Главная страница Случайная страница
Разделы сайта
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
Н. Г. Чернышевский
|
|
6. Осыншама ә дептілікті кімнен ү йрендің із? деп сұ рағ анда Лұ қ пан Хакім: «Ә депсізден ү йрендім» — депті.
9-тапсырма Екі бағ андағ ы сө здерден сө з тіркестерін жасаң ыз
Ә депті аспан
Кең кө йлек
Ашық кө ше
Терең тау
Қ ысқ а бала
Биік ө зен
№ 1 СӨ Ж тапсырмасы
1-тапсырма «Отбасы-шағ ын мемлекет» тақ ырыбын мазмұ ндау
2-тапсырма « Отбасы - ұ лт бақ ыты»тақ ырыбында эссе жазу
3-тапсырма « Жас отбасы бюджеті», «Қ Р демографиялық мә селелер», «Жас отбасынының негізгі шығ ындары», «Қ Р отбасын ә леуметтік қ орғ ау жү йесі» тақ ырыптарында пікірталас жү ргізуге дайындалу.
4-тапсырма Ө лең ді жаттап алың ыз
Қ азақ станым – айбарым!
Тарихы бар дастанындай ерліктің,
Дә стү рі бар, ү лгісіндей елдіктің.
Қ азақ стан – алтын бесік Отаным,
Ұ лы ордасы татулық пен тең діктің!
Қ илы тағ дыр, сан тауқ ымет сомдағ ан,
Ер халқ ың бар мә ң гі сені қ олдағ ан.
Шұ ғ ылалы кү н нұ рымен қ азағ ым,
Ақ тілегін болашақ қ а жолдағ ан.
Б.Қ ажымұ қ ан
ІІ МОДУЛЬ: Қ АЗІРГІ ТҰ РҒ ЫН Ү Й
1-сабақ Тұ рғ ын ү й тү рлері. Қ аладағ ы жә не ауылдағ ы тұ рғ ын ү й қ ұ рылысы
1-тапсырма Берілген сө здер мен сө з тіркестерін сө здік кө мегімен аударың ыз
Ү й, тұ рғ ын ү й, мекенжай, қ аладағ ы ү й, ауылдық ү й, менің ү йім, ү лкен ү й, баспана, қ олжетімді баспана, кө п қ абатты ү йлер, элит класты ү йлер, ө з ү йім, ү йдің ү лкені, шағ ын пә тер, балалы ү й, қ азыналық ү й,
қ ызметтік ү й, жалданбалы ү й, жалғ а алатын ү й, жалғ ыз ү й, қ асиетті шаң ырақ, ү й иесі, инфрақ ұ рылым, бағ ыт, аумақ, кіреберіс, жабдық тау, жаң арту.
3-тапсырма Мә тінді оқ ып, ойларың ызды қ осың ыз
Қ азіргі тұ рғ ын ү й
Адам тұ ратын, мекен ететін қ ұ рылысты ү й, баспана, тұ рақ, тұ рғ ын ү й дейді. Ал қ алғ андары да пана, қ орғ ан болғ анымен жай ғ ана ү й, мекеме, сарай, т.с.с. деп атаймыз.
Адамзат мың дағ ан жылдар бойы тіршілік ү шін табиғ атпен кү ресіп келеді. Бұ л кү ресте ө мір сү руді қ амтамасыз ететін ү ш фактор маң ызды орын алады. Олар: тағ ам, киім-кешек, тұ рғ ын ү й.
Тұ рғ ын ү й – тарихи категория. Ол да адамзаттың дамуымен бірге кү рделі, эволюциялық даму жолынан ө тті. Тұ рғ ын ү й – адамның қ оршағ ан орта мен ө мір сү ру тә сіліне сай таң далынып алынды. Ә р елдің ұ лттық, тұ рмыс-салт, кә сіби-мә дени, шаруашылық жү ргізу ерекшеліктеріне сә йкес, сондай-ақ, қ оныстанғ ан жерінің табиғ и жағ дайына бейімделуіне байланысты дү ние жү зінде неше тү рлі қ ызғ ылық ты ү лгілері қ алыптасқ ан, яғ ни ә р халық тың ө з баспанасы бар. Мысалы, кө шпелілердің, соның ішінде қ азақ халқ ының кө шіп-қ онуғ а лайық талғ ан киіз ү йі жә не дә стү рлі қ оржын тамы; орыс халқ ының бө ренеден қ иып салатын ағ аш ү йі, Карпат тауы баурайындағ ы гуцулдардың жуан бү к ағ ашы бө ренелерінен қ июластырылғ ан ү йлері, Чукот тү бегіндегі тайпалардың бірнеше ағ аш қ аданың басын қ осып байлап, ү стін бұ ғ ы терісімен жапқ ан қ осы - “яранга”, Жапониядағ ы жер сілкінісінің жиілігі ескеріліп, жең іл нә рселерден жасалғ ан ү йлер, Кавказ тауы бө ктеріндегі халық тардың тастақ ты тау беткейіне саты-саты етіп қ ашап салынғ ан “саклалары”, ә р тү рлі лашық тар мен кү ркелер, т.б. Баспаналар жасалатын материалдары мен безендірілуі жағ ынан да қ илы-қ илы болып келеді. Ө ркениетті елдердегі қ азіргі заманғ ы Баспана тү рлеріне соң ғ ы ү лгідегі тұ рғ ын ү йлер, пә терлер, мейманханалар, жатақ ханалар, т.б. тү пкілікті немесе уақ ытша мекендейтін орындар жатады.
4-тапсырма Мә тіннен септік жалғ аулы сө здерді табың ыз
5-тапсырма Берілген сө здермен сө з тіркесін қ ұ рың ыз
Ү й, аудан, қ ұ рылыс, дамыту, кіреберіс, жабдық тау, жобалау.
6-тапсырма Берілген сө здермен сө йлем қ ұ раң ыз
Аула іші, тұ рғ ын ү й қ ұ рылысы, екі бағ ыт бойынша, салынғ ан тұ рғ ын ү йлер, коммуналдық қ ызмет.
7-тапсырма Берілген суреттерге қ арап қ аладағ ы тұ рғ ын ү й қ ұ рылысы туралы ә ң гімелеу
2-сабақ Қ азақ халқ ының ежелгі баспанасы – киіз ү й
1-тапсырма Сұ рақ қ а жауап берің із
1. Киіз ү й кімдердің баспанасы?
2. Қ азақ халқ ы киіз ү йді қ алай безендіреді?
3. Киіз ү йге кіріп, болмаса, қ ұ руғ а кө мектескендерің бар ма?
4. Киіз ү йдің қ ұ рылысы жайлы білеміз бе?
5. Киіз ү йдің қ андай тү рлері болғ ан?
2-тапсырма Жаң а сө здермен танысып, есте сақ таң ыз
киіз ү й – юрта
кө шпелі – кочевой
баспана – жилье
қ олайлы – удобный
шымылдық – ширма
бұ йымдар – предмет
ә сем безендіреді – красиво украшают
тез қ ұ рылып, тез жиналады – быстро устанавливается, быстро разбирается
киіз – кошма
қ атты соғ у – сильный
кө шіп қ онғ анғ а – к переезду
жығ ылмайды – не падает
нө сер - сильный дождь
тігу – собрать (юрту)
ың ғ айлы – удобный
шым – дерп
қ ыстап шығ а беру – зимовать
жамылғ ы – покровь
ұ йытқ у – трепать
қ анат – здесь: часть кереге
3-тапсырма Сә йкестігін табың ыз
Ұ лттық дә стү р наследие
Асыл мұ ра казахский народ
Ә демі киіз ү й народная традиция
Қ азақ халқ ы красивая юрта
4-тапсырма Мә тінді оқ ып, мазмұ ндаң ыз
Қ азақ халқ ының ежелгі баспанасы - Киіз ү й
Киіз ү й – Орталық жә не Орта Азия халық тарының негізгі баспанасы. Киіз ү й біздің заманымыздың VII ғ асырынан бастап пайдаланылғ ан. Киіз ү й басу белгілі бір ең бек кә сібіне айналғ ан. Оғ ан Алтай, Сібір, Қ ырым тау-тастарындағ ы сурет таң балар дә лел бола алады.
Киіз ү й - қ азақ халқ ының ертеден келе жатқ ан баспанасы. Ол кө шіп - қ онғ анда тез жиып, шапшаң тігуге ың ғ айлы. Жазда ауасы таза ә рі салқ ын. Жалпы киіз ү й ауа райының қ андай жағ дайында да пайдалануғ а ө те ың ғ айлы. Халық киіз ү йдің қ атты соқ қ ан желге жығ ылмайтынына, нө серлеп қ ұ йғ ан жаң бырды ө ткізбейтінін білгендіктен, оны баспана етуді ә детке айналдырғ ан. ХVІІІ ғ асырдың екінші жартысында ғ ана балшық тан, шымнан қ ыстық ү й (қ ыстау) сала бастағ анымен, киіз ү й осы кү нге дейін бірге жасасып келе жатыр. Қ азақ тың киіз ү йі ішкі қ аң қ асы (ағ ашы) мен сыртқ ы жамылғ ысына (киізі) қ арай тө рт қ анат, алты қ анат, сегіз қ анат, он екі қ анат болып бө лінеді.
Қ азақ станда киіз ү й жасайтын кә сіпорындар бар. Олар: Ү штө бе киіз ү й комбинаты, Сарысу, Атырау жә не Орал тұ рмыс ө теу комбинаттары.
КИІЗ Ү Й ТҮ РЛЕРІ
Орда (Ақ орда) - он, он екі жә не одан да кө п қ анатты салтанатты ү й.
Отау - жас отбасы ү йі.
Қ араша ү й - малшы, шаруа ү йі.
Жолым ү й - абылайша - керегесіз немесе уық сыз тігілген жолаушы ү йі.
Кү рке, қ ос - шаруашылық, ас сақ тайтын ү й.
4-тапсырма Мә тін бойынша сұ рақ қ ұ растырың ыз
5-тапсырма Сө йлемдер мә тін мазмұ нына сә йкес келсе «шын», келмесе «жалғ ан» деп жауап берің із
| р/с | Сө йлемдер | Дұ рыс | бұ рыс |
| 1. | Киіз ү й – қ азақ халқ ының ертеден келе жатқ ан баспанасы. | ||
| 2. | Киіз ү й – тез жиналмайды, қ ұ рылуы да қ иын. | ||
| 3. | Киіз ү й дауыл соқ са да, жығ ылмайды. | ||
| 4. | Қ азақ тар киіз ү йде қ ыстағ ан. |
6-тапсырма Етістіктерді нү ктенің орнына қ ойың ыз
Киіз ү й кө не дә уірде пайда..... Киіз басу белгілі бір ең бек кә сібіне.... Ү й біздің заманымыздан бұ рың ғ ы ғ асырда кең інен.... Киіз ү й негізгі тө рт бө ліктен....
Керекті сө здер: пайдаланылғ ан, айналғ ан, тұ рады, болғ ан.
3-сабақ Киіз ү йдің қ ұ рылысы
1-тапсырма Сұ рақ қ а жауап берің із
1. Киіз ү й іші нешеге бө лінеді?
2.Ү лкен адамдар мен қ онақ тарғ а арналғ ан орын қ алай аталады?
3. Ең сә улетті ә сем киіз ү йдің тү сі қ андай болады?
4. Ү йдің кү мбезін не қ ұ райды?
5. Шаң ырақ деген не?
6. Қ азақ тар «киелі қ ара шаң ырақ» деп неге айтады?
7. Киіз ү йдің ағ аш қ аң қ асы неше бө ліктен тұ рады?
8. Киіз ү йдің есігі ә детте қ ай жақ қ а қ арайды?
2-тапсырма Тө менде берілген сө здерді қ азақ тіліне аударып, сө йлем қ ұ растырың ыз
Шерсть, кожа, купол юрты, прутья, решетка, занавеска, валять войлок, шедевр, орнамент, ритуал
3-тапсырма Қ азақ тіліне аударың ыз
Каждая женщина-казашка умела украшать свое жилище (юрту), поэтому в юрте всегда было уютно и тепло. Мастерицы выкладывали в причудливый узор душу и сердце, потому их творенья становились истинными шедеврами народного творчества. Казахский народ создал самобытный орнамент, символику, в основе которых лежит знак Вселенной. Орнамент в древности имел ритуальное значение и люди понимали язык узора, умели его читать. Рисунок выкладывается на кошме, а для его выразительности применяется шнур.
В современной жизни народа казахской юрте придается большое значение, потому что она хранит в себе любовь к традициям и истории народа.
4-тапсырма Берілген мә тіндерді тү сініп оқ ып, мазмұ ндаң ыз
Киіз ү йдің қ ұ рылысы
Киіз ү йдің сү йектері: шаң ырақ, кереге, уық, сық ырлауық
Киіз ү й бө ліктері: ү йдің сү йектері, киіздері, бау – шулары (баулары мен басқ ұ р арқ андары)
Киіз ү йдің іші тө ртке бө лінеді:
Тө р - Киіз ү йдің қ онақ отыратын жері – тө р ең қ ұ рметті орын саналады. Қ онақ тың ө з ырысы бар деп тү сінген қ азақ тар келген мейманды тө рге отырғ ызады, қ азақ тың кең дігі мен қ онақ жайлығ ының белгісі қ онағ ын дә м ауыз тигізбей жібермеген. Бұ л тамаша ғ ұ рып кү ні бү гінге дейін сол кү йінде сақ талғ ан.
Сол жақ - Ү й иесінің отыратын жә не жататын орны
Оң жақ - Балалар орналасады.
Босағ а жақ та ер - тұ рмандар, киімдер ілінеді
От орны - Қ асиетті орын болып саналады. Мұ нда от жағ ылады, қ азан асылады
Басқ ұ р - кереге басы туырлық ты тесіп кетпеуі ү шін ү й айнала жү ргізілетін жалпақ оюлы қ ұ р.
Қ ұ р – ү й тіккенде керегелерді бір – біріне қ осып байлайтын терме бау.
Туырлық – кереге бойын, шағ ын ү йлерде шаң ырақ қ а дейін жабатын киіз.
Ши – киіз ү й бө лшегін, тұ рмыс бұ йымдарын жасайтын ө сімдік.
Ақ босағ а- ү й іші мен сыртқ ы ә лемді жалғ астыратын қ асиетті шекара. Сіздің босағ адан қ алай аттауың ыздан ү й иесіне деген кө ң ілің із аң ғ арылады. Егер сіз ү йге босағ аны оң аяқ пен аттап, басың ызды ие енсең із – бұ л сіздің ү й иесіне кө рсеткен ү лкен қ ұ рметің із.
Отбасы– ошақ қ асы. Ү йдің ортасында ошақ, ошақ та қ азан тұ рады. Бұ л – киелі орын. Қ азақ тың «отбасы», «отағ асы» атаулары да осыдан шық қ ан. От жанғ ан жерде тіршілік, тірлік бар.
5-тапсырма Мә тін бойынша сұ рақ қ ұ растырың ыз
6-тапсырма Венн диаграммасы арқ ылы киіз ү й мен қ абатты ү йді салыстыру
7-тапсырма Берілген сө здерді тө мендегі бө ліктерге бө ліп жазамыз
1. Киіз ү й жабдық тары –
2. Киіз ү й жасаулары –
3. Артық сө здер –
Берілген сө здер: шаң ырақ, кереге, туырлық, маң дайша, сық ырлауық, сандық, кебеже, жү каяқ, ағ аштө сек, кимешек, шашбау, қ ымыран, барқ ыт.
8-тапсырма Ү й, баспана туралы мақ ал-мә тел жазып, мағ ынасын тү сіндірің із
№ 2 СӨ Ж тапсырмасы
1-тапсырма «Тұ рғ ын ү й қ ұ рылысы» мә тінін ауызша баяндаң ыз.
2-тапсырма Тұ рғ ын ү й дизайны туралы хабарлама жасаң ыз
3-тапсырма Қ ала, ауыл ү йлерінің айырмашылық тары мен ұ қ састық тары туралы пікірталасқ а дайындалып келу.
IІІ МОДУЛЬ: МІНЕЗ ЖӘ НЕ КЕЛБЕТ
1-сабақ Адамның жан дү ниесі жә не сыртқ ы келбеті.
1-тапсырма Сұ рақ тарғ а жауап берің із
1. Адам мінезі қ андай болады?
2. Мінездің ұ намды белгілері?
3. Байсалды, сабырлы, кө пшіл, ақ кө ң іл адаммен сырласуды жақ сы кө ресіз бе?
4. Адамның қ андай мінезі тіл табысуды қ иындатады?
5. Ә дептілік сезімі дегеніміз не?
6. Адам бойында ең алдымен ө зіне-ө зі сын кө збен қ арай алатындай сыншылдық негіз не ү шін дамуы керек деп ойлайсың?
7. Мінездің жақ сы, жаман қ асиеттерін атап бере аласыз ба?
8. Қ ызғ аншақ жақ сы мінез бе?
9. Қ айсар, ө жет, батыл адам деп кімдерді айтар едің із.
10. Сіздің ойың ызша идеал деген кім? Ол қ андай адам болуы керек?
2-тапсырма Сұ хбатты жалғ астырың ыз
Жандос, сенің ең жақ ын досың бар ма?
-...................................................................
- Досың ның қ андай мінезі сағ ан ұ найды?
-.....................................................................
- Досың ның мінезінде қ андай кемшілік бар?
-......................................................................
- Сен ашулансаң, досың не істейді?
-......................................................................
- Ал досың ашуланып, ренжитін жағ дайлары бола ма?
-.......................................................................
- Ондай жағ дайда сен қ андай мінез кө рсетесің?
-........................................................................
- Жақ сы. Сенен ү йренетін мінез-қ ұ лық тар кө п екен.
-...................................................................................
- Ия, адам адамнан жақ сы мінезді, жағ ымды ә детті ү йрену керек.
-...................................................................................
3-тапсырма Жаң а сө здермен танысып, есте сақ таң ыз
адам мінезі - характер человека
сабырлы - спокойный
шыдамсыз - нетерпеливый
қ ызғ аншақ - ревнивый
байсалды - спокойный
кө пшіл - общительный
ақ кө ң іл - чистосердечный
кешірімді - простительный
жомарт - щедрый
жағ ымсыз – неприятный, противный
сабырсыз – нетерпеливый
кекшіл - злопамятный
кө ң ілсіз - без настроения
қ ылық – выходка
сырлас – близкий
4-тапсырма Мә тінді оқ ып, мазмұ ндаң ыз
Мінез жә не келбет
Адам мінезі ә ртү рлі болады. Біреуі – сабырлы, біреуі – шыдамсыз, енді біреуі – қ ызғ аншақ. Кез-келген адам қ оғ амда, ұ жымда ө мір сү реді. Сондық тан, мінезіне қ арай басқ а адаммен тіл табысып, мінезі арқ ылы ұ жымғ а танылады. Егер адам мінезі байсалды, сабырлы, кө пшіл, ақ кө ң іл болса, басқ а адамдар да онымен дос болып, сырласуғ а, ақ ыл-кең ес сұ рауғ а жақ ын тұ рады. Кешірімді болу, адам бойындағ ы жомарттық, кішіпейілдікте мерейің ді ө сіріп, алғ ысқ а бө лентеді.
Кейбір адамдардың сыртқ ы келбеті ә демі болғ анымен, жағ ымсыз мінездерімен ортасын жалық тырып, ө згемен тіл табысуын қ иындатады. Шыдамсыз, сабырсыз, қ ызғ аншақ, кекшіл болсаң, сен достарың нан алыстап кетесің. Ү немі жалғ ызсырап, кө ң ілсіз ө мір кешесің. Сондық тан жаман қ ылық тан аулақ болып, неғ ұ рлым мейірімді, сабырлы мінез кө рсетсең, сағ ан ө кпесі бар адамдардың ө зі сырлас досың дай болып кетеді. Жұ мсақ мінез, ұ стамдылық, сыпайылық - ө зің ді де, отбасың ды, досың ды да бақ ытқ а бастар жолдың тетігі. Халқ ымызда «Жақ сы адам – қ азына» деген нақ ыл сө з бар. Оның астарында адам мінезі жайлы ой айтылғ ан.
(Қ.Ж.Серғ азина, Ж.А.Қ ұ сайынова. Қ азақ тілі ОӘ К)
5-тапсырма Мә тін бойынша сұ рақ қ ұ растырың ыз
6-тапсырма Мінез-қ ұ лық қ а байланысты мақ ал-мә тел жазып, мағ ынасын тү сіндірің із
2-сабақ Адамның жан дү ниесі жә не сыртқ ы келбеті
1-тапсырма Сұ рақ тарғ а жауап берің із
1. Сыртқ ы келбет, сымбаттылық дегенді қ алай тү сінесіз?
2. Адам сымбатының бұ зылуына не себеп болады?
3. Омыртқ а жотасының қ исаюы неге байланысты болады?
4. Сыртқ ы келбеттің дұ рыс қ алыптасуы неге байланысты?
2-тапсырма Берілген сө здердің аудармасын сә йкестендірің із. Сө йлем қ ұ растырып, бірың ғ ай мү шелерді табың ыз.
| ауырлық кү ші – қ имыл-қ озғ алыс – қ оршағ ан орта – ғ ылыми ой – сипат – дара ө згешеліктер – қ айталанбастық – эмоцияғ а берілу – тұ рақ тылық – ұ намды – жарасымды – ө німді – сымбатты – жан дү ние – | характеристика стройный душа; внутренний мир неповторимость усилие; нагрузка продуктивный научные умы привлекательный движение окружающая среда передоваться эмоциям индивидуальные особенности постоянство приятный |
3-тапсырма Мә тінді оқ ып, ө з ойларың ызбен жалғ астырың ыз
Адамның жан дү ниесі жә не сыртқ ы келбеті
Адамның сыртқ ы келбеті мінез-қ ұ лқ ымен тығ ыз байланысты. Кез келген адамды бір кө ргенде-ақ оның кө зі, қ асы, беті, қ ұ лақ -мұ рны, аузы-мойны, дене бітімі сағ ан ә р қ илы ә сер етеді. Онымен танысып, ә ң гімелесіп, араласып кетпей тұ рып-ақ ол қ андай адам, сол жө нінде ө зіндік пікір де қ алыптастырып ү лгіресің. Бұ л адамды адамның сыртқ ы келбеті арқ ылы-ақ танып, білу қ асиеті. Содан, ә лдекімді бір кө ргенде-ақ «Ә лем-жә лем киінуді ұ нататын сә нқ ойсымақ екен», «Кү лкісі қ андай жасанды», «Тү рі қ андай тұ рпайы, ө зі арсыз жан шығ ар», - деп те жатамыз. Ә йтеуір, адамның сыртқ ы келбеті не сү йсіндіреді, не одан жиіркендіреді, тіпті, таң -тамаша да қ алдырады.
Сыртқ ы келбет (тү р) дегеніміз не?
Адамның сыртқ ы келбетіне кіретін дене, заттар, жаратылыс: киім, фигура (латын сө зі, аударғ анда: «сыртқ ы тү р» деген мағ ынаны білдіреді), келбет, бет-ә лпетінің ө згерісі, дене қ ұ рылысы, бойы, салмағ ы, мү сіні. Кеуде сү йектері кең дігінің мө лшеріне сә йкес шартты тү рде адамның дене қ ұ рылысы ү ш тү рге бө лінеді. Олар:
1. Астениктер. Бұ лар – тар сү йектілер.
2. Нормастениктер. Бұ лар – кең сү йектілер.
3. Гиперстениктер.Бұ лар – ө те кең сү йектілер.
(М. Сү леймен. Адамның сыртқ ы келбеті. Астана айнасы)
4-тапсырма Кө пнү ктенің орнына қ ажетті жалғ ауларды қ ойың ыз
Адамның...... келбеті, сымбаты – дегеніміз қ алыпты..... жә не жұ мыс кезінде адамның..... ә детпен ө з денесін дұ рыс......... айтады...... адамның денесі ұ намды, сыртқ ы келбеті жә не...... ісі ө німді.....
(Қ ажетті сө здер: сымбатты, сыртқ ы, жағ дайда, жарасымды, ұ стай білуін, болады, кү нделікті)
5-тапсырма а) Кө ркем – сө зінің синонимін тауып сө йлем қ ұ растырың ыз
ә)Досың ыздың сырт келбетін сипаттап жазың ыз
6-тапсырма «Адамның жан дү ниесі жә не сыртқ ы келбеті» тақ ырыбында сұ хбат қ ұ растырып, сұ хбат бойынша рө лдік ойын ойнаң ыздар
7-тапсырма Тө менде берілген мақ ал-мә телдердің мағ ынасын тү сіндірің із
· Сұ лу – сұ лу емес, сү йген сұ лу
· Сө зі райлының – жү зі шырайлы
· Жаманның сө зі – тү йеден тү скендей
· Жылтырағ анның бә рі – алтын емес
· Адамның жылтырағ ан сыртына емес, сұ лу ішіне қ ызық
3-сабақ Замандас келбеті. Адам бойындағ ы жағ ымсыз қ асиеттер
1-тапсырма Сұ рақ тарғ а жауап берің із
1 Мінезі жаман адамда жақ сы қ асиет бола ма?
2 Жаман мінезді қ алай тү зеуге болады деп ойлайсыз?
3 Атақ қ ұ марлық, мансапқ орлық дегенді қ алай тү сінесіз?
4 Ө зімшілдік дегеніміз не?
2-тапсырма Тө менде берілген сө здерді орыс тіліне аударың ыз
тә каппарлық -
іштарлық -
екіжү зділік -
жағ ымпаздық -
қ ызғ анушылық -
ө зімшілдік -
жемқ орлық -
жалақ орлық -
3-тапсырма Мә тінді оқ ып, мазмұ ндаң ыз
Адам бойындағ ы жағ ымсыз қ асиеттер
Кейбір адамдардың мінез-қ ұ лық тарында жағ ымсыз қ асиеттер болады. Мысалы, біреуді-біреу кө ре алмаушылық, іштарлық, екіжү зділік, тә каппарлық, жағ ымпаздық, пайдакү немдік, қ ызғ анушылық, ө зімшілдік, жемқ орлық, жалақ орлық, бұ зақ ылық жә не т.б.
Атақ қ ұ марлық пен мансапқ орлық жайлы Р.Шеридан: «Ең қ ұ діретті қ ұ штарлық – атақ қ ұ марлық. Міне осы қ ұ штарлық тан қ ұ тқ арар болса, қ алғ андарынан мен ө зім-ақ қ ұ тылар едім» – депті. Атақ қ ұ марлар мен мансапқ орлар атақ пен даң қ қ а жә не мансапқ а қ ызық қ ыш, айлакер, ө ркө кіректеу жә не ө зімшіл болып келеді. Ондай адамдардың алдарына қ ойғ ан басты мақ саты – шен-шекпенге, сый-қ ұ рметке бө лену, оң ай даң қ қ а, жең іл атақ қ а жә не мол табысқ а қ ол жеткізу, сондай-ақ лауазымды қ ызметке кө терілу. Олар ө з бойындағ ы іскерлік пен білімділік, парасаттылық қ абілеттерінің бар-жоғ ына қ арамай атақ пен мансапқ а қ арай ұ мтылады, ал қ оғ амдық жұ мыстарғ а немқ ұ райлы, атү сті қ арайды жә не халық тың мұ ң -мұ қ тажымен санаспайды.
Қ оғ амдық жұ мыстарғ а қ абілеті аз, білімі мен талабы жоқ, бірақ қ алталылар мен сү йеніші мық тылар кө здеген мақ саттарына, аң сағ ан армандарына жетіп жатыр. Мұ ндай атақ қ ұ марлық мен мансапқ орлық адамдар арасындағ ы адамгершілік қ арым-қ атынастың қ алыптасуына кері ә сер етіп жә не қ оғ амның ілгері басуына кедергі келтіреді.
Кө лгірлік (екіжү зділік) адам бойындағ ы ең жаман жағ ымсыз қ асиет. В.А.Сухомлинский былай деген екен: «Жамандық тың зоры – екіжү зділік, жағ ымпаздық ырқ ына жү ру. Осынау сан қ ұ былып тұ ратын жамандық ты тани біл, оғ ан тө збейтін, ымырасыз адам бол». Екіжү зді адамдар ө згелермен қ арым-қ атынас жасағ анда ө з бас пайдасын ойлап қ улық, айлакерлік сияқ ты жаман қ асиеттерге барады. Мысалы, қ ызметі жоғ ары кісіге бас пайдасын ойлап жағ ымпаздану, оғ ан бағ ынышты болу. Ондай адамдарғ а бастық қ алағ анын тауып беріп, жұ мысын оң шешіп берсе, жағ ымпаздығ ын жалғ астыра береді. Ал кө ң ілін таппаса, бетін ары бұ рып, теріс айналып кетеді де, неше тү рлі қ ұ йтұ рқ ы ә рекеттерге барады. Кө лгірсіген жандар ө з бойындағ ы жаман қ асиеттерді бү ркемелеп, ө зін ө негелі, кө регенді етіп кө рсеткісі келеді. Олар ө з пайдасын ғ ана ойлап, біреуге жалғ ан айтып жағ ынып, ө тірік айтып кө лгірсіп, ө сек тасып жамандап, біреуді шағ ыстырып, ұ рыстырып жү реді. Ал ө з шаруасын тындырып алғ аннан кейін, бұ рынғ ы таныстары, қ ызметтестерін танымай кетеді. Міне, осындай адамдардың бет-пердесін тану, ондай жандардан аулақ жү ру кімге де ү лкен олжа екенін ескере жү ру қ ажет.
(Қ. Ө рісбаев. «Адам бойындағ ы жағ ымсыз қ асиеттер», «Қ азақ стан-Заман» газеті, 27 желтоқ сан, 2007ж.)
4-тапсырма Адам бойындағ ы жағ ымды қ асиеттерді оң бағ анғ а, жағ ымсыз қ асиеттерді сол бағ анғ а жазып шығ ың ыз
| Жағ ымсыз қ асиеттер | Жағ ымды қ асиеттер |
5-тапсырма Ө з бойың ыздағ ы жаман қ асиеттерді қ алай мойындайсыз?
6-тапсырма Мінезге қ атысты сө здер мен сө з тіркестерінің мағ ынасын тү сіндірің із
Жібектей есілген мінез, тентек, дө рекі, кесір, кербез, паң, мақ таншақ, ерке, тура мінез, шапшаң.
№ 3 СӨ Ж тапсырмасы
1-тапсырма «Мінез жә не келбет» тақ ырыбын мазмұ ндау
2-тапсырма «Сұ лулық ә лемді қ ұ тқ арады немесе сұ лулық тың сыры» тақ ырыбында шағ ын шығ арма жазың ыз
3-тапсырма Ә демілік, сұ лулық тақ ырыбына мақ ал-мә тел табың ыз
ІV МОДУЛЬ: УАҚ ЫТ ЖӘ НЕ АДАМ
1-сабақ Уақ ыт алтыннан да қ ымбат
1-тапсырма Сұ рақ тарғ а жауап берің із
1. Сіз уақ ытың ызды дұ рыс пайдалана білесіз бе?
2. Бос уақ ытта немен шұ ғ ылданғ ан пайдалы?
3. Қ ызығ атын іс-ә рекетпен айналысқ анда, қ андай кү йде боласыз?
4. Бос уақ ытта мә дени орындарғ а баруды ұ натасыз ба?
5. «Уақ ыт алтыннан да қ ымбат» дегенді қ алай тү сінесіз?
6. Жер планетасындағ ы уақ ыт айырмашылық тары қ андай?
7. Уақ ыттың негізгі бірліктеріне не жатады?
8. Уақ ыт, мезгіл, тә улікке қ атысты қ андай атауларды білесіз?
9. Уақ ытың ызды қ алай ү немдейсіз?
2-тапсырма Екі бағ анды сә йкестендірің із
| уақ ыт кестесі тың ғ ылық ты ө зіне бос уақ ыты рухани жү йке қ уаты қ ызығ ушылық тау кесте тоқ ыма мә дени орындар жаның ызғ а жылылық | свободное время исполнительный духовный расписание времени себе гора душе культурные места сила тепло вышивка интерес, забава нерв вязать |
3-тапсырма Жаң а сө здермен танысып, есте сақ таң ыз
қ ұ н – цена
сә т – момент
даналық – мудрость
ө зін-ө зі қ адағ алау – самоконтроль
дерт – болезнь
еріншектік – ленивость
шашылу – трата
ү немі – регулярно, постоянно
4-тапсырма Мә тінді оқ ып, мазмұ ндаң ыз
Уақ ыт алтыннан да қ ымбат
Адам ә рбір кү нін, ә рбір сағ атын мақ сатсыз ө ткізбеу керек. Ол ө зінің бойындағ ы қ айрат-жігерін, ақ ыл-ойын ө зі ө мір сү ріп отырғ ан қ оғ амғ а жұ мсап, қ алтық сыз ең бек етуге, сө йтіп ө зі ү шін де, ө згелер ү шін де игіліктер жасауғ а жұ мсауы керек.
Уақ ыт бізбен санаспайды, тез ө тіп кетеді. Сондық тан ө мірдің ә рбір сә тін бір кү ндік қ ызық тармен ғ ана қ ор қ ылмай, ө мірдің ізсіз, мазмұ нсыз болмауын қ адағ алау керек.
Қ азіргі жастық шақ адамның ө мірінің қ айратты да, мү мкіндігі мол тамаша шағ ы. Оны жылдың кө ктем мезгілімен салыстыруғ а болады. «Кө ктемнің бір кү ні - жылғ а азық», - дейді халық. Ендеше жастық тың бір кү ні - сенің бү кіл ө мірің е азық деуге болады. Уақ ыт бар ғ ой деп бү гінгі ісің ді ертең ге қ алдырма.
Психолог мамандардың айтуынша, уақ ытты ә р адам денсаулығ ына, жасына, кө ң іл-кү йіне байланысты ә р тү рлі қ абылдайды. Адам жайбарақ ат кү йде болғ анда, уақ ыт зымырап бара жатқ андай кө рінсе, бір нә рседен қ орық қ ан кезде, керісінше, уақ ыт тоқ тап қ алады. Сондай-ақ уақ ытқ а жаның дағ ы адамдардың да ә сері бар. Жақ сы ә рі кө ң ілді адамдармен сө йлесіп отырсаң ыз, уақ ыт тез ө тсе, мылжың, бос сө зді кө п айтатын немесе пессимист адамдармен бірге болсаң ыз, уақ ыт жү рмей қ ояды.
Осы кү нге дейін ғ ылымның ө зі уақ ытқ а нақ ты анық тама берген жоқ. Біреулер уақ ыт бір орында тұ рады, тек біз оны баспалдақ сияқ ты аттап ө тудеміз десе, енді біреулері ол ө з жолымен жү руде, біз ілесуші ғ анамыз деп жауап беруде. Зерттеулер кө рсеткендей, адам миында немесе ағ засында нақ ты уақ ытты есептеп отыратын бө лшек жоқ.
Француз зерттеушісі Мишель Сифр 1960 жылы тә жірибе жасап кө рді. Ол кү ннің кө зі кө рінбейтін, жарығ ы мен сағ аты жоқ ү ң гірге кіріп екі ай ө мір сү ріп кө рген. Нә тижесінде, 4-5 сағ ат болмаса, ә деттегі 24 сағ аттан жаң ылмағ ан. Яғ ни, уақ ыттың ақ ырын немесе жылдам ө туі тек ө зің ізге байланысты. Ә рдайым жаның ызғ а жақ сы адамдарды жинап, уақ ытты тиімді пайдалана білген жө н.
5-тапсырма Мә тін бойынша сұ рақ қ ұ растырың ыз
6-тапсырма Оқ ың ыз, есте сақ таң ыз. Уақ ытың ызды дұ рыс пайдаланың ыз, уақ ытың ыздың жауларынан сақ болың ыз
а) Уақ ытты саналы сезініп, ө мір сү рің із.
ә) Ең бек ету ү шін уақ ыт табың ыз, бұ л табыс кепілі.
б) Ойлану ү шін уақ ыт табың ыз, бұ л – кү ш жігер бастауы.
в) Ойын ү шін уақ ыт табың ыз, бұ л – жастық қ ұ пиясы.
г) Оқ у ү шін уақ ыт табың ыз, бұ л – білім негізі.
ғ) Достық ү шін уақ ыт табың ыз, бұ л – бақ ыттың шарты.
д) Армандау ү шін уақ ыт табың ыз, бұ л – жұ лдыздарғ а барар жол.
е) Махаббат ү шін уақ ыт табың ыз, бұ л – ө мірдің шынайы қ уанышы.
ж) Кө ң іл ү шін уақ ыт табың ыз, бұ л – жанның ә уені.
Уақ ытымыздың жаулары
а) тү сініксіз мақ саттар
ә) тың дай білмеу
б) «жоқ» - деп айта алмау
в) телефонмен ұ зақ сө йлесу
г) асығ ыс шешімдер
ғ) ұ мытшақ тық
д) жұ мыс уақ ытында кофе, шә й ішуге кететін ү зілістер
е) жоспарлай білмеу
2-сабақ Студенттің бос уақ ыты
1-тапсырма Сұ рақ тарғ а жауап берің із
1. Бос уақ ытың ызды қ алай пайдалана аласыз? (демалыс кү нің ізді)
2. Бү гінгі жұ мысты ертең ге қ алдырасыз ба?
3. Уақ ытың ызды ү немдей аласыз ба?
4. Ә р кү нге жоспар қ ұ расыз ба?
5. Босқ а кеткен уақ ытың ызғ а ренжисіз бе?
6. Уақ ыт – алтыннан қ ымбат дейді, неге?
7. Уақ ытты басқ ару дегеніміз не?
8. Уақ ытты мең геру не ү шін керек?
9. Уақ ыттың жаулары не деп ойлайсыз?
2-тапсырма Сө здердің антонимдерін жазың ыз
Басталу, кешігу, таң ертең, бү рсігү ні, ертең, ерте.
3-тапсырма Сө з тіркестерін қ атыстырып, сө йлем қ ұ растырың ыз
Уақ ыт талабы, уақ ыт жоқ, уақ ыт тапты, уақ ыт ө ткізді, уақ ыт болып қ алды, уақ ытты бағ алау, уақ ытты пайдалану, уақ ыт қ ымбат, уақ ытша бағ а, уақ ытты босқ а ө лтірме, уақ ытты ү немдеу.
4-тапсырма Мә тінді оқ ып, ө з ойың ызбен бө лісің із
Студенттің бос уақ ыты
Адамдар бос уақ ыттарын ә р тү рлі ө ткізеді. Біреулер ү йде тыныштық та отырып демалғ анды жақ сы кө реді. Кө бінесе теледидар қ арайды, музыка тың дайды, кітап оқ иды немесе ө здерінің сү йікті ісімен айналысады. Ал кейбір адамдар табиғ атқ а шығ ады, жағ ажайғ а, саяжайғ а, тауғ а, демалыс ү йлері мен сауық тыру кешендеріне барады.
Жазда адамдардың кө бін жағ ажайдан кездестіруге болады. Жаздың ыстық кү ндері оларғ а суғ а тү су, кү нге кү ю, жү зу ұ найды. Қ азіргі кезде жағ ажайларда адамдардың демалуына кө п жағ дай жасалғ ан.
Демалыс орындарының бірі – кинотеатр. Кинотетрғ а келген жаң а фильмдер туралы теледидардан берілген жарнамалардан, газетке шық қ ан хабарландырулардан білеміз. Бұ л кү ндері кинотеатрларда тек кинозалдары ғ ана емес, сонымен қ атар, би залдары, ойын бө лмелері, дә мхана бар. Сол себепті қ азіргі кинотеатрларды ойын-сауық, демалу, кө ң іл кө теру орталығ ы деуге де болады.
Бос уақ ытта мә дени орындарғ а яғ ни театрғ а барып, ә нші, биші, кү йшілердің ө нерін кө рген дұ рыс. Мұ ражайғ а барып, суретшілердің ө нерін тамашалғ ан да жақ сы.
Сонымен қ атар, бос уақ ытта таза ауада қ ыдыруды, мұ з кешенінде сырғ анақ тебуді, саябақ та, қ аланың кө рікті жерлерінде серуендеуді, спортпен айналысуды ә детке айналдырса, кез-келген адамның бос уақ ыты қ ызық ты ө тері сө зсіз.
Ал студенттің демалуы мен бос уақ ытын ө ткізуі -білім алып жатқ ан оқ у орнындағ ы тә рбие ісімен тығ ыз байланысты. Біздің оқ у орнымыз студенттердің бос уақ ыттарын мә дени шараларғ а: қ аламыздың кө рікті жерлеріне, тарихи-мә дени орындарғ а апарып, спорттық ойындарғ а, мазмұ нды мерекелерге қ атысуын ұ йымдастырып тұ рады. Студенттердің бос уақ ытын тиімді ө ткізуі ү шін дебаттық, спорттық, ө нертапқ ыш клубтары жә не ә ртү рлі байқ аулар, фестивальдер ұ йымдастырылады. Сонымен қ атар, кiтапхана қ орында студентке қ ажетті кітаптар, ғ аламторда, электронды оқ у қ ұ ралдары да жетерлік. Кітапхананың жұ мыс уақ ыты таң ғ ы сағ ат сегізден, кешкі сағ ат тоғ ызғ а дейін. Университетімізде білім нә рімен сусындаймын деген студенттерге барлық жағ дай жасалынғ ан.
5-тапсырма Мә тін бойынша сұ рақ тар қ ұ растырың ыз
6-тапсырма Уақ ыт туралы нақ ыл сө здерді есте сақ таң ыз
· Адамдардың бә рінде уақ ыт бар, ә йтсе де, ол барлық адамғ а жетіспейді.
· Уақ ыт ойымыздан да жү йрік.
· Уақ ыт – алақ анымызғ а қ ұ йып алғ ан су секілді, шө лімізді қ андырып ү лгеруге тиіспіз.
· Уақ ыт бізге жаң а болып кө рінген нә рсенің бә рін ескіртеді.
· Сә бидің бір сағ аты, қ арттың бір кү нінен қ ысқ а.
· Уақ ыт – керемет ұ стаз, алайда шә кірттерін ө лімге қ иятыны жаман.
· Уақ ытым бос ө тті деп кү лмеген кү нің ізді айтың ыз.
· Ә р кү нің – жаң а ө мір.
7-тапсырма «Менің кү н тә ртібім» тақ ырыбында ө з ойың ызды жазың ыз
3-сабақ Халық тың уақ ытты анық тау белгілері
1-тапсырма Жаң а сө здерді оқ ып, есте сақ таң ыз!
бір сә т - мгновение
қ ас қ ағ ым - миг
сү т пісірім- 5-10 минут
бие сауым - (1, 5 часа)
ет пісірім - 2, 5 - 3 часа
жарты кү н - пол дня
тә улік - сутки
бір кү н - один день
бір тү н-одна ночь
ғ асыр (100 жыл) - век
мү шел (12 жас) - двенадцатилетний цикл
таным-тү сінік - познание
табыну - поклонение
қ ағ ида - правило, принцип
сенім - доверие
кө шу - перекочевывание, кочевать
қ ыстау - зимовка
соғ ым - убоина
мал тө лдету - подготовка к принятию приплода
2-тапсырма Мә тінді оқ ып, мазмұ ндаң ыз
Қ азақ халқ ы уақ ытты анық тауда, ө зіндік бай тә жірибе жинақ тап, оны қ олданудың сә ті мен жолдарын, оғ ан лайық ты сө з ө рнектерін таба білді. Мерзім, мезгіл ө лшемдеріне қ атысты халық ө лшемі мен атаулары ө те бай. Ұ лттық ұ ғ ымда мерзім - уақ ыттың, мезгілдің шамасы мен ұ зақ тығ ын білдіреді (мысалы: бие сауым, кү н, ай, тоқ сан). Мезгіл сол уақ ыттың бір сә тін айқ ындайды (мысалы: тү с, кеш, тү н ортасы). Қ ыс, кө ктем, жаз, кү з мезгіл ө лшемдеріне жатады. Мерзім ө лшемдері: бір сә т, қ асқ ағ ым, ә дегенше (1 секунд), сү т пісірім (5-10 минут), бие сауым(1, 5 сағ ат), ет пісірім (2, 5 - 3 сағ ат), жарты кү н, тә улік - бір кү н, бір тү н немесе 24 сағ ат, апта (7 кү н), ай (30 - 31 кү н), тоқ сан (3 ай), жыл (365 кү н немесе 12 ай), ғ асыр (100 жыл). Адам ө мірі де жас (1 жыл), мү шелмен (12 жас) есептеліп, бір мү шел (13 жас), екі мү шел (25 жас), ү ш мү шел (37 жас), тө рт мү шел (49 жас), тағ ы сол сияқ ты бө ліне береді.Мерзім ө лшеміне кү н, ай аттары да жатады. Уақ ыт мезгілдерін анық тауда жә не оның жиіліктерін жіктеп, айыруда халық тең еулері мен ө лшемдері ә рі қ ызық, ә рі анық, ә ртү рлі жә не ө те бай (мысалы: елең - алаң, таң сә рі, т.б.). Уақ ыт шамасын анық тау арқ ылы халқ ымыз таным - тү сінік, ой, ә р істің байыбына терең бойлау, бағ дарлау қ асиетін, тіл қ абілетінің жоғ ары тұ рғ анын да дә лелдеп береді. Қ азақ халқ ы бір кезде уақ ытты кү ннің, айдың, жұ лдыздың қ озғ алысы мен тууына қ арай болжап белгілеген. Олар уақ ытты кү ндіз кө лең кеге, тү нде жұ лдызғ а қ арап болжағ ан. Бү гінгі кү ні қ азақ халқ ының астрологиялық есептері, ғ ылымғ а сә йкес қ ағ идалары мен сенімдері болғ аны туралы анық талып, кө п айтылуда.
Қ азақ тар осы есеп арқ ылы жайлауғ а қ ай уақ ытта кө шу, кү зеу мен қ ыстауғ а қ ашан келіп, қ ой мен қ озыны қ ай уақ ытта қ ырқ у, қ ай мезгілде мал тө лдету, соғ ымды қ ашан сою, шө пті қ ашан шабу сияқ ты шаруашылық мезгілдерін тап басып, белгілеп отырғ ан
(С.Кенжеахметұ лы «Жеті қ азына»)
3-тапсырма Мә тін бойынша сұ рақ қ ұ растырың ыз
4-тапсырма Жақ ша ішіндегі сө здерге қ ажетті қ осымшаларды жалғ ап, сө йлемдерді толық тырың ыз
Кү н (атқ ан)... батқ анғ а дейінгі (уақ ыт)... ә р халық ө зінше бө лген. Мысалы, парсылық тар (кү н)... (бес)... бө лсе, ежелгі мысырлық тар (он екі).., бө лген. Біз қ азір ежелгі Вавилон тұ сында-ақ пайда болғ ан уақ ыт санау (жү йесі)... қ олданамыз. Онда (тә улік). 24 сағ атқ а, ал (сағ ат)... 60 минутқ а бө лген.
5-тапсырма Білгенің із жө н!
Кү н шық қ аннан батқ анғ а дейінгі уақ ытты ә р халық ө зінше белгілеген. Мысалы, парсылық тар кү нді беске бө лсе, ежелгі мысырлық тар 12-ге бө лген. Біз қ азір ежелгі Вавилон тұ сында-ақ пайда болғ ан уақ ыт санау жү йесін қ олданамыз. Онда тә улікті 24 сағ атқ а, ал сағ атты 60 минутқ а бө лген.
Уақ ытты ө лшеу ү шін қ олданылатын ең қ арапайым аспаптар - қ ұ м сағ ат жә не су сағ ат.
Қ ұ м сағ ат Азия елдерінде шық қ ан. Қ ұ м сағ аттар ұ зақ уақ ыт кемелерде қ олданылып келді, қ азір медицина саласында, ем қ абыбылдау кабинеттерде қ олданылады.
Ежелгі заманда «клепсидр» (грекше - су ұ рлаушы) деа атағ ан су сағ аттар кең тарағ ан-ды. Бұ л сағ ат уақ ытты ағ ып шық қ ан су мө лшеріне қ арап айырғ ан.
Маятник - қ азіргі сағ аттардың негізгі бө лігі. Маятникті уақ ытты ө лшеуге пайдалануды ең алғ аш Галилео Галилей ұ сынғ ан. 1656 жылы голландиялық ғ алым Христиан Гюйгенс жасап шығ арды («Алгорифм» журналынан).
6-тапсырма Мә тін бойынша тө мендегі сұ рақ тарғ а жауап берің із
1. Уақ ытты ертеректе немен ө лшеген екен?
2. Қ ұ м сағ атты нені ө лшеуге пайдаланғ ан?
3. Клепсидр делінген сағ аттың қ андай тү рі? Онымен нені ө лшеген?
4.Маятникті уақ ытты ө лшеуге пайдалануды кім ұ сынғ ан?
5. Христиан Гюйгенс қ ай жылы қ андай сағ ат ойлап тапты?
7-тапсырма Берілген сө йлемдерді қ азақ тіліне аударып, мағ ынасын ашың ыз
Три вещи никогда не возвращаются обратно: время, слова, возможность.
Три вещи никогда не следует терять: спокойствие, надежду, честь.
Три вещи в жизни наиболее ценны: любовь, убеждения, дружба.
Три вещи в жизни никогда не надежны: мечты, удача, состояние.
Три вещи определяют человека: труд, честность, достижения.
Три вещи разрушают человека: гордыня, злость, богатсво.
8-тапсырма Кестені толтырың ыз (Ұ яшық тағ ы сө здер: Жыл мезгілдері, ай аттары, апта кү ндері, мү шел жылдар)
| Жыл мезгілдері | Ай аттары | Апта кү ндері | Мү шел жылдар |
№ 4 СӨ Ж тапсырмасы
1-тапсырма «Уақ ыт алтыннан да қ ымбат» тақ ырыбын мазмұ ндаң ыз
2-тапсырма Қ азақ халқ ының ұ ғ ымындағ ы киелі сандар туралы айту
3-тапсырма Мақ ал-мә телдерді керекті сө здермен толық тырып жазың ыз
1.......................... орда бұ збағ ан,............................. қ амал ала алмайды.
2.............. – ердің жасы, -.................. ел ағ асы.
3...................... досың болса да,......................... жетпей тұ рады.
4................................ кү н атан болғ анша,................... кү н бура бол.
5......................... тү йе сү йкенсе, арасында шыбын ө леді.
6........................... жаудан да....................... жансыз жаман.
7........................... елі ауызғ а............................. елі қ ақ пақ.
8 Білекті.................... жығ ар, білімді......................... жығ ар.
4-тапсырма «Уақ ытты ү немдеу де - ө нер» тақ ырыбына шығ арма жазың ыз
5-тапсырма Білгенге маржан
Бізге берілетін уақ ыттың ә р секундына дейін ө з уақ ытымызды қ уанышымыз ү шін ө з орнымен жұ мсауғ а міндеттіміз;
1 жылдың қ адірін білгің келсе, сыныпта қ алғ ан оқ ушыдан сұ рағ айсың;
1 айдың қ адірін білгің келсе, 8 айлық нә рестесін дү ниеге ә келген анадан сұ рағ айсың;
1 аптаның қ адірін білгің келсе, апталық журнал шығ аратын редактордан сұ рағ айсың;
1 сағ аттың қ адірін білгің келсе, бір-бірін асығ а кү ткен ғ ашық тардан сұ рағ айсың;
1 минуттың қ адірін білгің келсе, пойыздан қ алып қ ойғ ан жолаушыдан сұ рағ айсың;
1 секундтың қ адірін білгің келсе, жол апатынан алдын алуғ а ү лгермеген кө лік жү ргізушісінен сұ рағ айсың;
1 мили секундтың қ адірін білгің келсе, ә лемдік жарыста кү міс жү лде алғ ан желаяқ жолаушыдан сұ рағ айсың;
Бү гінгі уақ ытпен ө мір сү р, ертең гі кү нге ү мітпен қ ара.
Ең қ иын жоғ алту - уақ ытты жоғ алту.
Ақ ша-қ ымбат, ө мір-қ ымбаттырақ, ал уақ ыт-одан да қ ымбат.
Сезім мен кү шке қ арағ анда, уақ ыт пен сабырлық кө п нә рсе береді.
Ендеше ә р сә тің ді ұ тымды пайдалан. Ұ мытпа!
Ешкімде уақ ыт диірменін тоқ тата алмайды.
V МОДУЛЬ: САЛАУАТТЫ Ө МІР САЛТЫ
1-сабақ Дені саудың – тә ні сау
1-тапсырма Сұ рақ тарғ а жауап берің із
1. Денсаулық дегенді қ алай тү сінесіз?
2. Ө зің із салауатты ө мір сү ру ү шін қ андай іс-ә рекеттер жасайсыз?
3. Салауаттылық – ө мір негізі деген кө зқ арасқ а қ алай қ арайсыз?
4. Денсаулық ты сақ таудың қ андай шарттары бар?
5. Зиянды ә рекеттерге нелер жатады?
6. Темекі шегу қ андай ауруларғ а шалдық тырады?
7. Ішімдіктің адам ағ засына келтіретін зияны?
8. Есірткі заттарының зардаптары?
9. Жұ қ палы аурулар жайлы не білесіз?
10. Адамдар не себепті зиянды іс - ә рекеттерге барады деп ойлайсыз?
11. Зиянды ә рекеттерден аулақ болу, салауатты ө мір салтын сақ тай білу ү шін адам бойында қ андай қ асиеттері басым болуы керек?
2-тапсырма Берілген сө з тіркестерін аударып, сө йлем қ ұ растырың ыз
Крепкий иммунитет, здоровый образ жизни, крепкое здоровье, ежедневная зарядка, вечерная прогулка, физические нагрузки, правильное питание, саблюдение диет, здоровый сон, режим сна, режим питания, чистый воздух.
3-тапсырма Мә тінді оқ ып, мазмұ ндаң ыз
Дені саудың – жаны сау
Қ азақ халқ ында «бірінші байлық – денсаулық» - деген мақ ал бар. Шынымен де, егер адамның денсаулығ ы болмаса, оның бү гінгі қ оғ амның толық белсенді мү шесі болуы қ иынғ а тү седі. Кү нделікті ө мір бізге ә р тү рлі қ иындық тарды алғ а тартады. Оларды жең у ү шін, ө з мақ саттарымызғ а жету ү шін, ең алдымен, деніміз сау болуы керек.
«Ауырып ем іздегенше, ауырмаудың жолын ізде», - деген де мақ ал бар. Ауырмау да ө з қ олымызда. Біз дұ рыс тамақ танып, кө птеген ағ зағ а зиян заттардан аулақ болып, денемізді шынық тыра білсек, дә рігерлерге жиі-жиі бара бермес едік. Халық тың денсаулығ ы оның ә леуметтік жағ дайымен де байланысты. Сондық тан біздің елімізде халық тың денсаулығ ын сақ тап қ алу мә селесіне кө п кө ң іл бө лінеді.
Ерте кезде қ азақ тар табиғ атпен ө те тығ ыз байланыста ө мір сү рді. Жазда жайлауда, қ ысы қ атал қ ыстауларда мал бағ ып, сол малдың етімен, сү тімен қ оректенген қ азақ тар ө те тө зімді халық болғ ан. Тү йенің шұ баты, жылқ ының қ ымызы тек тамақ қ ана емес, сонымен қ атар ауруғ а ем де болғ ан. Ауыра қ алса, емді ата–бабаларымыз табиғ атта ө скен шө птердің дә рілік қ асиеттерінен тапқ ан.
Қ азіргі уақ ытта денсаулық ты сақ тау - ө те ө зекті мә селелердің бірі. Медицинаның дамығ ан тұ сында адам ағ засының ауруларғ а қ арсы тұ руы ә лсіреген. Бұ ғ ан экологиялық факторлардың ә сері де бар. Жас буын ө з денсаулығ ын қ азірден ойлар болса, жағ ымсыз ә деттерден аулақ болғ
|
|