Анның құрамын зерттеу әдістері.

Қ анның қ ұ рамы – сұ йық бө лімі плазмадан жә не формалы элементтерден (эритроциттер, лейкоциттер жә не тромбоциттер) тұ рады. Қ ан кө лемінің 42-48% -ы формалы элементтер, ал 52-58%-ы плазма болады. Формалы элементтердің саны 1 мкл қ ан мө лшерінде анық талады.

Қ ан қ ұ рамында эритроциттердің орташа саны 4, 0-5, 0 х 10¹ ² /л (1 мкл қ анда 4, 0-5, 0 млн), лейкоциттердің саны 4, 5-9, 0 х 10³ /л (4, 5-9, 0 мың), тромбоциттердің саны 180-320 х 10*9/л (1 мкл – 180-320 мың).

Қ азіргі кезде физиологиялық тә жірибеде формалы элементтердің санын пробиркалық ә діспен анық тау қ олайлы деп саналады.

А) Адамның қ анын зерттеуге алу.

Адамның қ анын зерттеудің клиникалық маң ызы зор. Сондық тан қ анды зерттеуге қ олдың саусағ ынан алу керек.

Жұ мысты орындау: Алдын ала сыналушының қ олын жуғ ызып, IV-саусақ тың басын спиртпен сосын эфирмен тазартады. Сонан кейін саусақ тың терісін скарификатормен 2-3 мм терең дікте теседі. Қ анның алғ ашқ ы тамшысын мақ тамен сү ртеді де, зерттеуге қ анды жің ішке капилляр тү тікшенің кө рсетілген белгісіне дейін сорып алады (0, 02 мл).

Қ анды алып болғ аннан кейін саусақ тың тесілген жеріне йодталғ ан ерітінді жағ ып, спиртпен дымқ ылданғ ан тампонмен жабады.

Б) Эритроциттердің санын есептеу.

Жұ мысты орындау: Жоғ арыда кө рсетілген ә діспен IV-саусақ тан алынғ ан 0, 02 мл қ анды пробиркадағ ы 4 мл 3%-дық NaCI ерітіндісімен араластырады. Сонда 1: 200 тең ерітінді жасалады. Сұ йытылғ ан қ анның бір тамшысы, жапқ ыш шынымен жабылғ ан, Горяевтің есептеу камерасына қ ұ йылады. Горяев камерасында 25 ү лкен квадраттар бар, ә р біреуі 16 кіші квадратқ а бө лінген (сурет 13).

Есептеу камерасын микроскопқ а орналастырып (объективі 8х, окуляры 10х), диагональды орналасқ ан ү лкен 5 квадраттағ ы (немесе 80 кіші) эритроциттерді санайды. Табылғ ан эритроциттердің санын (А) есептеу формуласына қ ойып, 1 мкл қ андағ ы эритроциттер санын анық тайды:

А х 4000 х 200

Х = ----------------------- =

Мұ ндағ ы: Х – 1 мкл қ андағ ы эритроциттер саны;

А – есептеу камерасындағ ы 5 ү лкен квадраттағ ы эритроцитер;

4000 – кіші квадраттардың кө лемі;

200 – қ анның сұ йытылу есесі.

Бірнеше сыналушылардың қ анындағ ы эритроциттер санын анық тап болғ аннан кейін, оларды ө зара салыстыру керек. Алынғ ан нә тижелер бойынша қ орытынды жасалады.

В) Қ андағ ы лейкоциттердің жалпы санын анық тау:

Жұ мысты орындау: Таза пробиркағ а метилен кө гімен боялғ ан 0, 4 мл -5%-дық сірке қ ышқ ылын қ ұ яды. Саусақ тан алынғ ан 0, 02 мл қ анды осы ерітіндімен араластырып (қ ан мұ нда 20 есе сұ йытылғ ан), жасалғ ан сұ йық ты зерттеуге алады. Ол ү шін, эритроциттерді есептегендей, қ оспаның 1-2 тамшысын алып есептеу камерасын толтырады. Сонан кейін камераны микроскопқ а орналастырады да, тордың 25 ү лкен квадраттарындағ ы (немесе 400 кіші) лейкоциттердің санын есептейді.Табылғ ан лейкоциттердің санын (В) есептеу формуласына қ ойып, 1 мкл қ андағ ы лейкоциттердің жалпы санын анық тайды:

В х 4000 х 20

Х = ----------------------- =

Мұ ндағ ы: Х – 1 мкл қ андағ ы лейкоциттер саны;

В – 25 ү лкен квадраттағ ы лейкоциттер саны;

4000 – кіші квадраттардың кө лемі;

20 – қ анның сұ йытылу есесі.

Бірнеше сыналушылардың қ анындағ ы лейкоциттер санын анық тап болғ аннан кейін, оларды ө зара салыстыру керек. Алынғ ан нә тижелер бойынша қ орытынды жасалады.

Г) Қ андағ ы тромбоциттердің санын санау:

Қ андағ ы тромбоциттердің саны Джавадян ә дісі бойынша саналады. Тромбоциттер қ ұ рамындағ ы профермент- протромбокиназа есебінен қ ан ұ ю процесіне қ атысады. Саусақ тан алынғ ан қ анды эритроциттерге арналғ ан меланжерге 0, 5 белгісіне дейін қ ұ йып, 101 белгісіне дейін Реес –Эккер ерітіндісімен (қ ұ рамы: 5% Na цитраты – 3, 8 г, NaCI – 0, 57г, метилен кө гі- 0, 15 г, формалин – 0, 2 мл)сұ йылтады.Меланжерді сілкіп араластырады да, тромбоциттер метилен кө гімен боялғ анша 10-15 минутқ а қ оя тұ рады. Ерітіндінің 1 тамшысын жабынды шыны астына есептеу камерасына тамызады. Тромбоциттерді санау микроскоптың ү лкен объективімен жү ргізіледі. Олардың санын 25 ү лкен шаршыдан анық тайды жә не тө мендегі формуламен 1 мм³ қ андағ ы мө лшерін есептейді:

С х 4000 х 200

Х = ----------------------- =

Мұ ндағ ы: Х – 1 мм³ қ андағ ы лейкоциттер саны;

С – тромбоциттер саны.

Д) Гемоглобиннің мө лшерін анық тау:

Гемоглобиннің мө лшерін стандартты ерітінді мен зерттеуге алынғ ан қ ан тү стерін салыстыруғ а негізделген колориметриялық ә діспен анық тауғ а болады. Оның бірі – Сали ә дісі (сурет 1). Бұ л ә діс гемоглобин мен тұ з қ ышқ ылы косылғ анда тұ рақ ты қ оң ыр тү сті тұ з қ ышқ ылды гематин ерітіндісі пайда болуына негізделген.

Сали гемометрінің ү ш пробиркасы бар. Ортасындағ ы қ анды зерттеуге арналғ ан пробирка ө лшемді сызық тармен белгіленген, ал екі шеткі пробиркаларда ашық қ оң ыр тү сті стандартты гематин ерітіндісі (гемоглобин мө лшері 167 г/л – ге сә йкес) бар.

Жұ мысты орындау: Гемометрдің ортаң ғ ы пробиркасының тө менгі белгісіне дейін тұ з қ ышқ ылының 0, 1 N ерітіндісі қ ұ йылады. Микропипеткамен саусақ тан алынғ ан 0, 02 мл қ анды осы ерітіндінің ү стіне қ ұ йып араластырады да, 3-5 минутқ а штативте қ алдырады Осы уақ ыт ішінде гемоглобин тұ з қ ышқ ылды гематинге айналып, ерітінді қ оң ыр тү ске боялады. Сонан кейін осы ерітіндінің тү сі стандартпен сә йкестенгенше, оғ ан пипеткамен дистилденген суды тамыза отырып, шыны таяқ шамен араластырады. Ерітіндінің тү сі стандартпен тең дескен пробирканың белгісі қ андағ ы гемоглобиннің мө лшерін кө рсетеді. Мысалы, пробиркадағ ы ерітіндінің тү сі 14, 0 деген белгіде стандарттың тү сімен сә йкес болса, зерттелген қ андағ ы гемоглобин мө лшері 140 г/л деп есептеледі.

Гемоглобиннің қ алыпты мө лшері ер адамдардың қ анында 130-160 г/л, ә йелдердің – 120-140 г/л, жаң а туғ ан нә рестелерде – 170-240 г/л болады.

Бірнеше сыналушылардың қ анындағ ы гемоглобиннің мө лшерін анық тап, ө зара салыстыру керек.

Соң ғ ы уақ ытта гемоглобин мө лшерін дә л анық тау ү шін спектрофотоколориметр жә не гемоглобинометр аспаптары қ олданылады.Сонымен қ атар клиникалық -диагностикалық зертханаларда қ анның сапалық жә не кө лемдік кө рсеткіштерін анық тау ү шін гематологиялық анализаторлар қ олданылады. Олар автоматтандырылғ ан жә не жартылай автоматтандырылғ ан болады. Қ азіргі заманғ ы автоматтандырылғ ан гемоанализаторлар сағ атына оннан астам анализді ө ң деу, жоғ ары дә лдігі жә не жадыда сақ тап, қ ажет болғ ан жағ дайда принтерден қ айтадан шығ аруғ а болатынымен ерекшеленеді. Гематологиялық анализаторларда кондуктометриялық ә діс қ олданылады. Бұ л ә діс микротесік (трансдьюсер) арқ ылы қ ан клеткалары ө ткен кезде микротесіктің электрлік кедергісі ө згеруі эффектісіне негізделген. Кондуктометриялық ә діс эритроциттер, тромбоциттер, лейкоциттер санын санап, трансдьюсер арқ ылы ө ткен ә р клетканың кө лемін анық тап, ол бойынша гистограмма қ ұ рып, гематокрит пен тромбокритті есептеп шығ аруғ а мү мкіншілік береді.

Д) Қ анның рең дік кө рсеткішін (Қ РК) есептеу.

Қ андағ ы гемоглобин мө лшері мен эритроциттер санының қ атынасы – қ анның рең дік кө рсеткіші деп аталады. Қ РК-і эритроциттердің гемоглобинмен қ анығ у дә режесін кө рсетеді.

Қ РК-ін есептеу ү шін тө мендегі формула қ олданылады:

Гемоглобин, г/л

Қ РК = ---------------------------------------------------------- х 3 =

1мкл қ андағ ы эритроциттер саны

(алғ ашқ ы ү ш саны)

Қ алыпты жағ дайда Қ РК ересек адамдарда 0, 85-1, 05; жаң а туғ ан нә рестелерде – 0, 9-1, 3.

Дерттік жағ дайларда Қ РК 1, 05-тен жоғ ары (гиперхромазия) немесе 0, 85-тен тө мен (гипохромазия) болуы мү мкін. Бұ л кө рсеткішті анық таудың клиникалық маң ызы зор.

Бірнеше сыналушылардың кө рсеткіштерін салыстырып, корытынды жасау керек.