Көру талдағышының қызметін зерттеу әдістері.

а) Кө здің жітілігін (ө ткірлігін) анық тау.

Кө здің анық тап қ арайтын заттың ө те ұ сақ бө лшектерін жете айыру қ абілетін кө ру жітілігі (ө ткірлігі) деп атайды. Оны кө з айыра алатын, яғ ни біртұ тас емес, бө лек кө рінетін нү ктелердің арасындағ ы ең кіші қ ашық тық бойынша анық тайды. Қ алыпты кө з бір тік бұ рыш астындағ ы кө рінетін екі нү ктені айыра алады. Кө здің ө ткірлігі торлы қ абық тың орталығ ында- сары дақ та ө те жоғ ары болады.

Жұ мысты орындау: Кө здің жітілігі ә р тү рлі кө лемді 12 қ атар ә ріптерден немесе тұ йық талмағ ан шең берлерден тұ ратын арнаулы кестенің (Сивцев кестесі) кө мегімен анық талады. Ә рбір қ атардың тұ сында сан жазылады, ол қ алыпты кө здің осы қ атардағ ы ә ріптерді дұ рыс айыратын қ ашық тығ ының метрлік кө рсеткіші. Бұ л кесте жарығ ы жақ сы немесе электр шамы жағ ылғ ан бө лменің қ абырғ асына ілінеді.

Зерттелуші адамды, бір кө зін арнаулы қ алқ аншамен жауып, кестеден 5 метр қ ашық тық та отырғ ызады. Сонан кейін адамғ а кө рсеткіш таяқ шамен кө рсетілетін ә рбір қ атардағ ы ә ріптерді атауды сұ райды. Анық тауды жоғ ары қ атардан бастап тө мен қ арай жү ргізеді де, адамның 2-5 с ішінде ә ріптерді дұ рыс жә не анық кө ретін қ атарын табады.

Егер зерттелуші адам 10-шы қ атардағ ы ә ріптердің бә рін анық кө ретін болса, оның кө зінің жітілігі 1-ге тең болады, бұ л қ алыпты кө ру жітілігі. Егер кө здің жітілігі басқ аша болса, онда ол Снеленн формуласы бойынша есептеліп шығ арылады.

d

V =- - - -,

D

мұ нда V - кө ру жітілігі;

d - зерттелушінің кестеден тұ рғ ан қ ашық тығ ы (5м);

D - осы қ атардың ә ріптерін қ алыпты кө збен кө ретін қ ашық тық (ол сан ә рбір қ атардың сол жағ ында жазылғ ан).

Осы ә дісті қ олданып екінші кө здің де кө ру жітілігін анық тау керек.

б) Кө з шалымын анық тау (периметрия).

Кө зді бір нү ктеге тоқ татқ анда кө рінетін кең істікті кө здің шалымы деп атайды. Кө з шалымының шекарасын ө лшеу ү шін периметр (Форстер периметрі) деген аспап қ олданылады.

Кө здің шалымы ә р алуан тү стерге бірдей емес, ол тү ссіз заттарғ а ө рісті келеді. Кө к жә не сары тү стерге ол ә жептә уір кіші, қ ызыл тү ске одан да аз, ал жасыл тү с ү шін кө здің шалымы сыртқ а қ арай тек 30 градусқ а дейін жетеді.

Тү рлі тү сті тест-объекттермен 4 меридиандарда анық талғ ан кө з шалымының қ алыпты шекарасы.

20- кесте

Адамның екі кө зінің шалымы аз да болса да тең болады, оның кең істіктің терең дігін байқ ауғ а зор маң ызы бар.

Жұ мысты орындау: Зерттелуші адам иегін периметр штативінің тіреуіне қ ойып, жарық қ а қ арсы арқ асын беріп отырады. Тіреудің биіктігін штативтің жоғ арғ ы шеті кө з алмасының астына дә л келетіндей етіп орналастыру керек. Сонан кейін зерттелуші периметрдің ортасында орналасқ ан ақ нү ктеге бір кө зін тігеді де, екінші кө зін жұ мады. Периметрдің доғ асын кө лденең қ алыпта орналастырып, ө лшеуді бастайды. Ол ү шін соң ында ақ таң басы бар таяқ шаны периметрдің ішкі бетімен 90 градустан (сыртқ ы жақ тан) О-градусқ а (ішкі жақ қ а) қ арай баяу жылжытады да, зерттелушінің, кө зін қ озғ алтпай қ арағ ан кездегі, осы белгіні алғ ашқ ы байқ ау бұ рышын белгілейді, оны жазып алады.

Кө з шалымының шекарасын дә лірек анық тау ү шін периметрдің бірнеше меридианаларында анық тауғ а болады: кө лденең (сыртқ ы жә не ішкі) жә не тіке (жоғ арғ ы жә не тө менгі). Сонымен қ атар, ақ таң балы таяқ шаның орнына тү рлі тү сті таң басы бар (кө к, қ ызыл, сары, жасыл жә не т.б.) таяқ шалар қ олданып, осы ә діспен адамның тү рлі тү сті кө з шалымын анық тауғ а болады.

Зерттеудің нә тижесі бойынша ә р кө здің шалым шекарасын анық тап, оның периметрлік бейнесін қ алыпты жағ даймен салыстыру керек.

в) Тү рлі тү сті кө руді зерттеу.

Кейбір тү сті ажырату кемістігін, жартылай тү сті танымау - тұ ң ғ ыш рет осындай кемістіктен зардап шеккен ағ ылшын физигі Д. Дальтон сипаттап жазды. Сондық тан аса кө п таралғ ан тү сті тү йсіну аномалиясы (ауытқ ушылығ ы) осы ғ алымның есімімен " дальтонизм" деп аталғ ан.

Тү сті ажыратуды анық тау ү шін адамғ а тү рлі тү сті (полихроматикалық) кестелерді (Е.Б.Рабкин) кө рсетеді немесе ә р тү сті заттардың ішінен тү сі бірдей заттарды таң дап алуын тексереді. Зерттелуші адамғ а 1 м қ ашық тық тан 5 с ішінде жеке-жеке 25 таблица кө рсетеді, ол ә рбір таблицада қ андай фигура немесе сан бейнеленгенін айту керек. Сонда қ алыпты кө руші жә не тү рлі тү сті ажырататын адам (трихроматтар) дұ рыс анық тайды.

г) Аккомодация кө лемін анық тау

Ә р тү рлі қ ашық тық та орналасқ ан заттардың бейнесін анық кө ру қ абілетін аккомодация дейді. Аккомодация кө з бұ ршағ ының жарық сындыру қ абілетінің ө згеруі негізінде іске асады.

Жұ мысты орындау: аккомодация мө лщерін анық тау ү шін зерттелуші адам сың ар кө зімен таблицадағ ы ең ұ сақ шрифті оқ и алатын ең жақ ын қ ашық тық ты анық тайды да, формула бойынша аккомодация кө лемін шығ арады. А= 1/ L, мұ ндағ ы А- аккомодация мө лшері, L – метр ө лшемімен кө рсетілген шрифті оқ и алу қ ашық тығ ы. Қ алыпты жағ дайда аккомодация мө лшері А= 1/ L=10 Д.

д) Сфералық аберрацияны кө рсету

Кө з бұ ршағ ының шетінен ө ткен сә улелер оның ортасынан ө ткен сә улеге қ арағ анда кү штірек сынады. Мұ ны сфералық аберрация деп атайды.

Жұ мысты орындау: сфералық аберрацияны байқ ау ү шін бір кө зді жұ мып, екінші кө зге саусақ ты немесе қ аламды ол бұ лдырап кеткенше біртіндеп жақ ындатады. Содан кейін кө з бен заттың (қ аламның) арасының дә л ортасына кішкентай ғ ана тесігі бар диаметрі 0, 5- 1 мм қ ара қ ағ азды қ ояды. Сонда тесік арқ ылы заттың бейнесі қ айтадан анық кө рінетін болады, себебі торлы қ абық қ а кө з бұ ршағ ының ортасынан ө ткен сә улелер ғ ана тү седі.