Экспо 2017

Халық аралық Кө рме Федерациясы ұ йымдастырғ ан ең ү лкен кө рме болып табылатын EXPO 2017 Қ азақ станның елордасы Астанада ө ткізілетін болды.Кө рме ұ йымдастырушылар кө п уақ ытқ а жалғ асқ ан зерттеу мен тексерулерінен кейін EXPO 2017–нің қ ай елде ө ткізілетінін дауысқ а салды. Аталмыш кө рмені ө ткізу қ ұ қ ығ ын Қ азақ стан жең іп алды.EXPO 2017Халық аралық Кө рме Кең сесі тарапынан Парижде ө ткізілген жасырын дауыс тә сілімен анық талды. Жасырын дауысқ а салуда 103 ел кө рменің Астанада ө ткізілуін қ олдады, ал 44 ел Бельгияның Лиг қ аласы ү шін дауыс берді.

EXPO 2017-нің Астанада болуы Орталық Азия жә не Тә уелсіз Мемлекеттер Достастығ ын нығ айта тү сері сө зсіз.5 жылда бір рет ө ткізілетін кө рме халық аралық дең гейде ө ткізілмекші. Қ азақ стан осы EXPO 2017ү шін «Болашақ тың энергиясы» деген тақ ырыптағ ы жобамен жарысты. 2017 жылы Астанада болатын кө рменің инфрақ ұ рылымын дайындау ү шін барлық алғ ы жұ мыстар аяқ талды. Лауазымдылардың есептеулеріне қ арағ анда EXPO 2017 кө рмесі Қ азақ станғ а шамамен 1, 6 миллиард долларғ а тү седі.

Қ азақ стан аталмыш кө рмені ө ткізу ү шін 2011 жылы ө тініш берген болатын. EXPO 2017 процесінде Астанағ а қ онақ ү йлер, бизнес жә не ойын-сауық орталық тары сынды кө птеген жаң а қ ұ рылыстар салынуда.

3-тапсырма «Қ Р рә міздері», «Қ азақ стан Республикасындағ ы тiл туралы» туралы хабарлама жазу

4-тапсырма Берілген ө лең ді жаттап алың ыз

Ү ш бақ ытым

Ең бірінші бақ ытым –халқ ым менің

Соғ ан берем ойымның алтын кенін

Ол бар болса, мен бармын, қ ор болмаймын,

Қ ымбатырақ алтыннан нарқ ым менің.

Ал екінші бақ ытым – Тілім менің

Тас жү ректі тіліммен тілімдедім.

Кей-кейде дү ниеден тү ң ілсем де,

Қ асиетті тілімнен тү ң ілмедім.

Бақ ытым бар ү шінші – Отан деген,

Кім мық ты? – десе біреу, - Отан дер ем.

...Оты сө нген жалғ анда жан барсың ба?

Ойланбай-ақ келдағ ы от ал менен.

М.Мақ атаев

VII МОДУЛЬ: Қ АЗАҚ ХАЛҚ ЫНЫҢ ДӘ СТҮ РЛІ Ө НЕРІ

1-сабақ Халық тық қ олө нер

1-тапсырма Сұ рақ тарғ а ауызша жауап берің із

1. Қ азақ тың қ андай қ олө нерлерін білесіз?

2. Сә ндік қ олданбалы ө нерінің қ андай тү рлерін білесіз?

3. Сізге сә ндік қ олданбалы ө нердің қ ай тү рі ұ найды?

4. Қ олө нер шеберлері деп кімдерді айтамыз?

5. Теріден қ андай бұ йымдар жасауғ а болады?

6. Мал терісінен халқ ымыз қ андай бұ йымдар жасағ ан?

7.Теріден, былғ арыдан не жасауғ а болады?

8. Аң терілерінен не тігуге болады?

9. Осы бұ йымдардың кө пшілігі немен ә шекейленіп, кө ркемделген?

2-тапсырма Дә стү рлі қ олө нер тү рлерінен жасалғ ан қ андай заттарды білесіз? Білсең із кестені толтырың ыз

3-тапсырма Тө менде берілген сө здерді орыс тіліне аударып, сө йлем

қ ұ растырың ыз

Ағ аш

Жү н

Арқ ан-жіп есу

Киіз басу

Кілем тоқ у

Сү йек

Тұ яқ

Мү йіз

Зергерлік ө нер

Тас

Қ ыш

Ер-тұ рман жасау

Кесте тігу

Ноқ та Арқ ан

Жү ген

Қ ұ рық

Бұ ғ алық

Тұ сау

4-тапсырма Мә тінді оқ ып, мазмұ ндаң ыз

Халық тық қ олө нер

Қ олө нер - ежелден келе жатқ ан кә сіп. Қ олө нер Қ азақ жерінде ХVIII ғ асырларда қ атты дамығ ан. Қ олданбалы ө нер – дә стү рлі тұ тыну жә не сә ндік бұ йымдарын жасайтын ұ сақ ө ндіріс. Қ олө нершілер негізінен табиғ и шикізаттарды пайдаланып, қ арапайым ең бек қ ұ ралдарының кө мегімен кө ркем композицияның шешімімен тұ рмысқ а қ ажетті мү ліктер, музыкалық аспаптар, қ ару-жарақ, қ ұ рал-саймандар жасайды. Ә рбір қ олө нер туындысы ө з заманының материалдық мә дениетінің ү лгісі жә не халық талғ амының, ә леуметтік қ оғ амдық жағ дайының, діни сенімінің, салт-дә стү рінің нақ тылы кө рінісі.

Қ азақ станда кө шпелі шаруашылық тың қ ажетіне сай қ олө нершілер мал шаруашылығ ына керекті шылбыр, ноқ та, жү ген, қ ұ рық, бұ ғ алық, тұ сау, ертұ рмандар жасаумен шұ ғ ылданды. Олар қ ұ мнан, тастан, саздан қ ұ мыра, ыдыс-аяқ; мү йізден, сү йектен, мал мен аң терісінен, ағ аштан ә шекейленген нақ ышты дү ние-мү лік, домбыра, қ обыз, сыбызғ ы, шаң қ обыз сияқ ты музыка аспаптарын; темірден, қ ылыш, найза, қ анжар, айбалта, қ ару жасады. Қ азақ халқ ының қ олө нерінде киіз ү й жабдық тарын, ағ аш тө сек жасау, ши орау, кесте тігу, ө рмек тоқ у, киіз басу, сондай-ақ моншақ, білезік, сақ ина, сырғ а, алқ а, шолпы сияқ ты зергерлік бұ йымдар жасау кең інен дамыды.

Қ олө нер:

· Ұ ста - темірден бұ йымдар жасайтын шебер;

· Зергер – асыл тастан ә шекей бұ йым жасайтын шебер;

· Тігінші – киім тігетін шебер;

· Тоқ ымашы – тоқ ыма бұ йымдарын жасайтын шебер;

· Етікші – аяқ киімдер тігетін шебер;

· Ө рімші – қ айыстан ат ә бзелдерін жасайтын шебер;

· Ү йші – киіз ү й сү йектерін жасайтын шебер;

· Бә дізші – тасқ а ою-ө рнек салатын шеберлер деп бө лінеді.

5-тапсырма Мә тін бойынша сұ хбат қ ұ растырың ыз

6-тапсырма Ө нер, шеберлік, ұ сталық туралы мақ ал-мә телдерді

оқ ып, мағ ынасын тү сіндірің із

· Ер қ адірін ер білер,

Зер қ адірін зергер білер.

· Жігіт адамғ а жетпіс ө нер де аз.

· Жігіт кө ркі - ө нер.

· Қ ыз еркем кестесімен кө ркем,

Ұ л еркем ө нерімен кө ркем.

· Ата ө нері - балағ а мұ ра.

· Ұ станы соқ қ ан пышағ ынан таниды.

· Кү шің е сенбе, ісің е сен.

· Қ ол ө нері - кілемде,

Сө з ө нері - ө лең де.

· Шеберді шеге қ ағ ысынан таны.

· Ө нерлінің қ олы алтын,

Ө лең шінің сө зі алтын.

· Асыл тастан шығ ады,

Ө нер жастан шығ ады.

· Ақ ыл кө пке жеткізер,

Ө нер кө кке жеткізер.

· Ө нерлі жігіт ө рде озар,

Ө нерсіз жігіт жер соғ ар.

2-сабақ Қ азақ театр жә не кино ө нері

1-тапсырма Сұ рақ тарғ а ауызша жауап берің із

1. Кинодан қ андай тә лім-тә рбие алуғ а болады?
2. Сағ ан отандық кино ұ най ма ә лде шетелдік кино ұ най ма?
3. Қ азіргі қ азақ стандық кинолар туралы пікірің қ андай?
4. Отандық киноның мә ртебесін қ алай кө теруге болады?

5. Театр дегеніміз не?

6. Театрдың қ андай тү рлері бар?

7. Қ азақ стан аумағ ында алғ ашқ ы театрлар қ ашан қ ұ рыла бастады?

8. Сіз театрғ а барғ анды ұ натасыз ба?

2-тапсырма Жаң а сө здерді оқ ып, есте сақ таң ыз
Қ азақ станның мә дени ө мірі – культурная жизнь Казахстана
Шежіре – летопись
Кү йреу – падение
Жаң а белестерге кө теріле бастады – поднимается на новые ступени

Қ ойылым – постановка

Актерлердің ойыны – игра актеров

Жоқ тау – оплаеивание умершего, плачь

Киношежіре – летопись кино

Оқ иғ а-событие
Шын сү йген- по-настоящему любил
Бейнесі-образ

3-тапсырма Мә тінді оқ ып, орыс тіліне аударың ыз

Қ азақ театр жә не кино ө нері

Кино (гр. kіneo – жылжытамын, жылжимын), кино ө нері —ө нердің бір саласы, кинематографияның техникалық негізде қ алыптасқ ан кө ркем шығ армашылық тү рі. Фильмді жасауғ а ә р алуан мамандық тағ ы шығ армашылық қ ызметкерлер: кинодраматург, режиссер, актер, оператор, суретші, композитор, продюсер, каскадер, экономист, менеджер, т.б. қ атысады. Фильм жасауда кинорежиссер жетекші рө л атқ арады. Сондай-ақ фильм жасау ісіне техника саласындағ ы мамандар да (инженерлер, техниктер, лаборанттар мен ө зге қ ызметкерлер) ү лес қ осады, алуан тү рлі кү рделі аппаратуралар мен аспаптар қ олданылады.

Кино, негізінен, 4 салағ а бө лінеді: кө ркем фильм, деректі, мультипликациялық жә не ғ ылыми-кө пшілік кино. Кө ркем фильм кино ө нерінің негізгі жә не кең таралғ ан тү рі. Ол ә деби шығ арма желісі немесе арнайы жазылғ ан сценарий бойынша актерлердің қ атысуымен жасалады. Деректі киноғ а тарихта, ө мірде болғ ан мә ні зор оқ иғ аларды баяндайтын фильмдер мен киножурналдар жатады. Мультипликациялық кино суреттер мен қ уыршақ тарғ а қ имыл бере отырып жасалады. Ғ ылыми-кө пшілік кино - жұ ртшылық қ а жаратылыс пен ә леуметтік қ ұ былыстарды ұ ғ ындыратын, ө нер сырларымен таныстыратын фильмдер жиынтығ ы. Қ азіргі заманда жарнамалық кино ө ндірісі кең тарап отыр. Сондай-ақ кино тарихында жалпы халық қ а арналғ ан фильмдермен қ атар эксперименттік фильмдер де тү сіріледі. Фильм жасау, оны кө пшілік қ ауымғ а кө рсету ісі шебер техниканы, қ ыруар қ аржыны талап етеді. Ә сіресе, фильм тү сіру, жасау ә рі оның кө шірмелерін кө бейтіп басып шығ ару аса кү рделі процесс. Монтаждау кинематографиялық шығ арманың бар істелген жұ мысын тиянақ тайтын кезең. Бұ л процесс кезінде монтаждалатын кадрлардың ұ зындығ ы (метражы) белгіленеді. Соның нә тижесінде фильмдегі оқ иғ аның логикалық жү йесі анық талады.

Театр (Грек тілі грекше theatron – ойын-сауық орны; ойын-сауық) –сахналық ө нердің ө мір кө ріністеріндрамалық ә рекет арқ ылы кө рермендердің кө з алдында актерлер кү шімен бейнелейтін бір тү рі; ойын-сауық немесе спектакль; тү рлі сахналық ойын-сауық тар, сонымен қ атар жалпы мә дени шаралар ө ткізілетін орын-жай. Театрдың тарихи жағ ынан қ алыптасып, даму, ө сіп-ө ркендеу жолы ә рбір ұ лттың, ә р халық тың ө мір-тұ рмысымен, олардың жалпы тарихымен жә не тұ рлаулы мә дениетімен тығ ыз байланысты. Басқ а ө нер тү рлері сияқ ты театрө нері де қ оғ амдық ой-сананың негізгі бір формасы болып табылады.

4-тапсырма Мә тінді оқ ып, мазмұ ндаң ыз. Мә тінге ат қ ойың ыз

Кино ө нерінің даму жолы шартты тү рде 4 кезең ге бө лінеді. Алғ ашқ ы кезең і - тұ ң ғ ыш киноның шық қ ан жылы (1895, ағ айынды Луи жә не Огюст Люмьерлер ойлап тапқ ан). Ол «жанды фотография» тү рінде пайда болып, кө п кешікпей кө ркем фильм, деректі кино жә не ғ ылыми-кө пшілік кино деп аталатын ү ш салағ а бө лінді. Тұ ң ғ ыш фильмдерде баяндалатын оқ иғ а таспағ а ірі бө лшектермен тү сіріліп, бір-бірімен астына жазылғ ан мә тіндер арқ ылы ғ ана жалғ асты. Кинода дыбыс болмағ андық тан, актерлер сө йлейтін сө здің орнын театрлық шебер ойынымен, бейнелі ыммен толық тырды. Кино ө нері дамуының екінші кезең і — 20-ғ асырдың басынан басталды. Бұ л дыбыссыз («мылқ ау») киноның ө з алдына ө нер болып қ алыптасқ ан кезі. КСРО-да С.М. Эйзенштейннің «Потемкин бронды кемесі» (1925), «Қ азан» (1927),

В.И. Пудовкиннің «Ана» (1926), «Санкт - Петербургтің ақ ыры» (1927), А.П. Довженконың «Арсенал» (1928), т.б. фильмдері

дү ниежү зінде Кино ө нерінің дамуына ық пал етті. Германияда «кө ң іл жұ бату» жә не экспрессионистік фильмдермен қ атар демокр. бағ ыттағ ы кинокартиналар (реж. Ф.В. Мурнау, К.Грюне, Г.В. Пабст, З.Дудов), АҚ Ш киносында Ч.Чаплиннің, Э. Штрогеймнің, К.Видордың фильмдері дү ниеге келді. Кино ө нері дамуының 3-кезең і 20 ғ -дың 30 – 40-жылдарын қ амтиды. Бұ л кезең де кинотаспағ а дыбыс жазу техникасы игерілді. Кинодраматургия қ ауырт ө ркендеді. Дыбысты киноның пайда болуы актерлер шығ армашылығ ына кең жол ашты. Кең ес кинематографистері Ф.М. Эрмлер мен С.И. Юткевичтің «Жолығ ыс» (1932), Г.Н. жә не С.Д. Васильевтердің «Чапаев» (1934), Г.М. Козинцев пен Л.З. Траубергтің «Максим туралы трилогия» (1935 – 39), Е.Л. Дзиганның «Біз Кронштадтанбыз» (1936), А.Г.Зархи мен И.Е. Хейфицтің «Балтық депутаты» (1937), А.П. Довженконың «Щорс» (1939) секілді фильмдерінде кең ес идеологиясы басты орын алды. Кең ес муз. кинокомедиясы жанрын режиссер Г.В. Александров пен И.А. Пырьев, композиторлар И.О. Дунаевский мен Д.Я. Покрасс жан-жақ ты дамытты. Неміс-фашист басқ ыншылары КСРО-ғ а шабуыл жасағ ан кезден бастап деректі киноның рө лі артты. Соғ ыс жылдарындағ ы кең ес азаматтарының ерлігін бейнелеген «Ауком секретары» (1942, режиссер И.А. Пырьев), «Ол Отанын қ орғ айды» (1943, режиссер Ф.М. Эрмлер), «Кемпірқ осақ» (1944, режиссер М.С. Донской), «217-адам» (1944, режиссер М.И. Ромм), «Шапқ ыншылық» (1945, режиссер А.М. Роом) атты фильмдер шығ арылды. Бұ л дыбыссыз («мылқ ау») киноның ө з алдына ө нер болып қ алыптасқ ан кезі. Кино ө нері дамуының ү шінші кезең і 20-ғ асырдың 30 - 40-жылдарын қ амтиды. Бұ л кезең де кинотаспағ а дыбыс жазу техникасы игерілді. Кинодраматургия жылдам ө ркендеді. Дыбысты киноның пайда болуы актерлер шығ армашылығ ына кең жол ашты. 2-дү ниежү зілік соғ ыс аяқ талғ аннан кейін, кино ө нері дамуының жаң а кезең і басталды. Бұ л жылдары кинотехниканың жетіле тү суімен бірге кино ө неріндегі кө ркемдік тә сілдер де молайды. Тү рлі тү сті кино тү сіру тә сілі жү зеге асты. АҚ Ш-та, кейін басқ а елдерде кең экранды жә не панорамалы фильмдер пайда болды. Дыбыс жазу сапасы артып, кең экранды фильмдерде стереодыбыс қ олданылды. Балаларғ а арналғ ан мультипликациялық фильмдер шығ арудың кең естік мектебі қ алыптасты. Қ азақ киносы Қ азан тө ң керісінен кейін пайда болды. Алғ ашқ ы кинохроника 1925 ж. тү сіріле бастады. 1934 ж. Алматыда «Советтік Қ азақ стан» киножурналын ү збей шығ арып тұ ратын Республикалық кинохроника студиясы қ ұ рылды. «Ленфильм» студиясының ұ жымы қ азақ тың алғ ашқ ы кино қ айраткерлерінің қ атысуымен «Амангелді» (1938, режиссері Марк Левин) кө ркем фильмін жасады. Ұ лт батыры Амангелді Имановты сахна шебері Елубай Ө мірзақ ов сомдады. Қ азақ кө ркем фильмдерінің тарихы осы туындыдан басталды. 2 - дү ниежү зілік соғ ыс жылдарында «Мосфильм» мен «Ленфильм» киностудиялары бө лімшесінің Алматыда болуы қ азақ киносының одан ә рі ө ркендеп, дамуына игі ә серін тигізді. Бұ л студиялар Алматыда ө зара бірлесіп, ЦОКС (Біріккен орталық киностудия) деген атпен ө зінің қ ызметін бастады. 1941 ж. Алматыда кө ркем фильмдер шығ аратын киностудия (1960 жылдан “Қ азақ фильм”) ұ йымдасты. Қ азақ киностудиясы алғ ашқ ы ұ йымдасқ ан кезінен бастап 100-ден астам кө ркем фильм жә не 500-дей деректі фильм шығ арды. Бұ л фильмдер тақ ырыбы мен жанры жағ ынан ә р алуан. “Абай ә ні” (1946), “Шоқ ан Уә лиханов” (1957), “Қ ыз Жібек” (1972), “Сұ лтан Бейбарыс” (1989), “Отырардың кү йреуі” (1992), “Махаббат бекеті” (1993), “Жамбылдың жастық шағ ы” (1996), т.б. картиналар шық ты. Балаларғ а арналғ ан “Қ анатты сыйлық ” (1956), “Менің атым Қ ожа” (1963), “Қ ызыл тас заставасы маң ында” (1969), “Кө ксерек” (1973), “Алпамыс мектепке барады” (1976), “Балалық шақ тың кермек дә мі” (1983), “Сү йрік” (1984), “Ауылым Алатаудың баурайында” (1985), т.б. секілді фильмдер жарық кө рді. Кейінгі жылдары “Кө шпелілер” фильмі (2005), “Ағ айынды” (2009), т.б. сериалдар кө рермен кө зайымына айналды. 2003 жылдан бастап Алматы қ аласында «Шә кен жұ лдыздары» атты халық аралық кинофестиваль ө ткізіліп келеді.

Ұ лттық ө нер – жалпы халық тың рухани дамуы мен жаң ғ ыруының кө рінісі. Сондық тан ә р кезең де ол жаң а қ ырынан кө рініп, дамып отырады.

5-тапсырма Мә тін бойынша сұ рақ қ ұ растырың ыз

6-тапсырма Берілген мә тінді қ азақ тіліне аударып, ат қ ойың ыз

Казахский Государственный академический театр драмы им. М. Ауэзова можно назвать первым профессиональным театром Казахстана. 13 января 1926 года он поднял свой занавес в городе Кызыл-Орда.

Спустя два года театр переехал в Алматы. В основной состав театра с самого начала вошли знаменитые режиссеры страны, а первые актеры быстро достигли высокого уровня мастерства. В 30-е годы ХХ века в театре происходило много изменений: здесь стали работать русские профессиональные режиссеры, произошло разделение на театр драмы и музыкальную студию. Театр получил название Академического театра драмы.

После Второй Мировой Войны театр заработал с новой силой, и на протяжении второй половины ХХ века был участником многих международных фестивалей, проходивших в Европе, Америке, Азии и Африке. А в 1961 году театру было присвоено имя великого казахского писателя-драматурга М. Ауэзова. Сегодня театр продолжает свои лучшие традиции, постоянно готовит новых актеров, участвует в международных фестивалях. И по нынешний день он остается одним из ведущих театров Казахстана. Спектакли идут на казахском языке с синхронным переводом.

7-тапсырма Берілген сө здер мен сө з тіркестерін қ атыстырып сө йлем қ ұ растырың ыз

Актер шеберлігі, қ ойылым, театр тарихы, ү здік қ ойылым, режиссер, драма театр, кинотеатр, опера жә не балет театры, қ оюшы, гримдеу ө нері, басты рө л, халық аралық кинофестиваль.

8-тапсырма Берілген сө здер қ ай ө нер тү ріне қ атысты? Кестелерге жазың ыз

Ескерткіш, қ обыз, сурет, оркестр, портрет, ә дебиет, қ арындаш, шешен, сазгер, қ ылқ алам, шебер, сазбалшық, кү й, шеберхана, бояу, монумент, сазгер, тіл, кө рме, ә нші, шығ арма, опера, ө лең.

№ 7 СӨ Ж тапсырмасы

1-тапсырма «Халық тық қ олө нер. Қ азақ театр жә не кино ө нері» тақ ырыптарын мазмұ ндау

2-тапсырма Ө зің із кө рген қ азақ кинофильмі туралы жазың ыз

1. Фильмді тү сірген жыл ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­-----------------------------------------

2. Бас режиссері ­­­­­­­­­­­­­­­­­----------------------------------------------------

3. Басты рө лде ойнағ андар ---------------------------------------

4. Басты кейіпкерлер ----------------------------------------------

5. Жағ ымды кейіпкерлер -----------------------------------------

6. Жағ ымсыз кейіпкерлер ----------------------------------------

7. Фильм туралы сіздің пікірің із-----------------------------------

3-тапсырма Сө здерді тиісті орындарына қ ойып, мақ ал-мә тел қ ұ раң ыз

1. Аз, де, жетпіс, жігітке, ө нер _________________________________.

2. Алды, қ ызыл, ө нер, тіл _____________________________________.

3. Ашық, ө нерліге, есік _______________________________________.

4. Кілемде, ө лең де, сө з ө нері, қ ол ө нері _________________________.

5. Кө ркі, ө нер, жігіт _______________________________________.

4-тапсырма Тө менде берілген сө йлемді қ азақ тіліне аударың ыз

Казахское кино стремительно вышло на мировую арену. Многие фильми получили престижные призы на различных международных кинофестивалях. Особо я хотел бы остановиться на фильме «Суржекей – ангел смерти». Режиссер фильма Д. Манабаев – один из обладателей Гран-при смотра-конкурса. Это первая киноправда о голоде
31-32 годов, о национальной трагедии нашего народа.

5-тапсырма «Ө нер жұ лдыздары» тақ ырыбына шығ арма жазың ыз.

VIII МОДУЛЬ: Ұ ЛТТЫҚ МӘ ДЕНИЕТ ТАМЫРЫ

1-сабақ Айтыс ө нері

І –тапсырма Сұ рақ тарғ а жауап берің із

1. Ө нер дегеніміз не?

2. Ө нердің қ андай тү рлерін білесіз?

3. Сізге қ андай ө нер тү рі ұ найды?

4. Айтыс дегеніміз не?

5. Сіз айтыс тың дайсыз ба?

6. Сіздің отбасың ызда айтыс жайлы ә ң гіме бола ма?

7. Айтыстың шығ уы жайлы не білесіз?

8. Айтыстың қ андай тү рлері бар?

9. Айтысқ а қ андай талаптар қ ойылады?

2-тапсырма Венн диаграммасын толтырың ыз.

3-тапсырма Ой қ озғ ау «Айтыс дегеніміз не?» (топтастыру ә дісі)

Ә р тү рлі тақ ырыпты қ амтиды Халық ауыз ә дебиетінің бір тү рі

Ұ лттық ө нер Екі ақ ынның

ө лең мен тартысы

Халық ө мірінің кө рінісі Ө нер жарысы Сө з сайысы

4-тапсырма Жаң а сө здерді оқ ып, есте сақ таң ыз

Айтыс – айтыс (состязание акынов)

Тақ ырып– тема

Ө лі мен тірі – живые и мертвые

Тосыннан -внезапно

Тапқ ырлық – здесь: находчивость

Ұ сталық – мастерство

Ұ тымды – уместно

 

5-тапсырма Мә тінді оқ ып, мазмұ ндаң ыз

Айтыс ө нері

Айтыс- біріншіден ә деби жанр, екіншіден ө нер тү рі, ү шіншіден жарыс, тө ртіншіден талас, бесіншіден- сө з барымтасы, алтыншыдан пікірталас тү рі.

Айтыс ө нері – қ азақ тың ауызекі ә деби - музыкалық ө нерінің кө лемді жә не аса қ ұ нды салалардың бірі. Суырыпсалма ақ ындық ө нерінің желісі болып табылады. Айтыста халық тың ә дет-ғ ұ рпы, салт-дә стү рі, дү ниетанымы, эстетикалық рухани жә не ә леуметтік кө зқ арасы, қ алыптасу байқ алады. Айтыс атауы - айтысу деген сө зден шық қ ан. Ол ө лең сө збен жарысу, сайысу, дауласу, тартысу, сынасу, мағ ынасында қ олданылады. Айтысу қ ара сө збен де, кү й тарту арқ ылы да, суырып салма ө лең мен де болуы мү мкін.Айтыс ө нерінің бірнеше тү рлері бар.Бә дік, жар-жар, жануарлар мен адамның айтысы, ө лі мен тірінің айтысы, жұ мбақ айтыс, салт айтыс, қ ыз бен жігіт, ақ ындар айтысы.

Қ азақ айтыскерлері:

Қ азақ даласын айтыспен ә йгіленген ХІХ ғ.Орынбай, Шортанбай, Серә лі, Тоғ жан, Сақ ау Шө же, Балта, Кемпірбай, Тезекбай, Біржан, Қ ұ лмамбет, Жамбыл, Сү йінбай, Біржан- Сара, Жанақ, Мұ рат, Рақ ымжан, Ыбыраш, Нұ рым, Абыл, Қ ашағ ан, Балдай, Сә ттіғ ұ л.

Қ азіргі айтыс ақ ындары – Аманжол Ә лтаев, Айбек Қ алиев, Айнұ р Тұ рсынбаева, Балғ ынбек, Сара Тоқ тамыс, Мэлс Қ осымбай, Серік Қ ұ санбаев, Б.Қ алиолла, А.Ғ афуров т.б.

 

6-тапсырма Мә тін бойынша сұ рақ қ ұ растырың ыз

7-тапсырма «Венн» диаграммасы. Бұ рынғ ы айтыс жә не осы кү нгі айтыстар

 

Бұ рынғ ы айтыс Ұ қ састығ ы Қ азіргі айтыс

	Халық ауыз ә дебиетінің тү рі, кө р-кемдік ерек-шеліктері, сө з шебер-ліктері

 

Демократиялық тақ ырыптар Кө кейтесті мә селелер,

жариялылық басым, мерейтой иесіне

ә леуметтік мә селелер, арналады, бір-бірін

елдегі қ оғ амдық тартыстар сынау басым

8-тапсырма Кестені толтырың ыз

Білетінім	Ү йренгенім	Нені білгім келеді

2-сабақ Кү й атасы – Қ ұ рманғ азы

1-тапсырма Сұ рақ қ а жауап берің із

1. Қ ұ рманғ азы Сағ ырбайұ лы кім?
2. Қ ұ рманғ азы Сағ ырбайұ лының қ андай кү йлерін білесің?
3. Қ ұ рманғ азы кү йлері арқ ылы нені суреттейді?
4. Қ ұ рманғ азының ұ стазы кім болғ ан?
5. Қ ұ рманғ азы домбырасын кімге сыйғ а тартты?

6. Кү й дегеніміз не?
7. Кү й нешеге бө лінеді?
8. Қ андай кү йшілерді білеміз?

2-тапсырма Жаң а сө здерді оқ ып, есте сақ таң ыз!

Кү йші - исполнитель кюя.

Жетілдіру - совершенствовать.

Қ арапайым - простой.

Зеректік - способность.

Ұ сыну - вручить.

Жеткіз - донеси

Қ ақ пай еркін ө сірген - воспитывал свободно

3-тапсырма Мә тінді қ азақ тіліне аударың ыз

Кү й атасы – Қ ұ рманғ азы

Қ ұ рманғ азы Сағ ырбайұ лы – қ азақ тың кү йші, композиторы, домбырашы, халық тың аспаптық кү й ө нерінің классигі.

Кү йші 1818 жылы қ азіргі Батыс Қ азақ стан облысының Жаң ақ ала ауданындағ ы Жиделіде туғ ан. Атақ ты кү йшілерден кү йлерінің мазмұ ны туралы ә ртү рлі ә ң гіме тың дағ ан.

Қ ұ рманғ азының алғ ашқ ы ұ стазы – Ұ зақ болғ ан. Ұ зақ пен ел аралап, домбырашылық ө нерін жетілдірген, ө нер сайсына тү скен.

Кү й ө нерінің классигі Қ ұ рманғ азы Сағ ырбайұ лы қ азақ музыка тарихында ерекше орны бар аса ұ лы тұ лғ а. Ол – ә рі кү йші сазгер, ә рі дү лдү л домбырашы. Кү йшілік ө нерді ерекше сатығ а кө терген ол ұ лттық аспаптық музыканы ә лемдік классикалық туындылармен тайталаса алатын дә режеге жеткізе білді. Оның шығ армалары арқ ылы қ азақ тың кү й ө нері жаң а дең гейде дамып, шың дала тү ссе, шә кірттері арқ ылы домбырашылық шеберлігі жалғ асын тапты. Оның кү йлерінде ө з заманының болмысын сипаттайтын тарихи мазмұ н да, терең ойғ а жетелейтін саздылық та толы.

Кү йшінің «Аман бол, шешем, аман бол», «Кішкентай», «Ақ бай», «Тө ремұ рат», «Байжұ ма», «Назым», «Кісен ашқ ан», «Тү рмеден қ ашқ ан», «Қ айран шешен», «Перовский марш», «Қ ызыл қ айың», «Кө бік шашқ ан» т.б. кү йлері нақ ты болғ ан оқ иғ аларғ а байланысты шығ арылғ ан, ә рқ айсысының тарихи негізі бар туындылар. Мысалы, «Кішкентай», «Кө бік шашқ ан» атты кү йлері Исатай-Махамбет кө терілісіне арналса, «Кісен ашқ ан», «Тү рмеден қ ашқ ан», «Қ айран шешем», «Перовский марш», «Қ ызыл қ айың» т.б. кү йлер сазгердің ө з ө міріне қ атысты туғ ан, патша ү кіметі, билік иелері тарапынан кө рген қ уғ ын-сү ргінге байланысты шық қ ан. Қ ұ рманғ азы кү йлері тү рлі тақ ырыпты қ амти отырып тың даушысын ерекше ә серге бө лейді. Бойғ а жігер, кө ң ілге шаттық ұ ялатады. Оның «Бас Ақ желең», «Ұ зақ Ақ желең», «Серпер», «Алатау» тә різді кү йлері ө зге халық тың симфониялық шығ армаларынан кем емес ұ лттық мұ ра болып қ алды. Қ ұ рманғ азы алғ ашқ ы кезде Ұ зақ кү йшіден, кейін Байжұ ма, Баламайсан, Есжан, Шиіркеш тә різді кү йшілерден білім алып, ұ стаз тұ тса, ө зі де кү йшілік ө нерде ө зіндік мектеп қ алыптастырғ ан ұ лы ұ стазғ а айналды. Сазгер ретінде артына қ алдырғ ан мол мұ расы арқ ылы сан ұ рпақ қ а рухани тә рбие беріп, халық рухын кө теруге қ ызмет етіп келеді. Алматыдағ ы ұ лттық консерваторияғ а жә не бір кө шеге Қ ұ рманғ азы есімі берілген. Сондай-ақ Ахмет Жұ банов 1934 жылы ұ йымдастырғ ан қ азақ тың тұ ң ғ ыш академиялық ұ лт аспаптар оркестрі, Атырау облысындағ ы бір аудан Қ ұ рманғ азы атымен аталады. Қ ұ рманғ азының зираты Ресейдің Астрахань облысында жатыр.

4-тапсырма «Домбыра», «Кү йші» сө здерін септең із

5-тапсырма Ұ лттық аспаптар жайлы не білесіз? Ә ң гімелеу

3-сабақ Ұ лттық байлық пен ұ лттық қ ұ ндылық тар

1-тапсырма Жаң а сө здерді оқ ып, есте сақ таң ыз

Ұ лттық байлық – национальное богатство

Қ оғ ам – общество

материалдық игіліктер – материальные ценности

даму дең гейі – уровень развития

салт-дә стү р – обычай; традиция

имандылық - мораль; гуманность

қ ұ ндылық – ценность; значимость; важность

баулу – приучать; воспитывать

шынайы - 1) истинный; искренний 2) настоящий; истинный

сана - сознание

қ ың ыр – упрямый; капризный

есер- 1) сумасбродный; безрассудный 2) придурковаый

бейбастақ - 1) бесчинствующий; необузданный; не подчиняющийся порядку; разнузданный; распоясавшийся

2) грубый; невоспитанный

 

2-тапсырма Берілген сө здерді орыс тіліне аударың ыз

Меймандостық, кісілік, сыйластық, имандылық, кішіпейілділік,

салауаттылық, қ айырымдылық, ізгілік, еркіндік, ө нерпаздық, шешендік, ақ ынжандылық, сыпайылық, мә дениеттілік, шығ арма-шылдық, рухани байлық.

 

3-тапсырма Мә тінді оқ ып, мазмұ ндаң ыз

Ұ лттық байлық пен ұ лттық қ ұ ндылық тар

Тә уелсіз мемлекетіміздің алдында тұ рғ ан ең жауапты міндет –жас ұ рпақ ты адамгершілік қ асиетке тә рбиелеп, тиянақ ты білім беру. Сондық тан, халқ ымыздың тә лім-тә рбиелік мә дениетінің бастауы, салт-дә стү рлерімізде жатыр.

Елбасы Н. Ә. Назарбаев: — Болашақ ұ рпағ ымызды тә рбиелегенде, оларғ а жастайынан имандылық пен ұ лттық қ асиеттерді сің іре білсек, сонда ғ ана біз ұ лттық рухы дамығ ан, Отанының гү лденуіне ө з ү лесін қ оса алатын азамат ө сіре аламыз, — деген болатын. Ол ү шін ең ә уелі ұ рпақ тарымызды бала кезінен ұ лттық тә лім-тә рбиеге баулып, халқ ының салт-дә стү рін жақ сы білетін саналы азамат тә рбиесіне кө ң іл бө луіміз керек.

Қ ұ ндылық дегеніміз не? Қ ұ ндылық – тә рбие мен оқ ытудағ ы адамгершілікке бағ ытталғ ан мұ раттар. Оларғ а меймандостық, кісілік, сыйластық, имандылық, кішіпейілділік, салауаттылық, қ айырымдылық, ізгілік, еркіндік, ө нерпаздық, шешендік, ақ ынжандылық, сыпайылық, мә дениеттілік, шығ армашылдық, рухани байлық, махаббат сынды қ асиеттер жатады.

Жастайынан берілген тә рбие, орынсыз кө ріністерге баланы сын кө збен қ арауғ а ү йретеді.Бала санасында ұ лттық қ ұ ндылық тар халық ауыз ә дебиетіндегі ауыз ә дебиеті ү лгілерінде жатқ андығ ы белгілі. Ө йткені жасынан ертегі, жаң ылтпаштар, жұ мбақ тар, мақ ал-мә телдер, аң ыз ә ң гімелер, шешендік сө здер мен батырлар жырларын, жыраулар шығ армаларын оқ ып, жаттап ө скен баланың бойында еліне, жеріне, халқ ына адамзатқ а деген сү йіспеншілігі арта отырып, ұ лтжанды, намысқ ой, арлы азамат боп қ алыптасады. Жө ргегінен бала тә рбиесіне айрық ша мә н беріп, кө ң іл бө лген халқ ымыз осы ауыз ә дебиеті ү лгілері арқ ылы адамды аздырып – тоздыратын: ө сек, ө тірік, мақ таншақ, қ ың ыр, есер, бейбастақ секілді мінездерден сақ тандырып келген.

Ұ лттық қ ұ ндылық қ а – ұ лтымыздың мә дениетін, ә дебиетін, ө нерін, музыкасын, спортын жатқ ызамыз.

4-тапсырма Берілген мә тінді оқ ып, есте сақ таң ыз!

Жеке тұ лғ а ү шін ең басты ө мірлік қ ұ ндылық тар:

Адам – біздің мемлекетіміздің ең жоғ ары қ ұ ндылығ ы, оның ө мірі, қ ұ қ ығ ы жә не бостандығ ы.

Отбасы – болашақ жеке тұ лғ аның негізі қ аланатын қ оғ амның бастауыш қ ұ рылым бірлігі, баланың алғ ашқ ы ұ жымы, оның табиғ и даму ортасы.
Отан, туғ ан ө лке – Адам ү шін туғ ан жерден артық ешнә рсе жоқ. Туғ ан жер деп адам ө зінің туып-ө скен жерін айтады. Туғ ан жер ұ ғ ымы – кең ұ ғ ым. Бұ л ұ ғ ымғ а туғ ан ү йің, туғ ан ауылың, туғ ан қ алаң жатады. Қ азақ халқ ында туғ ан жер мен туғ ан ел, Отан деген тү сініктер бір-бірінен бө лінбейтін ұ ғ ымдар.

Денсаулық – адамның ең қ асиетті де қ ұ нды, қ айталанбас, жоғ алса қ айта орнына қ иындық пен келетін, орны толмас асыл қ азынасы.

Салауатты ө мір салты –бұ л денсаулық ты нығ айту жә не дамытудың ү йлесіділігін қ амтамасыз ететін кешенді алдын – алу шаралары.

Ең бек – ө зінің тұ тынушылығ ын қ амтамасыз етуге қ ажетті бү кіл заттар жиынтығ ын жасайтын адам ә рекетінің негізгі формасы. Ең бек адамның ө зінің қ алыптасуында, оның сана, сө йлеу тә різді қ атынасқ а қ абілетті ететін қ асиеттерін қ алыптастыратын шешуші кү ш.

Білім –адамдардың белгілі бір жү йедегі ұ ғ ымдарының, деректері мен пайымдауларының, т.б. жиынтығ ы. Білім адамзат мә дениетінің ең ауқ ымды ұ ғ ымдарының бірі болып табылады.Оқ удың нә тижесі – білім. Білімнің тә рбиелік мә ні жеке бастың қ амында емес, мақ сатқ а жетудің қ ұ ралы.

Мә дени мұ ра – барлық адамзаттың жә не ә р халық тың рухани жә не материалдық ө мір саласындағ ы орасан зор байлығ ы. Нағ ыз мә дениет ө зіне мә ң гі бақ и шындық ты, мейрімділікті жә не ә семдікті біріктіреді.

Тіл – адамдардың негізгі қ арым-қ атынас қ ұ ралы, аса маң ызды ә леуметтік-мә дени қ ұ ндылық тардың бірі.

Достық – адамдардың бір-біріне адал, қ алтқ ысыз сеніп, бір мү дделі, ортақ кө зқ арастаболатын қ асиеті. Достық ө зара жауапкершілік пен қ амқ орлық тың, рухани жақ ындық тың белгісі. Нағ ыз достық кісіге шабыт беріп, ө мірде кездесетін тү рлі сә тсіздіктерге мойымауғ а, басқ а тү скен қ айғ ы мен қ иыншылық ты бірге кө теруге жә рдемдеседі.

5-тапсырма Мә тінде асты сызылғ ан сө здерді тү сіндірме сө здіктің кө мегімен мағ ынасын тү сіндірің із. Сө йлем қ ұ растырың ыз.

6-тапсырма Мә тін бойынша сұ рақ қ ұ растырың ыз

7-тапсырма Тә рбие туралы нақ ыл сө здерді жаттап алың ыз

Адамғ а біліммен қ атар, тә рбие берілуі керек, тә рбиесіз берілген білім – адамзаттың хас жауы.

Ә бу Насыр ә л-Фараби

Ә рбір ұ лттың баласы ө з ұ лтының арасында ө з ұ лты ү шін қ ызмет
қ ылатын болғ андық тан, тә рбиелі баланы сол ұ лт тә рбиесімен тә рбие қ ылуғ а міндетті.

М. Жұ мабаев

Ұ лттық мә дениеттен жұ рдай рухта тә рбиеленген ұ рпақ тан халқ ымыздың қ ажеті мен мү ддесін жоқ тайтын пайдалы азамат шық пайды.

Мұ стафа Шоқ ай

№ 8 СӨ Ж тапсырмасы

1-тапсырма «Айтыс ө нері. Кү й атасы Қ ұ рманғ азы. Ұ лттық байлық пен ұ лттық қ ұ ндылық тар» тақ ырыбын мазмұ ндаң ыз

2-тапсырма Тә рбиеге қ атысты 10 мақ ал-мә тел жазып, мағ ынасын тү сіндірің із

3-тапсырма «Ұ лттық қ ұ ндылық» тақ ырыбына шағ ын шығ арма жазың ыз

ІХ МОДУЛЬ: Ө ЛЕҢ – СӨ ЗДІҢ ПАТШАСЫ

1-сабақ Хакім Абайдың философиясы

1-тапсырма Мә тінді оқ ып, қ азақ тілінде мазмұ ндаң ыз

Абай – великий казахский поэт, композитор, философ, основоположник казахской письменной литературы. Он родился в 1845 году. Отец Абая был строгим человеком. Мама Абая – Улжан была доброй, мягкой, красноречивой. Бабушка Зере и мама Улжан воспитывали Абая. В 9 лет он пошел в религиозную школу. В 13 лет отец его забрал из школы. 3 месяца он проучился в русской школе, прочел произведения Пушкина, Лермонтова, Крылова и перевел их на казахский язык. А на переведенные им «ПесняТатьяны», «Горные вершины» написал музыку, и сейчас народ любит и поет эти песни. В своих произведениях Абай сильно критиковал волостных и местных правителей. Абай умер в 1904 году. В 1909 году в Петербурге вышла в свет книга «Стихи казахского поэта Ибрагима Кунанбаева». Произведения Абая переводились на русский, иностранные языки. Сейчас его произведения известны всему миру.

2-тапсырма Жақ шадағ ы сө здерді аударың ыз

Абай Қ ұ нанбайұ лы 1845 жылы (в Семипалатинской области) туғ ан. Абай шығ армалары (в советскую эпоху) кө п данамен ә лденеше рет (выходили в свет). Қ азақ тың ұ лы жазушысы М. Ә уезов (свой роман-эпопею «Путь Абая») осы ақ ын ө міріне (посвятил).

3-тапсырма Диаграмманы толтырың ыз

4-тапсырма Берілген сө здерге қ осымша жалғ ап, толық тауыш мү шелі сө йлем қ ұ раң ыз

А.С. Пушкин, роман-эпопея, Татьяна, философ, педагог.

5-тапсырма Мә тінді оқ ып, мазмұ ндаң ыз