Табиғатқа өгей өндіріс

Қ азақ жерінің қ ойнауынан алынып жатқ ан мол байлық тың бірі – мұ най мен газ. Қ азақ стан экспортындағ ы астық, темір, тү сті металды қ осып есептегендегіден оның ү лес салмағ ы кө п. Бұ л сыртқ ы саудада қ ымбат тұ ратын, отын энергетика кө здеріне басы байлаулы геосаяси байланыстарда елімізге бедел болатын ө нім. Жаһ андық экономикалық тоқ ыраулар, тоқ тап қ алулар сияқ ты аса қ иын кездерде де халқ ымызды біраз жылдар қ амсыз қ ыла 71 алатын жинақ талғ ан алтын-валюта қ оры да негізінен соның қ айтарым қ аржысы. Тә уелсіздік алғ алы бері туғ ан жер қ азыналарынан жыл сайын жү здеген мың адамғ а қ ұ т қ оныс болатын тұ рғ ын ү йлер, таспадай тарала тү скен тас жолдар, алыс шалғ айларғ а жеткен ауыз су, газ қ ұ рбылары, электр желілері, жаң а ү лгідегі мектептер мен балабақ шалар, ауруханалар мен емханалар, зейнетақ ылар мен жә рдемақ ылар, жұ мыс орындары тү ріндегі ә леуметтік қ айырын ел кө ріп отыр. Алайда, мұ найды ө ндіру мен ө ң деуде, ілеспе газды ауағ а еркін жіберуде аса зор қ ауіп пен қ атер де бар. Осыдан ғ асырлар бұ рынғ ы кө шіп- қ онып, қ оныс аударып жү ретін қ ыр қ азағ ы Каспий маң ы ойпатында тайыз қ абаттардан жер бетіне шығ ып, тө ң ірегін май топырақ қ а айналдырып жататын, жұ қ са майлы кірі кетпейтін, жағ ымсыз иісі бар екенін біліп, одан аулақ жү рген. Отын орнына жың ғ ыл, сексеуіл сынды қ ызуы қ атты бұ таларды шоқ татып, ә бден ақ жапа болғ ан тезекті маздатып жақ қ ан. Мұ най ә лдеқ алай от алып жанар болса, оның қ олқ а қ абар қ ою тү тінінен, газ иісінен сол маң дағ ы адам тү гілі мал безіп кеткен. Осы кү ні ә ртү рлі дау-дамай айтып жү рсек те, жасыратын несі бар Қ азақ стан мен американдық «Шеврон» компаниясы бірлескен кә сіпорын қ ұ рылғ ан соң ғ ана тұ ң ғ иық тан жер бетіне жететін, одан зауытқ а енетін, одан мұ най, газ, кү кірт, жең іл фракциялар сияқ ты ө німдерге айырылып шығ атын бү кіл тізбек сыртқ ы ортамен ешбір саң ылау арқ ылы қ атынаспайтын жабық жү йеге кө шірілді, жү йенің ө н бойына ә лдебір ақ ауды аң ғ арғ ан бойда ө ндірісті автоматты тү рде тоқ татып тастайтын жапондық сезімтал аппараттар орнатылды. Маң айдағ ы «Сарық амыс», «Қ аратон» қ алашық тары, Кең арал, Атанақ жайлауларының малшы ауылдары жү з километрдей аулақ қ а, жаң а мекендерге орналастырылды. Атырауғ а іргелес елді мекендерден кү ндері таң ә летінде кіретіндер назарына алдымен қ ала ү стіндегі мұ нартқ ан бозаң шалынады. Тіпті ә уежай бетте бой кө терген «Болашақ» ық шамауданының тұ рғ ындары да ертең гілік қ алағ а, кө з салса, тұ нып тұ рғ ан тү тінді кө реді. Бұ л қ айдан шығ ып жатыр? Ешкім ә дейілеп от қ оймағ ан шығ ар. Демек, бұ л қ алалық тардың кейбір кә сіпорындарда тү нгі мезгілде немесе технологиялық қ ондырғ ылар бойына жинақ талып қ алғ ан, таң алдында тазаланбағ ан ө ндіріс қ алдық тарын ауағ а лақ тыратындығ ы жө ніндегі кү дігін қ алың дата тү седі. Мә селен, облыстық экология департаментінің басшысы Е. Қ уановтың айтуынша, ө ткен жылғ ы ү шінші желтоқ санда тү нгі сағ ат ү ш шамасында «ПотенциалОйл» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі ілеспе газды жақ пастан ауағ а лақ тыра салғ ан. Демек, мұ най қ ұ рамындағ ы қ осымша қ алдық тазаланбай қ ала ү стіндегі ауағ а таратылғ ан. Мұ ның заң ғ а қ айшы екендігін сол кә сіпорын басшысы білді ме? Ә рине, білді. Бірақ солай жасады. Ербол Қ уанов – тү н жамылып ауағ а лас қ алдық тар шығ аратын тек «Потенциалойл» компаниясы ғ ана емес, мұ ндай қ ылмысқ а баратындар кө п екендігін де жасырмайды. Демек, бір ғ ана кә сіпорынмен шектеліп қ алуғ а да болмайды. Мә селен, Атырау мұ най ө ң деу зауытының тө ң ірегіндегі 72 тұ рғ ындарғ а тигізіп отырғ ан кесапаты жө нінде бұ рын да айтылатын, ал қ азір тіпті жиі қ озғ алып жү р. Рас, кезінде бұ л кә сіпорын қ ала сыртында салынғ анымен, бү гінде қ ала аумағ ында қ алғ ан. Айналасында тұ рғ ын ү йлер де, ә леуметтік нысандар да баршылық. Солардың бә рі де зауыттан тарайтын жағ ымсыз иісті сезініп отыр. Жағ ымсыз иіске жергілікті тұ рғ ындардың еті ү йреніп кеткендігі соншалық, тіпті назар да аудармайтын болғ ан. Ал, бұ л – ө те қ ауіпті қ ұ былыс. Ө йткені, олардың ағ залары еш нә рсені сезбейтіндей ә бден уланғ ан болуы мү мкін. Ә р жылы облыстағ ы кә сіпорындар тарапынан қ оршағ ан ортағ а шығ арылатын зиянды қ алдық тардың 85 пайызы мұ най ө ндіруші компаниялардың ү лесінде. Жергілікті халық ты жақ ында қ атарғ а қ осылатын «Болашақ» зауыты да мазасыздандырып отыр. Ә рине, бетін ә рмен етсін, бірақ тосын жай бола қ алса, кә сіпорыннан шығ арылар залалды қ алдық қ алағ а лап қ ойғ алып тұ р. Оның ү стіне, мамандардың есептеуінше, биыл ғ ана «Болашақ» зауытынан тарайтын зиянды заттар кө лемі 78 мың тоннаны қ ұ рамақ шы. Ал «Болашақ» зауытында бір бә ле бола қ алса, ұ дайы желдің жолындағ ы Атырау қ аласының халқ ы қ айда қ ашып қ ұ тылмақ? Ә рине, кә сіпорындар мен кә сіпкерлер мол пайда тапса, мемлекет қ азынасына да салық тар мен тү рлі тө лемдер тү ріндегі тү сім де кө бейеді. Бірақ мемлекет сол қ аржымен халқ ына денсаулық сатып ала ма? Бұ рынғ ы ата-бабаларымыз бү гінгі бізден гө рі қ айратты, рухы қ айсар болыпты. Соның бә рі мал тұ қ ымын асылдандырылғ андай сұ рыптау жасалғ аннан емес, жері таза, ауасы мен суы тұ нық табиғ аттан дарығ ан қ асиеттер. Біртіндеп ә лжуаз, аурушаң, дорбалап дә рі ұ стап жү ретін адамдардың еліне айналмасымызғ а не кепіл? Міне, бұ л бү гін болмаса да, алдымызда тұ руы мү мкін мә селе.