Ан топтары мен резус факторды анықтау әдістері.

А) АВО жү йесі бойынша қ ан топтарын анық тау:

Қ ан топтарын бір бірінен оның қ ұ рамында кездесетін агглютиногендер мен агглютининдер бойынша ажыратуғ а болады. Агглютиногендер – эритроциттер қ ұ рамындағ ы желімделетін заттар, ал агглютининдер – плазма қ ұ рамындағ ы желімдегіш заттар болып саналады.

Агглютиногендердің негізгі екі тү рі (А жә не В) бар, оғ ан сә йкес плазмада агглютининдердің де екі тү рі (a жә не в) болады. Эритроциттердің желімделу (агглютинация) реакциясы аттас агглютинин мен агглютиноген кездескенде (А + а; В +в) байқ алады. Сондық тан қ ан топтарын АВО жү йесі бойынша анық тау ү шін зерттелетін қ анды стандартты сарысулармен араластырып, олардың арасындағ ы агглютинация реакциясына назар аудару керек.

Жұ мысты орындау: Жайпақ темір немесе қ ыш пластинакағ а белгіленген екі қ атар ұ яларына бір тамшыдан екі сериялы Оав (І), Ав (ІІ), Ва (ІІІ) қ ан топтарының стандартты сарысуларын қ ұ яды. Саусақ тан алынғ ан қ ан тамшысын ә рбір топтың сарысуларының жанына тамызып, шыны таяқ шамен оларды бір бірімен қ осып араластырады.

Зерттелген қ анның қ ай топқ а жататындығ ы агглютинация реакциясы бойынша анық талады.

Зерттеудің нә тижесін талқ ылау:

1. Сарысу тамшыларының ешқ айсысында агглютинация болмаса, зерттеуге алынғ ан қ ан І (Оав) топқ а жатады.

2. Эритроциттердің агглютинациясы І (Оав) жә не ІІІ (Ва) топтардың сарысуында байқ алса, зерттелген қ ан ІІ (Ав) топқ а жатады.

3. Агглютинация реакциясы І (Оав) жә не ІІ (Ав) топтарының сарысуында болса, зерттелген қ ан ІІІ (Ва) топқ а жатады.

4. Егер реакция барлық топтардың сарысуларында байқ алатын болса, онда зерттелуге алынғ ан қ ан IV (ABo) топқ а жатады. Мұ ндай жағ дайда, саусақ тан қ айтадан қ ан алып, IV топтың сарысуымен тә жірибе жасалады. Бұ л сарысуда агглютинация реакциясының болмауы, зерттелген қ анның IV (АВо) топқ а жататындығ ын дә лелдейді.

Осы ә діс бойынша ә рбір сыналушы ө здерінің қ андарының қ ай топқ а жататындығ ын анық тау керек.

Б) Қ ан топтарын анти-А жә не анти-В цоликлондарымен анық тау.

Қ азіргі кезде АВО жү йесі бойынша қ ан топтарын анық тау ү шін моноклоналдық қ арсытә ндер (анти-А жә не анти-В цоликлондар ерітінділері) пайдаланылады.

Жұ мысты орындау: Шыны немесе қ ыш пластинкағ а бір тамшыдан анти-А жә не анти-В цоликлондар ерітіндісін тамызады да, оғ ан саусақ тан алынғ ан қ анның тамшысын қ осып (10: 1 мө лшерде), араластырады. Агглютинация реакциясы бойынша 2-5 мин кейін қ ан топтары анық талады.

Моноклоналдық реагентпен жү ргізілген тә жірибенің нә тижесі мынадай болуы мү мкін:

1.Егер эритроциттердің анти-А жә не анти-В цоликлондарының ешқ айсымен агглютинация реакциясы байқ алмаса, онда бұ л қ ан І (Оав) топқ а жатады.

2.Агглютинация тек анти-А цоликлонымен болса, бү л қ ан ІІ (Ав) топқ а жатады.

3.Агглютинация тек анти-В цоликлонымен болса, бұ л қ ан ІІІ (Ва) топқ а қ арайды.

4.Агглютинация реакциясы анти-А жә не анти-В цоликлондарының екеуінде бірдей байқ алса, онда зерттелген қ ан IV (АВо) топқ а жатады.

Мұ ндай жағ дайда NaCI-дың изотониялық ерітіндісімен бақ ылау тә жірибесін жү ргізіп, агглютинацияның болуына кө з жеткізеді.

Бұ л ә дістің басқ а ә дістерге қ арағ анда артық шылығ ы – ол жоғ ары арнамалы жә не мұ ндағ ы агглютинация реакциясы агглютиногендердің ә лсіз болу жағ дайларында да айқ ын байқ алады.

Қ ан топтарын анық таудың клиникада қ ан қ ұ юды (гемотрансфизия) кең інен пайдалануғ а байланысты практикалық маң ызы зор.

В) Қ анның резус (Rh) тиістілігін анық тау.

Адам эритроциттерінің қ ұ рамында А жә не В агглютиногендерінен басқ а Rh (резус) агглютиногені табылғ ан. Егер қ анда Rh-фактор болса, ол резус оң қ ан (Rh+), болмаса – резус теріс қ ан (Rh-) деп белгіленеді.

Қ азіргі кезде қ анның резус факторын анық тау ү шін арнайы жасалғ ан универсалды анти-Rho (D) реагенті қ олданылады.

Анық тау техникасы: Пробирканың тү біне универсалды антирезус реагентінен бір тамшы, зерттеуге алынғ ан қ аннан бір тамшы қ ұ яды да, оны сілкіп араластырады. Сонан кейін пробирканы кө лденең кү йге дейін бірнеше рет ең кейтіп, оның қ абырғ асына ішіндегі қ оспаны жұ қ тырады. Қ анды пробирканың қ абырғ асына бұ лай жұ қ тыру агглютинация реакциясын кө рнекті байқ алтады. Негізінде агглютинация алғ ашқ ы минутта-ақ байқ алады, бірақ тұ рақ ты антиген – антидене комплексі пайда болу ү шін зерттеуді 3-5 минут бойы жү ргізген дұ рыс. Сонымен қ атар эритроциттерге тә н емес агрегацияны болдырмау ү шін пробиркағ а 2-3 мл 0, 9% NаСІ ерітіндісін қ ұ йып, оны бір-екі рет аударып, сілкімей араластырады.

Нә тижелерді бағ алау: 1.Мө лдір сарысуда эритроциттердің ірі тү йіршіктері пайда болып, агглютинацияның байқ алуы, зерттелген қ анның оң резусті (Rh+) болғ аны.

2.Пробиркадағ ы қ оспаны тегіс бір тү ске боялып, агглютинацияның жоқ тығ ы, зерттелген қ анның теріс резусті (Rh-) болғ аны.

Бірнеше сыналушылардың резус тиістілігін анық тап, қ орытынды жасау керек.