінде жә не ө згеруінде маң ызды роль атқ арады.

Қ азіргі таң дағ ы есептеулер бойынша жалпы тірі заттардың салмағ ы 2420 млрд т. қ ұ райды.

Тірі заттың орташа элементарлы қ ұ рамы жер қ ыртысының қ ұ рамынан кө міртегінің кө п мө лшерімен ерекшеленеді. Тірі ағ залар ө здерінің дене қ ұ рылысына ғ ана жұ мсалатын элементтерді сің іреді. Тіршілік барысында ағ залар оң ай сің ірілетін атомдарды пайдаланып, олардан кү рделі жоғ ары молекулалық қ осылыс тү зеді.

Қ азіргі есептеулер бойынша биосфера осыдан 3, 5-4, 5 млрд жыл бұ рын пайда болғ ан. Оның эволюциясы маң ызды екі фактордың арқ асында жү ріп отырды:

1.Бірінші кезең – тотық сыздану – космостық жағ дайларда басталып, Жерде гетеротрофты биосфераның пайда болуымен сипатталады;

2. Екінші кезең - ә лсіз тотығ у - фотосинтез пайда болды. Аэробты фотосинтез цианобактериялардың тегінен басталып, кейін кө к –жасыл балдырлармен жалғ асты. Биосинтездің пайда болуы атмосфераның сипатын кү рт ө згертті. Оттегінің кө п мө лшерде синтезделуі ө з кезегінде анаэробты ағ залардың кө п тү рінің жойылуына жә не аэробты ағ залардың жаң а тү рлерінің пайда болуына себепкер болды.

3. Ү шінші кезең – тотығ у – фито-автотрофты биосфераның дамуымен сипатталды. Қ ұ рлық тарда ө сімдік жамылғ ысының артуына байланысты фотосинтез қ арқ ынды тү рде жү ріп, оттегінің мө лшері кү рт ұ лғ айды.

Оттегімен тыныс алатын жануарлар пайда бола бастады. Прокариоттар басымдығ ы эукариоттардың басымдығ ымен алмасты. Тірліктің қ ұ рлық қ а ауысуы нә тжесінде салмақ тық ү лесі де ұ лғ айды.

Антропогендік фактор қ уатты геологиялық жә не геохимиялық кү ш ретінде. Оның концепциясы.

Адамның экологиялық жү йедегі алар орны. Биосферадағ ы заттар айналымы.

Аламдық биогеохимиялық циклдер. В.И. Вернадскийдің негізгі биогеохимиялық заң дары.

Азіргі биосфера. Ө ндіріс пен салмақ тың қ оршағ ан ортағ а тигізер ә серінің артуы.

Тұ рақ ты даму концепциясы. «Тұ рақ ты даму» тү сінігінің пайда болу тарихы: Рим клубы, Медоуздер мен Форестердің («Ө сім шегі, 1972») жұ мыстары.

“Тұ рақ ты даму” термині алғ ашында табиғ атты пайдалануда, атап айтқ анда балық жә не орман шаруашылығ ында Канадада 1960-шы жылдары пайдаланылды (sustained yield). Бұ л терминді су қ оймаларында 10-ғ ан жылдар бойы ө нім бере алатын балық қ орын максималды дең гейде аулуада пайдаланды.

1970-ші жылдардың ортасына қ арай бұ л терминді sustainable yield термині алмастырып, мағ ынасына ө згеше сипат енгізді. Табиғ ат қ орын (балық ресурсын) оның таусылу шегін жә не орнын қ айта толық тыра алу қ абілетін ескере отырып пайдаланыу, қ олданысқ а енгізу. Табиғ атқ а деген оптималды кө зқ арастың қ алыптасуымен ұ ласты.

1981 жылдан бастап Л.Браун sustainable development терминін экологиямен байланыстыра отырып, оның аясынан шығ ып адамның ө зге іс-ә рекеттерінде пайдалануды алғ аш ұ сынды (қ алалар даумы, ауыл шаруашылығ ы, ө ндіріс, экономика жә не т.б.).

Рим клубы – адамзат болашағ ы мә селесі мазалағ ан қ оғ ам қ айраткерлері мен ә р тү рлі саладағ ы ғ алымдарды біріктірген ү кіметтік емес ұ йым болып табылады. Бұ л ұ йым 1968 жылы Италияның қ оғ ам қ айраткері Аурелио Печчейдің бастауымен қ ұ рылғ ан.

Клубтың алғ ашқ ы президенті – А.Печчеи;

Қ азіргі президенті - А.Кинг.

1972 жылдың соң ында Д.Н.Медоуз, Д.Л.Медоуз, Л.Кондер жә не В.Беренс “Ө сім шегі” атты кітап жазып, Рим клубына тапсырады. Бұ л кітап Дү ние жү зі шаруашылығ ын ұ йымдастырудың екінші ү лгісі болып табылады.

Дү ние жү зін он аймақ қ а бө ліп, 5 ө ркениет, 5 артта қ алғ ан елдер аймағ ы болды. 70-ші жылдардың жаң а кө рсеткіштерін салып, ө ркениет елдер мен артта қ алғ ан елдер арасындағ ы алшақ тық ты азайтып, азық -тү лік жә не энергетика тапшылығ ын шешу жолдарын ұ сынды.