Жүректің физиологиялық қасиеттерін тәжірибеде зерттеу.

А) Бақ а жү регінің жиырылуын байқ ау жә не оны тіркеу.

Жү рек етінің қ ызметі ырғ ақ ты тү рде байқ алады. Жү рекше мен қ арыншалардың жиырылуы мен босаң суы белгілі жү йеде жалғ асады. Жү рекшелер мен қ арыншалардың бір систоласы мен диастоласын жә не жалпы ү зілісті қ амтитын кезең ді жү рек қ ызметінің циклы деп белгілейді.

Қ алыпты жағ дайда ересек адамның жү рек циклының ұ зақ тығ ы 0, 8 с. Жү рек циклының графикалық тіркеу тә жірибесі (кардиограммасын) бақ аның жү регіне жасалады.

Жұ мысты орындау: Орталық жү йке жү йесі бұ зылғ ан бақ аны ағ аш пластинкағ а шалқ асынан салып, тү йреуіштермен бекітеді. Қ айшымен дене қ уысын тілгеннен кейін жү ректі ү лпершегінен (перикардтан) босату керек. Жалаң аштанғ ан жү ректің ү стіне уақ ыт сайын Рингер ерітіндісін тамызып, оның кеуіп қ алмауына жағ дай жасалады.

Бақ а жү регінің жиырылуын (кардиограммасын) жазу ү шін арнайы кішкене рычагқ а орналастырылғ ан қ аламды қ олданады. Осы қ аламның екінші жағ ына жіппен байланғ ан қ ысқ ышты (серфинді) бақ аның жү регінің ұ шына жалғ астырады да, айналып тұ рғ ан кимографқ а оның жиырылуын жазады (сурет 1).

Жазылып алынғ ан кардиограммада жү рекше мен қ арыншалардың жиырылуы жә не жалпы ү зілісі айқ ын байқ алады.

Тә жірибенің схемасын салып, жазылғ ан бақ аның кардиограммасын талдап, оның кезең дерін белгілеу керек.

Б) Жү рек арқ ылы қ озудың ө туін талдау. Станниус тә жірибесі.

Алғ ашқ ы рет жү ректің автоматиялық орталық тарының орналасуын оның бө лімдерін бір-бірінен ажырататын, лигатуралар салу (жіппен байлау) арқ ылы анық талғ ан.

Жұ мысты орындау: Қ имылсыздандырылғ ан бақ аның жү регінің қ олқ а доғ асы жіппен байланады. Сонан кейін бір минут ішіндегі жү ректің соғ у жиілігі саналады. І-ші лигатураны веноздық синус пен оң жақ жү рекше арасында байлайды. Егер лигатура дұ рыс байланса жү рекшелер мен қ арыншаның жиырылуы тоқ тап қ алады, ал синус сол бұ рынғ ы жиілікпен жиырыла береді. Бұ л жү ректің негізгі ырғ ақ жү ргізуші орталығ ының (пейсмекер) синуста орналасатындығ ын кө рсетеді (сурет 2).

ІІ-ші лигатураны жү рекше мен қ арынша арасына байлау керек. Осы кезде қ арыншаның жиырылуы байқ алады, бірақ оның жиілігі синустың жиырылуына қ арағ анда сиректеу болады. Бұ л атриовентрикулярлық тү йінде де ырғ ақ жү ргізуші орталығ ының бар екендігін дә лелдейді, бірақ оның автоматиясы синуспен салыстырғ анда тө мен жә не оғ ан тә уелді болады.

ІІІ-ші лигатураны қ арыншаның тө менгі жағ ына (немесе жү ректің ұ шына) байлайды. Осы кезде жү рек ұ шының жиырылуы байқ алмайды, бұ л оның автоматиясы жоқ екендігін кө рсетеді.

Сө йтіп, синустық тү йін жү ректің негізгі ырғ ақ жү ргізушісі болып саналады. Одан қ ашық тағ ан сайын жү рек автоматиясы азаяды (автоматия градиенті).

Тә жірибенің схемасын дә птерге салып, ә рбір лигатураны байлағ аннан кейінгі жү ректің жиырылу жиілігін салыстырып, қ орытынды жасау керек.

В) Жү рек етінің қ озғ ыштығ ы мен рефрактерлік кезең дерін зерттеу. Экстрасистола.

Жү рек етінің рефрактерлік кезең інің ұ зақ болуы оның маң ызды физиологиялық ерекшеліктерінің бірі болып саналады. Ол абсолютті жә не салыстырмалы кезең дерден тұ рады. Абсолюттік рефрактерлік кезең уақ ыты бойынша систоламен, ал салыстырмалы рефрактерлік кезең диастоламен сә йкес келеді. Егер қ арыншаны систола кезінде тітіркендірсе, оғ ан ешқ андай жауап байқ алмайды (себебі, систола кезінде қ арыншаның қ озғ ыштығ ы жоқ). Ал қ арыншаны диастола кезінде тітіркендіру - кезексіз жиырылуды тудырады, оны экстрасистола деп атайды. Экстрасистоладан соң қ алыптыдағ ыдан ұ зақ ү зіліс байқ алады. Бұ л ү зілісті компенсаторлық ү зіліс деп белгілейді. Компенсаторлық ү зілістің пайда болуы бұ л уақ ытта қ арынша абсолюттік рефрактерлік кезең де болады да, синустан шық қ ан кезекті импульс қ абылданбайды. Сондық тан, жү ректің бір циклы орындалмайды.

Жұ мысты орындау: Қ имылсыздандырылғ ан бақ аның кеуде қ уысын ашып, жү регін перикардтан босатады. Энгельман рычагіне байланғ ан ілгекпен жү рек ұ шынан іліп алып, кардиограмманы жазып алады. Систола жә не диастола кезінде жү рекке қ осымша электр тітіркендіргішін қ осады. Егер бұ л тітіркендіру диастола уақ ытында тү ссе, онда кезексіз жиырылу (экстрасистола) мен компенсаторлық ү зіліс байқ алады (сурет 3).

Тә жірибені жасап болғ аннан кейін экстрасистола мен компенсаторлық ү зілісті кө рсететін кардиограмманы дә птерге салып, қ орытынды жасау керек.

Г) Ваго-симпатикалық жү йке бағ анын тітіркендірудің бақ аның жү регіне тигізетін ә сері.

Қ алыпты жағ дайда жү ректің қ ызметі организмде жү йкемен жә не гуморальдық тү рткілер арқ ылы реттеледі. Жү йкелік реттелу вегетативтік жү йке жү йесінің симпатикалық жә не парасимпатикалық бө лімдерімен қ амтамасыз етіледі, олар жү ректің жиырылу кү шіне, соғ у жиілігіне қ арама-қ арсы ә серлерін тигізеді. Сондық тан осы ә серлерді зерттеу ү шін тә жірибе бақ аның жү регіне жасалады.

Жұ мысты орындау: Қ имылсыздандырылғ ан бақ аны шалқ айтып тақ тайшағ а бекітіп жү регін перикардтан босатып, ү збесін кеседі.

Алдымен суретке қ арап жү йке талшық тарының орналасуымен танысу керек.

Бақ аның алдың ғ ы оң аяғ ын тө мен, шет жақ қ а қ арай тартады да, жақ пен жү ректің бұ рышындағ ы еттер мен шандырларды кеседі. Сонда қ олтық астындағ ы еттер мен олардың арасында жатқ ан тіл асты, тіл-жұ тқ ыншақ нервтері айқ ын кө рінеді. Осы екі нервтердің сә л тө менгі жағ ында қ ан тамырлары мен нервтер будасы орналасады. Олар жү рекке баратын кезбе жә не симпатикалық жү йке талшық тарынан (ваго-симпатикалық бағ аны) тұ рады. Жү йке бағ анының астына лигатура ө ткізіледі.

Жү ректің 1 минуттағ ы соғ у жиілігі саналады. Сонан кейін электростимуляторғ а қ осылғ ан электродпен нерв бағ анына тұ рақ ты токтың орташа шамасымен (1-2 В, жиілігі 20-30 Гц) 10-15 с тітіркендіреді. Қ айтадан жү ректің соғ у жиілігін санап, оның азайғ анын байқ айды. Кейде жү ректің соғ уы (токтың кү ші жоғ ары болса) тоқ тап калуы мү мкін.Тітіркендіру тоқ талғ ан соң, 15-20 с ө ткеннен кейін жү ректің соғ уы, қ алыпты жағ даймен салыстырғ анда, жиірек болады. Бұ л жү рекке симпатикалық нервтің ә сері болып табылады.

Жұ мысты жасап болғ аннан кейін кезбе жә не симпатикалық нервтердің жү рекке тигізетін ә серін талдап, қ орытынды жасау керек.

Д) Адреналин мен ацетилхолиннің бө лініп алынғ ан бақ аның жү регіне тигізетін ә сері.

Жү рек қ ызметінің гуморальдық реттелуін оны организмнен бө ліп алып, ә ртү рлі гормондармен, биологиялық белсенді заттармен жә не иондармен ә сер еткенде байқ ауғ а болады.

Жұ мысты орындау: Қ имылсыздандырылғ ан бақ аның дене қ уысын ашып, жү регін перикардтан босатады. Сонан кейін жү ректі, аумағ ындағ ы тіндермен бірге, қ айшымен кесіп алып, Рингер ерітіндісі қ ұ йылғ ан шыны ыдысқ а орналастырады. Бір минуттағ ы жү ректің соғ у жиілігі анық талады.

Жү рекке адреналиннің тигізетін ә серін байқ ау ү шін Рингер ерітіндісіне бір-екі тамшы адреналин (1: 1000) қ осып, жү ректің соғ у жиілігін қ айта санайды. Сонан кейін ыдыстағ ы Рингер ерітіндісін жаң артып, бір-екі тамшы ацетилхолин (1: 10000) қ осады да, қ айтадан жү ректің соғ у жиілігін анық тайды.

Қ алыпты жағ дайғ а қ арағ анда, адреналин мен ацетилхолин ерітінділерінің жү рекке тигізетін ә серлерін салыстырып, қ орытынды жасау керек.