Экономикалық жағдайдың халықаралық туризмнің дамуына әсері.

Туристік тү тынушылық тың қ ү рылымына басты ә серін тигізгені экономикалық конъюнктураның нашарлауы болды. Инду-стриясы дамығ ан елдердегі тоқ ырау жү мыссыздық тыц санын кө бейтті. Сонымен қ атар негізгі туристік қ ызмстті иайдаланушыларғ а - қ оғ амның орта буынына да осерін тигізді, олар бос уақ ытыи дү рыс пайдаланудың жолдарын іздеуге мә жбү р болды.

Экономикалық конъюнктурадағ ы нашарлау ө леуметтік сфераны ө згертті, ол ө з ретінде туристік сү ранысқ а осерін тигізді. Зейнеткерлікке шығ у жасы тө мендетілді, демалыс уақ ыты ү зартылды, апталық жү мыс мерзімі қ ысқ арып, икемді жү мыс кестесі енгізілді. Бү ның барлығ ы халық тың бос уақ ытын ү зартты жө не туристік қ ызметті пайдалануиіылардың санын кө бейтті. Осындай жағ дайда туристік қ ызметтің потенциалды тү тынушыларының шең берінің кең еюі бірінші тенденция болып табылады. Халыкаралық туризмпіц екінші тенденциясы - егде адамдардың туристік сү ранысының кең еюі. Солардың ішінен толығ ырақ зейнеткерлік жасқ а тоқ талық, ө йткені егде адамдар жиі туристік белсенділік кө рсетеді. Зейнеткерлік жас дамығ ан елдердің кө бінде 60-65 жас аралығ ында болады. Экономикалық томендеуге байланысты кейбір ө ндіріс орындары қ аражат дағ дарысына ү шырады, сондық тан да 60 жасқ а толғ ан адамдарды да, толуғ а таялғ андарды да зейнеткерлік демалыска жіберуге мә жбү р болды. Бү лар нағ ыз мық ты, ү немі қ озғ алыстағ ы адамдар, олардың бос уақ ыты мол жә не сапар шегуге ә р уақ ыттада дайын болды. Олар ішкі жө не халық аралық туризм нарқ ының дамуына ө з ү лестерін қ осты. Бү гінгі кү ндегі егде туристер -тожірибесі мол саяхатшылар. Ө мірге қ ызығ ы басылмағ ан, тынымсыз адамдар, кейде қ ызық оқ иғ а мен қ ауіпке голы сапарларғ а да шығ ады: шаң ғ ымен таудан сырғ анау; бү рқ ырағ ан езендермен қ айық есу; шө л даламен саяхат жасау жә не т. б.

Қ азіргі егде адамдардың туристік сү ранысы ө здерінің 10 жә не 20 жыл бү рынғ ы қ атарларының сү ранысынан ерекшс болып келеді. Бү рынғ ы аталарынан гө рі, олар батыл да, қ аіі-раіты келеді.

Мү гедек егде адамдар да саяхаттап, ө зіне жаң а сезім, ә сер алғ ысы келеді, бірақ оғ ан мү мкіндіктері жок. Бұ ндай категориядағ ыларғ а арналғ ан " тө ртінші жастағ ыларғ а" атты бағ дарлама бойынша арнайы қ ү рылыммен Данияда " Дайнэдж Ассоциэшн", Нидерландыда " Сенье Ваканти План", Швецияда " Свериджес Пенсионарсфорбинд" атты демалыс клубтары жү мыс істейді.

Осындай факторлар туристік тү тынушылық ты ілгері жылжытты. Жалпы экономикалық жағ дайдыц нашарлауымен бө лігін арпайы статистикалық бақ ылаудың кө мсгімен алады. Олар хат жазу чемесе тексеру тү рінде ұ йымдастырылады. Осылардың арқ асында келіп тү скен мә ліметтер есептерді толық тырады, ол туристік іс-ә рекеттердің жеке аспектілерін толығ ырақ білуге кө мек береді.

84-сұ рақ

Кө лік материалдық базаның негізін қ ү райды. Қ азіргі техникалық жетістіктер кө лік сферасына елеулі есерін тигізіп отыр. Қ андай бір келік болмасын оның динамикалық сапасы - жылдамдық. Адамдарды тасымалдайтын кө ліктердің жыл-дамдығ ы 1815 жылы 15 км/сагат болса, ал қ азір олардың жылдамдығ ы 2000-2500 км/сағ ат. Ә р тү рлі келіктер ү шін сапа корсеткіші деп тасымалдаудың тү рақ тылығ ын білеміз, бү л саяхатшылардың уақ ытын ү немдеуіне мү мкіндіктер туғ ызады. Темір жол кө лігі қ арқ ынды дамуда. Басқ ағ а қ арағ анда тө менгі бағ а тарифі темір жол кө лігін жаппай туризм ү шін пайда-лануғ а мү мкіндіктер береді.

Тең із жә не ө зен жолаушы кө ліктерінің дамуы мен оның модернизаң ияландырылуы сумен саяхаттаушы туристерге жақ сы жайлылық жасайды.

Автомобиль кө лігі ө зінің тура байланысу мү мкіндігімен туристік саяхаттардың кө бейіи ө суіне мү мкіндіктер жасауда. Тасымалдау бағ асының тө мендігі, темір жол колігімен таласа алатындығ ын кө рсетеді. Оның тағ ы бір артық шылығ ы: бір экскурсовод 30-50 туристке қ ызмет кө рсете алады.

Қ азақ стандағ ы Кө лік инфрақ ұ рылымының негізгі кө рсеткіштері

бірлік

4 кестеден кө ріп отырғ анымыздай, кө лік инфрақ ұ рылымының негізгі кө рсеткіштерінде қ атты ө згеріс сезілмейді, тек автовокзалдар саны 2008 жылы 2004 жылмен салыстырғ анда 25%-ғ а артқ ан.

Кө лік. Бү гінгі кү ні Қ азақ станның халық аралық ә уежолдары Германияғ а, Ү ндістанғ а, Біріккен Араб Ә мірліктеріне, Тү ркияғ а, Италияғ а, Корея Республикасына, Венгрияғ а, Израильге, Қ ытайғ а, Таиландқ а ұ шуды жү зеге асыруғ а мү мкіндік береді.

Ә уетасымалдары ұ лттық тасымалдаушы «Эйр-Қ азақ станмен» жә не басқ а да ішкі жә не халық аралық нарық та жұ мыс жасайтын ә уе кә сіпорындарымен жү зеге асырылады. Олардың ішінде танымалы «Эйр-Астана» ә уе кә сіпорыны, ол кө птеген халық аралық қ атынастарды жү зеге асырады. Оның негізгі халық аралық ә уе бағ ыттары: Астанадан 2 бағ ытта (Астана-Франкфурт, Астана-Москва), Атыраудан 2 бағ ытта (Атырау-Лондон, Атырау-Стамбул), Алматыдан 7 бағ ытта (Алматы-Москва, Алматы-Стамбул, Алматы-Анталья, Алматы-Дубай, Алматы-Дели, Алматы-Бангкок, Алматы-Пекин) жү зеге асады (карта 1)[17]. Туристердің кө птеген бө лігі сервис жоспарында шетелдік тасымалдаушылар кө рсететін қ ызметтін сенімді болуын қ алайды. Себебі, ол отандық тасымалдаушылар жү зеге асыратын авиарейстерде жолаушылар ағ ынын тө мендетеді. Оғ ан қ оса, ә уе билеттердің бағ асының жоғ арылығ ы Қ азақ стандық турө німнің бағ асын жоғ арылатады, сә йкесінше, оның халық аралық нарық тағ ы бә секеге қ абілеттілігін тө мендетеді.

Автомобильдік кө лік шекаралық мемлекеттерде шоп-туризмді ұ йымдастыру ү шін жә не экскурсиялық сапар желісінде қ олданылады. Алайда, оның дамуы жолдардың кү йімен жә не туристік кө лік қ ұ ралдарына тиісті техникалық қ ызмет кө рсетулердің болуымен тікелей байланысты.

Ал соғ ып бастағ алы жатқ ан кө лік жолдары тауарлар ү шін басты магистраль болмақ. Қ азақ станның бес аумағ ынан ө тетін (Алматы, Жамбыл, Оң тү стік Қ азақ стан, Қ ызылорда жә не Ақ тө бе облыстары)“Батыс Қ ытай-Батыс Еуропа” кө лік жолы ө з бойында ұ лттық туристік кластер қ ұ руғ а ү лкен мү мкіндік береді (карта 2) [18].

Болашақ та қ оғ амдық экологиялық таза туристік кө лікті дамытуғ а назар аудару қ ажет

85-сұ рақ

Халық аралық туризм экономикасы Туристік нарық тың конъюнктура анализі кезінде экономика жағ дайына жә не орналасу тенденциясына кө ң іл аудару қ ажет (ВВП динамикасы, тө лем балансының жағ дайы, инфлияция процестері, аудан бойынша жұ мыссыздық дең гейі, динамика жә не кіріс дең гейі). Экономиканың факторларғ а демек сұ ранысқ а жә не алушы қ абілетіне ә сер етеді. Жалпы алушы қ аблеттілігі ағ ымдағ ы кіріспен, бағ а дең гейімен, несие дамуы жә не нақ ты жинақ қ орымен анық талады. Қ оғ амның экономикалық ө мірі кү рделі де, ә р қ илы жә не қ арама-қ айшылық та болып келеді. Оның кү рамы да кө п дең гейлі болады, оны тек экономикалық ғ ылым жү йесі ғ ана тү сініп біле алады. Бірінші жағ ынан, туризм ө з алдына жеке шаруашылық сферасы ретінде экономикалық жалпы заң дылық болса (ө ндіріс ө німділігін кө теру заң ы, сұ раныс жө не ү сыныс заң ы, бә секелік бағ а шығ ару жә не т. б.), екінші жағ ынан, туризм — бү л адамның іс-ә рекетінің ерекше бір тү рі жө не халық шаруашылығ ының айрық ша бір сферасы. Осығ ан байланысты экономикалық дамудың жалпы зандылығ ы туризм сферасында ерекше сипат алады.

Шаруашылық сферасының барлық дең гейінде туризм экономикасы адамдардың мінез-қ ү лқ ын зерттейді, ө йткені олар туристік онімдерді ө ндіреді, беледі, айырбастайды жә не тү тынады.

Туризм экономикасының тү йінді мә селелері мыналар:

1. адамдардың туристік қ ызметке қ ажетін тудыратын объективті факторлар;

2. адамдардың туристік қ ажеттерінің мазмү ны мен сипаты, сондай-ақ қ ажеттіліктің ә р тү рлі категориялы классификациясы;

3. туристік ө німдерді пайдаланушы адамдардың экономикалық кө зқ арасы жә не олардың (туристердің) ынта-кө ң ілі;

4. туристік ө німдерді ө ндіру процесінің экономикалық ерекшеліктері, туристік индустрияғ а жә не туризм сферасының ең бек мү мкіншіліктеріне талдау жасау;

5. қ азіргі ішкі жә не сыртқ ы нарық жағ дайындағ ы ту-
ристік ө німдерді ө ндіру, айырбастау жә не таратудың экономикалық ерекшеліктері;

6) мекеме жә не сала дең гейлеріндегі туризм жү мысының
қ аражат жә не экономикалық ерекшеліктері;

7) микро- жә не макродең гейдегі туризмнің экономикалық жә не ә леуметтік ә сері.

Туризм жү мысының экономикалық механизмін тү сіну ү шін мынадай екі мә селені шешу керек: біріншіден, бү л механизмнің барлық жү йелерінің негізгі шең бері туралы толық мағ лү мат болу керек; екіншіден, бү л жү йенің жеке бө лшектерін терең зерттеп-білу қ ажет.

Қ азіргі шақ тағ ы туризмнің жалпы экономикалык механизмі келесідей ережелермен ашылуы мү мкін.

1. Қ азіргі туризм нарық тық ортада мемлекеттің бақ ылауымен жә не реттеуімен, сонымен қ атар басқ а да
қ аражат, экономика институтымен жә не ү йымдармен жү мыс
істейді. Мү ны былай тү сінуге болады, барлық туристік
фирмалар мен ү йымдар ү ш негізгі экономикалық таралу
кағ идаларымен жү мыс істейді:

· біріншіден, олар басқ арудың ерікті болуын жө не соғ ан сә йкес бастамамен жауапкершіліктің бос болуын қ алайды;

· екіншіден, олардың шаруашылық іс-ө рекеттері объек-тивті тү рде туристік нарыктың зандарына бағ ынады (қ ү н заң ына, сү раныс пен ү сыныс, бә секелестік, акша айналымы, бағ а кү ру заң ына);

· ү шіншіден, турист жә не табиғ ат ү шін туризмге ә леуметтік жә не адамгершілік бастаманы енгізуге, мемле-кеттік жә не қ оғ амдық институттар туризмдегі нарық процестерін реттеуге тырысады.

2. Туристік фирмалардың нарық ортасында жү мыс істеуі
туристік нарық тың ерекшеліктері мен зандылыктарын
объективті турде оқ ып-білуді қ ажет етеді. Туристік нарық ты
окудағ ы негізгі аспектілері келесілер:

— туристік нарық гың жү мыс істеу механизмі, оның сегменттері, маусымдық сипаты;

· туристік нарық пен оның сегменттерщщ жұ мысы;

· бағ аның қ алыптасуы жә не туризмдегі бағ аның кұ рылуы:

· туризм сферасындағ ы сұ ранысқ а ә серін тигізетін факторларды оқ ып-білу жә не бағ а мен табыстың сұ раныстың тө лем қ абілетіне ә сері;

· туристік қ ызметке ұ сыныс жасауғ а ә серін тигізетін факторларды оқ ып-білу, сондай-ақ қ ұ нды жә не қ ү нсыз факторлардың ә серін де қ арастыру.

3. Ұ зақ мерзімдік болашақ қ а, туристік нарық тагы эконо-
микалык тең дестік, туристік индустрияғ а объективті қ аражат экономикалық талдау жасауды қ ажет етеді (оның қ ұ рылымы, даму тенденциясы мен жағ дайы, функциялык ролі мен бағ ыты). Туризмнің материалдық -техникалық базасына жә нересурстарына талдау жасау, нақ ты іске асатын туристік ұ сыныстарды шешуге сондай-ақ туристік ө німдердің сапасы туралы кө мек береді.

4. Туризм экономикасының маң ызды мә селесі - бү л салада жұ мыс кү шін пайдалану. Сондық тан да туристік іс ә рекеттің экономикалық ә сері оның барлық кө ріністерінде терең талдау жасауды керек етеді. Ең бек ө німділігі мен ең бек сыйымдылығ ына талдау ерекше кө ң іл қ оюды қ ажет етеді.

5. Туризм экономикасы негізгі мә селе ретінде іскерлік іс-ә рекет пен туристік фирмалардың нарық гағ ы тә ртібі туралы такырыптарды зерттейді. Бұ л туризмдегі іскерлік іс-ә рекеттің айрық шылығ ына есеп жү ргізу, коммерциялық есепті терең білу, бұ л жү мысты жоспарлау, ә сіресе, бә рінен бұ рын биснес-жоспар жасау, сондай-ақ бухгалтерлік жә не басқ ару есепгерін білу.

Туризмдегі іскерліктің маң ызды мә селесі — ол туристік фирманың шығ ынына, кірісіне, жалпы пайдасы мен табысының шегіне талдаулар жасау. Шығ ынның шегі мен табыстың шегін білу фирманың туристік нарық тағ ы тортібі мен орнын шешуге мү мкіндік береді.

4. Туризм экономикасының маң ызды бө лімі—табыс
факторларына талдау жасау: жү мыс ақ ысы мен ең бектің
бағ асы; капиталдың бағ асы мен пайызы; туристік рента
іпайыз тү рінде тү сетін табыс). Туристік рента мә селесі мен
ө німдер шегіне ерекше кө ң іл аудару керек. Бү л туризмді
ө зіндік қ аржылаудың ішкі кө здерін анық тауғ а мү мііндік

береді жә не туризм сферасындағ ы ө ндіру факторларыныя ө німділік шекарасын белгілейді.

7. Туризм экономикасы ө зіне қ аржы мә селесін ле енгізеді: турфирмалардың ө зінің қ аржы ресурстары, кредит алу мү мкіндіктері, банкімен жә не банк жү йелерімен ө зара қ атынасы, барлық дең гейдегі бюджетпен қ атынас жә не салык салу.

Жоғ арыда айтылғ андарды қ орыта келгенде, қ азіргі туризмнің экономикасы маң ызды экономикалық ғ ылымның біреуіне айналды, онысыз бү гінгі кү ні экономика ғ ылым жү йесінің ө мір сү руі мү мкін емес.

Казіргі экономикада туризмнің ролі ү немі ө сіп жә не ө згеріп тү рады. Бұ рын туризмде алдың ғ ы рольде болғ ан елдер, қ азір екінші жә не ү шінші орындарғ а кетуде, Олардың орнына жаң а озатгар келуде.

Экономикалық жағ ынан туризмді былайша қ арастырады:

· ө німді ө ндіру, айырбастау жә не бө лу сферасындағ ы қ оғ амдық қ атынастардың белгілі бір жинағ ы ретінде;

· белгілі бір ө ндіріс саласы мен экономикалық іс-ә рекеттерді қ осып, елдің халық шаруашылық кешенінің бір бө лігі ретінде.

· туристік ө німді ө ндіретін, оны к: жө не айырбастауды зерттейтін коғ амдық ғ ылым

· туристік экономика жү йесінің барлық дең гейіндегі адамның мінез-кү лқ ын зерттейтін қ азіргі экономикалық теория ретінде;

Фундаменталды экономика жағ ынан қ арасақ, туризмдегеніміз ол экономикалық кешен, оның дамуы ішкі себептерден гө рі, кобінесе ә лемдік шаруашьшық процестер менқ атынастар арқ ылы тү сіндіріледі. Сонымен катар туризм кө птеген дамушы елдердің экономикалық ө суінің катализаторы. Ө йткені туристер басқ а елге демалысқ а барғ анда басқ а ө ндірісте ө ндірілген ө німнің бір бө лігін ғ ана апарып қ оймайды, сонымен қ атар онда жаң а жұ мыс орнын да қ ұ рады.

Казіргітуризмэкономикалық қ ұ былыс ретінде:

· индустриялдық тү рде болады:

· туристік ө нім мен қ ызмет тү рінде кө рінеді, оны науғ а жә не кө лікпен тасуғ а болмайды;

— жаң а жү мыс орындарын қ ұ райды жене жаң а аандарды игерудегі алғ ашкы қ арлығ аш, сонымен катар ұ лттық экономиканың жылдам дамуының катализаторы болады;

· туризмге мамандандырылғ ан елдің пайдасына ү лттық табысты қ айта бө лу механизмі ретінде кіріседі;

· ү лттық табыстың ө суіне, жергілікті инфрақ ү рылымның имуы мен жергілікті халық тың ө мір дең гейінің осуінде мультипликатор рө лін атқ арады;

· жоғ арғ ы дең гейдегі ә серлілікпен жә не инвестицияның жылдам қ айтарылуымен сипатталады;

· табиғ ат пен мә дени мү раны қ орғ аудың тиімді қ ұ ралы ретінде жү мыс істейді, ө йткені оның негізгі ресурстарының базасын осы элементтер кү райды;

— барлық шаруашылық салаларымен жә не адамның іс-рекет тү рлерімен сә йкес келе береді.

Қ азіргі туризм- ә лемдік экономиканың қ ұ лдырауды білмейтін саласы. Мамандардың есебіне қ арағ анда бір шетел туристінен тү сетін пайданы тү сіру ү шін ә лемдік рынокқ а 9 тонна тас кө мір, немесе15 тонна мұ най, немесе 2 тонна жоғ арғ ы сортты бидай шығ ару керек. Бұ л елдің энерготасушыларын кемітеді, ал турситік индустрия қ айта жанданғ ан қ орлардың арқ асында арқ асында істейді. Шетел экономистерінің есебі бойынша100 мың турист, орташа есеппен қ алада ө ткізген 2 сағ атта 350 мың доллардан кем жұ мсалмайды, немесе ә р- бір адамғ а бір сағ атта 17, 5 доллардан жұ мсайды. Сонда ө ң делмеген ө німді сату шығ ар жолғ а жоқ бекініс, ал туризмді дамыту- ұ зақ, экономикалық жағ ынан тиімді даң ғ ыл жол.

86-сұ рақ

Туристерді сақ тандыру – бұ л туристік саяхаттар кезінде азаматтардың мү ліктік мү дделерін қ орғ айтын сақ тандырудың ерекше бір тү рі. Ол сақ тандырудың қ ауіп-қ атерлі тү ріне жатады. Оғ ан тә н сипаттарына қ ысқ а мерзімділік, жағ дайдың болуы мерзімі жә не болатын зақ ым мө лшерінің белгісіздігі жатады.

Туристік фирмалар заң ды тұ лғ а ретінде сақ тандыру компанияларының кө птеген қ ызметтерімен қ олданады. Туристік бизнесте сақ тандырудың ерікті жә не міндетті тү рлерінің қ осымша тү рлері бар. Туризм жү йесінде сақ тандыру келесі тү рлерге жіктеледі:

1. турист пен оның мү лкін сақ тандыру;

2. туристік фирмаларды қ ауіп-қ атерден сақ тандыру;

3. шетелдік сапарларғ а баратын туристерді сақ тандыру;

4. шетелдік туристерді сақ тандыру;

5. азаматтық жауапкершілікті сақ тандыру;

6. автокө лік иелерінің азаматтық жауапкершіліктерін сақ тандыру;

7. қ ауіпті жағ дайларда туристерге медициналық шығ ындарын ө теп беретін сақ тандыру.

Сақ тандыру ерікті жә не міндетті болады. Ә рекеттегі қ ұ жаттарғ а сә йкес сақ тандырудың міндетті тү ріне мыналар жатады:

1. автокө лік иелерінің азаматтық жауапкершіліктерін сақ тандыру;

2. кө ліктік сапарларды сақ тандыру.

Туристерді сақ тандырудың басқ а тү рлері ерікті болып келеді. Турист мү лкін сақ тандыру турситің мү лкіне зақ ым келуі немесе жоғ алуы ү шін жауапкершілікті алады. Бұ ндай сақ тандыру келісім-шартының ә рекеті сақ танушының тұ рақ ты тұ ратын жерінен шық қ ан кезінен басталып, оның қ айтадан тұ рақ ты жеріне келгенінде аяқ талады. Бұ л келісім-шарты бойынша туристің ө зімен алғ ан жеке мү ліктері мен туристік мү ліктер сақ тандырылады. Жү к деп туристердің тіркелген жә не тіркелмеген зат-мү ліктерін айтамыз. Сонымен қ атар, туристің киіміндегі жә не ү стіндегі заттары мен саяхат кезінде алынғ ан заттары да сақ тандыруғ а жатады.

Сақ тандыру жауапкершілігі тү рлеріне апаттар, жарылыстар, табиғ аттың апатты қ ұ былыстары, тонау, ұ рлық тар жә не басқ а да алдын ала жоспарланғ ан қ аскү немдік ә рекеттер т.б. жатады.

Туристік фирмаларды қ ауіп-қ атерден сақ тандыруғ а қ аржылық қ ауіптер, туристердің, олардың туыстарының, ү шінші адамдардың іздеулері жатады. Қ аржылық қ ауіптер қ атарына кіретіндер:

1. коммерциялық қ ауіптер (тө лемді ө темеу немесе кешіктіру, форс-мажорлық жағ дайлармен шартты бұ зуды мойындамау ү шін контрагенттің айыптық санкциялары);

2. фирманың банкрот болуы;

3. кеден заң дарында, ақ ша реттеуде, тө лқ ұ жатты тексеру жә не кедендік қ ұ жаттамалардағ ы ө згерістер;

4. форс-мажорлық жағ дайлардың болуы;

5. саяси қ ауіптер жә не т.б.

Шетелдік сапарларғ а баратын туристерді сақ тандыру мыналарды қ амтиды:

1. кенеттен туристердің ауырып қ алуы мен жағ ымсыз жағ дайлар кезінде оларғ а жедел дә рігерлік кө мек кө рсету;

2. туристі тиісті дә рігерлік бақ ылауғ а алатын, сапалы ем беретін жақ ын арадағ ы ауруханағ а жеткізу;

3. тиісті дә рігерлік бақ ылауғ а алып тұ рақ ты тұ ратын жеріне жеткізу;

4. ішкі дә рігерлік бақ ылау жә не туристің жанұ ясына хабарлау;

5. дә рі-дә рмектермен қ амтамасыз ету;

6. дә рігер-маманның кең естік қ ызметін қ олдану (қ ажетті жағ дайда);

7. ауырғ ан не қ аза болғ ан туристі тұ рақ ты тұ ратын еліне жеткізу ү шін кө лік шығ ындарын тө леу;

8. туристі репатриациялау;

9. шетелде азаматтық жә не қ ылмыстық істерді тергеу кезінде туристерге заң ды кө мек кө рсету.

Сақ тандыру келісім-шарты жасалғ анда сақ тандыру сомасы баратын елге сә йкес таң далады жә не тө лемін қ айтарудағ ы ең тө менгі кө рсеткішке байланысты жіктеледі. Қ азіргі уақ ытта туристік сақ тандыру қ ызметінің 2 формасы бар: компенсациялы жә не сервисті.

Бірінші тү рінде туристің еліне қ айтып келген соң оның барлық дә рігерлік шығ ындары тө ленеді. Бірақ, бұ л туристер ү шін ө те қ олайсыз, яғ ни турист ө зімен бірге айтарлық тай ақ ша сомасын алып жү руі керек.

Сервисті туристік сақ тандыру сақ тандыру компаниясымен келісім-шарт жасай отырып, кө рсетілген диспетчерлік қ ызмет кө рсету орындарына хабарлап сақ тандыру полисінің номері мен фамилияны айтып кө мек ала алады.

Азаматтық жауапкершілікті сақ тандырумен жеке автокө ліктері, мотоциклдері жә не басқ а кө лік тү рлерімен сапар жасайтын туристер қ олданады. Бұ л сақ тандыру тү рі, сонымен бірге, сақ тандыру объектісі сақ танушының ү шінші адам алдында жауапкершілігі болғ ан кезде қ олданылады.

Міндетті жеке сақ тандыру келесі жолаушыларғ а таралмайды:

1. халық аралық қ атынастардағ ы барлық кө лік тү рлеріндегі;

2. қ ала айналасы қ атынастарындағ ы теміржол, тең із, ішкі су жә не автомобиль кө ліктеріндегі;

3. ішкі қ ала қ атынастары мен ө ткелдердегі тең із жә не ішкі су кө ліктеріндегі;

4. қ ала маршруттарындағ ы автомобиль кө ліктеріндегі.

Шетелдегі туристі қ ауіпті жағ дайлардан сақ тандыру, ә детте, келісім-шартта келісілген сақ тандыру сомасы мө лшерінде жү зеге асады, ал шығ ынын қ айтарып алу тө мендегідей:

1. 3 топты мү гедектікте – сақ тандыру сомасының 50%;

2. 2 топты мү гедектікте – сақ тандыру сомасының 75%;

3. қ аза болу – сақ тандыру сомасының 100%.

Сапар болмай қ алса туристердің шығ ындарын сақ тандыру келісім-шартында келісілген сақ тандыру сомасы негізінде тө ленеді. Сапар келесі себептер бойынша болмай қ алса, онда сақ тандыру сомасы толық не жартылай тө ленеді:

1. туристің ө зінің немесе оның жанұ я мү шелерінің, жақ ын туыстарының бірінің қ аза болуы немесе денсаулығ ының кенеттен нашарлауы;

2. қ оршағ ан ортаның немесе ү шінші адамдар ә рекеттерінен туристің мү лкінің зақ ымдалуы;

3. жоспарланғ ан сапар болар кезінде турситің соттық талқ ылауларғ а қ атысуы;

4. ә скери міндетін орындауғ а шақ ырылу;

5. кіру визасын ала алмау;

6. келісім-шартта кө рсетілген басқ а да себептер.

Сақ тандырудың ө зіндік айрық ша тү рлеріне кө ліктің айтарлық тай уақ ытқ а бө гелуі, сақ танушы адамның демалыс кезінде қ олайсыз ауа райында болуы жә не тиісті туристік қ ызметті толық немесе мү лдем кө рсетпеу жатады.

87) Шетелдегі білім туризімінің дамуы

Білім туризмі экономиканың қ арқ ынды дамып келе жатқ ан саласы болып табылады. Білім туризмі дегеніміз – демалу жә не білім алу мақ сатындағ ы саяхат. Бұ л саяхаттар ұ зақ тығ ы 15 кү ннен 3 айғ а дейін.

Білім туризмінің келесідей тү рлері ажыратылады: тілді ү йретуші туризм, спорттық ү йретуші туризм жә не кә сіби білім алу.

Бү гінгі таң ы ең таң ымалы тілді ү йрену мақ сатындағ ы туризм. Тіл ү йренуде сол тілде сө йлейтін ортада оқ у тиімді ә діс болып табылады. Жә не осы тіл оқ ып ү йренумен қ атар белсенді демалыс, экскурсиялық танымдық бағ дарламалар, тең із, жағ ажай, дә мді тамақ. Шет тілі ө з бетімен тез ү йреніп кетеді. Тілді ү йрену мақ сатындағ ы туризм ү йренетін тілде сө йлейтін келесі мемлекеттерге іске асырылады: Ұ лыбритания, АҚ Ш, Франция, Испания, Германия, Италия, Португалия, Швейцария. Ең танымал ағ ылшын тілі болып табылады.

Спортты ү йретуші туризм гольф, теннис, атқ а міну, серфинг, дайвинг, су шаң ғ ыларына, тау шаң ғ ы спортына, яхталық жә не желкекті спорт тү рлерін ү йретеді.

Ал кә сіби білім алу мақ сатындағ ы туризм шет елдер арасындағ ы білім тә жірибесімен алмасу мақ сатында оқ ушылырмен алмасу бағ дарламалары, магистратура, бавалавриат, асперантура сияқ ты білімді жоғ арлату жә не ә ртү рлі пайдалы курстар (мысалы, менеджмент немесе повар, маркетинг, ғ ылым жә не т.б.)

Оқ ып шығ ындар!!! Осылай тү сініктірек.

Следующим элементом рынка международного образовательного туризма можно назвать курсы дополнительного образования и повышения профессиональной квалификации. Этот сегмент рынка еще не так сильно развит, особенно в нашей стране, но перспективы его развития выглядят весьма привлекательно. В настоящее время этот вид туризма используется в сфере медицинских и биотехнологий, управления, инженерных специальностей и строительства, а также в сфере кино- и видеопроизводства.

Основной целью данных программ является получение новой информации и обмен опытом. В частности, на рынке международного образовательного туризма в нашей стране появляются и успешно работают образовательные консалтинговые компании, которые организуют туры повышения квалификации за рубеж «под ключ». В среднем такие поездки составляют 4—7 дней, в зависимости от предлагаемой программы обучения. Говоря о направлениях таких туров, следует отметить, что традиционно это европейские страны (в частности Германия) [1], но в последнее время очень интересным представляется направление Китай и Юго-Восточная Азия.

Культурно-познавательный туризм чаще всего рассматривают как экскурсионный, который также является важной составляющей международного образовательного туризма. Главное внимание в таких программах, насыщенных экскурсиями, уделяется осмотру достопримечательностей. В последние годы все более актуальными становятся туры в страны, где отдых совмещается с культурно-познавательной программой.

Говоря о перспективах развития международного образовательного туризма, необходимо отметить, что в большинстве развитых стран экспорт образовательных услуг является одним из приоритетных направлений развития экономики. Оценивая специализацию зарубежных стран в образовательном туризме, можно отметить следующее. На рынке образовательного туризма значительно выделяются шесть стран: США, где представлены самые разнообразные обучающие программы всех направлений; Германия, реализующая программы классического высшего образования [1]; Испания, специализирующаяся на обучающих программах в области архитектуры, дизайна, графики, декоративно-прикладного искусства, туризма и испанского языка (при относительно невысоких ценах); Италия, в основном предлагающая обучающие программы по гуманитарным дисциплинам; Франция, традиционно сочетающая демократичность образования, относительно невысокую плату и отсутствие ограничений; Швейцария, ориентированная на элитарное и качественное европейское образование.

О масштабах глобального рынка экспорта образовательных услуг свидетельствуют следующие цифры: в середине 2000-х годов общее количество студентов, обучающихся за пределами своих стран, составляло примерно 2 млн. человек. По оценкам экспертов, к 2025 году число студентов-иностранцев увеличится до 5—7 млн., причем более 60 % из них будут составлять граждане из азиатских стран, преимущественно из Китая и Индии.

88) Ә лемдік курорттардың типтері

Курорттардың негізгі типтері.

1. бальнеологиялық

2. балшық тық

3. климаттық

Бальнеологиялық шипажайларда табиғ и минералды сулармен емдейді.олар сыртқ ы жә не ішкі тұ тынады. Минералды сулар кө птеген ауруларды сауық тырады. Солардың ішінде асқ азан – ішек ауруларын, жү рек тамыр ауруларын, қ имылдатқ ыш аппартты ауру адамдар мұ ндай шипажайларғ а кө п келеді. Жү ргізілгне медециналық зерттеулер кейбір аурулардың осы шипажайларда емделгеннен кейін жақ сы нә тижелерді кө рсеткен.

Балшық ты шипажайлар шипалы балшық тар бар (пелоидтар) жерлерде болады. Олар буын аурулары, жү йке аурулары, гинекалогиялық жә не кейбір ауруларды емдеуге осы балшық пен емдеу жақ сы нә тиже береді.

Климаттық шипажайлар климат сияқ ты ә ртү рлі. Негізгі тү рлері: тең із жағ алаулық, климаттық – қ ымыз сауық тыру. Бұ л жердің климаттық табиғ иғ факторларын (температура, атмосфералық қ ысым, кү н шуағ ын) сауық тыру – профилактикалық мақ сатта қ олданады. Континенталды климат тә н орманды шипажайлар жоғ арғ ы тыныс жолдары, астма ауруларымен ауратын амдарғ а шипалы, ал таулы шипажайлар алғ ашқ ы формадағ ы туберкулез жә не қ ан аздық ауруларына шипалы болады.

Климаттық шипажайлардың ішіндегі кең тарағ аны – тең із жағ алаулы шипажайлар. Мұ нда туристер тең із жағ алауындағ ы демалыс пен нә тижелі емделуді ү йлестіре алады. Бұ л қ ан ауруларына, лимфа темірлері, костная ткань ауратын амдарғ а шипалы.

Климаттық шипажайлардың тағ ы бір тү рі – климаттық – қ ымызбен емдейтін шипажайлар. Олар олар дала зонасында кең тарағ ан. Қ ымыз ол жылқ ының қ ышқ ыл сү ті. Қ ымыз адамдарда май мен ақ уыздардың, салмақ ты кө бейтеді. ә лемде олардың саны 40 жуық. Оның кө п бө лігі Ресей, Қ азақ стан жә не Тү ркменістан аумағ ында.

жоғ арыдағ ы шипажайлармен қ атар, бірнеше табиғ и факторларды пайдаланып емдейтін шипажайлар да ьар. Оларды қ айсібір тү ріне жатқ ызу қ иын.

Еуропадағ ы емдік скуық тыру туризмі. Бұ л ауданның негізні емдік сауық тыру туризмі орталық жә не Шығ ыс Еуропа мен Батыс еуропада орналасқ ан. Баяғ ы социалистік елдер табиғ аттың емдік қ асиеттері кө п шипажайлрдың басым бө лігі орналасқ ан. Олар жоғ арғ ы емдік нә тижеге ие бола отырып, салыстырмалы тө мен бағ аларды олрнатып еуропаның емдік сауық тыру нарығ ын жаулап алып, бә секе қ ұ руда.

Туристердің келуі бойынша Чехия кө шбасшы болып табылады. Ең негізгі сауық тыру орны – Карловы – Вары. Мұ ны жыл айын ә лемнің 70 елінен 50 мың ғ а жуық адамдар мен 2 млн жуық экскурсанттар келеді. Мұ нда 12 гейзер, минутына 2000 литр ыстық суды 12 м биіктікке лақ ытарды.

Чехия аумағ ында карловы – варыдан басқ а, Теплице, ә лемдегі ең алғ аш радондық курорт Яхимов, Марианске – Лазне, Франтишковы- Лазне, соынмен қ атар жас балалардың паралич ауруын емдейтін Янске – Лазне шипажайлары оранласқ ан.

Еуропаның емдік сауық тыру туризм нарығ ыныда Чехияның ең басты бә секелесі Венгрия болып табылады. Оны термалды баня елі деп де атайды. ХІХ ғ Венгрия Еуропаның сумен емдейтін орталығ ы болады. Бү гінгі таң да венгрияның 22 қ аласы мен 62 елді мекенң ресми тү рде саық тыру орталық тары болып табылады.

Польша ө зінің бальнеологиялық жә не климаттық курорттарымен танымал. Негізгі шипажайлары – Свиноуйсьце, Камень – Поморски, Колобжег – Балтық тең ізінің жағ алауында орнаслақ ан. Олар чехиялық жә не венгриялық шипажайлар сияқ ты атақ ыт емес, сондық тан оларғ а бә секелес бола алмайды.

Елдің таулық климаттық шипажайлары Судет жә не Карпат таулары маң ында шоғ ырланғ ан. Шығ ыс беткейінде польша шипажайларының інжуі - Крыница қ аласы орналасқ ан. Бұ л минаралды сулар мен емдік балшық тар мен қ атар, соң ғ ы уаық тта спортық орталық болып танымал.

Бұ л елдермен қ атар БОлгария, Румыния, жә не Югославияда да емдік сауық тыру туризмі дамып келе жатыр. Бұ л елдердің барлығ ы жылы тең іздерге шығ атын жолдары бар, соныдық тан да олартең із жағ алаулық шипажайларды ұ сынады.

Еуропаның батыс бө лігінде ә лемнің танымал шипажайлары орналсқ ан: Германиядағ ы Баден – Баден, Висбаден, Франциядағ ы Виши, Ұ лыбританиядағ ы Бат, Бельгиядағ ы Спа жә не т.б.

Басты еуропадағ ы шипажайлардың басым бө лігі Германия, Австрия, Швейцарияда орналасқ ан. мұ нда шипажайлардың бальнеологиялық жә не климаттық тү рлермен басым. Германияда жоғ арыда айтқ андармен қ атар, Баденвейлер, Вильдбад жә не Байерсбронн бальнелогиялық шипажайларымен, Франкфурт – на - Майне жаныдағ ы Бад – Хомбург жә не Бад – наухайм, елдің батысындағ ы Ахен шипажайларымен танымал. Климаттық шипажайлардың ішінде таулық жә не орманды (Кведлинбург, Оберхоф, Фюссен), сонымен қ атар тең із жағ алаулық (Вангероге, Даме, Травемюнде, Хайлигенхафен, Фленсбург) шипажайлары танымал. Жыл сайын Германияның шипажайларын 1 млн. Дейін адамдар келеді. Мұ нда Франциядан, бельгиядан, Люксембург, АҚ Ш жә не Канададан келеді.

Австрия ө зінің кө птеген шипажайларымен танымал. Солардың ішінде ең атақ ытысы Зальцбург провинциясының оң тү стігінде ораналасқ ан Бадгастайн бальнеологиялық шипажайы танымал. Ол ыстық радонмен емдейді. Соынмен қ атар мұ ндакө л жағ алық емдік сакуық тыру туризмі де дамығ ан. Жыл сайын Аттерзе, Мондзе, Оссиахер – зе жә не Топлицзе кө лдерін 1 млн жуық туристер келеді.

Швейцария шипажайлар саны жө нінде германия мен Австрияғ а жол береді, соныдқ тан да емдік сауық тыру туризмінің орталығ ы ретінде аз танымал болғ анымен, мұ ндағ ы емделу тек қ алталы азаматтарғ а ғ ана қ алтасы кө тереді.

Бальнеологиялық шипажайлары (Баденғ Бад - Рагац) жә не таулы климаттық шипажайлары (Ароза, Давос, Санкт – Мориц, Церматт жә не т.б.) ө те танымал. Швейцария емдік шө птермен емдеуді бірінші болып тә жіребиелеуде. Мұ нда ірі фитотерапевтік орталық Кран – Монтана орналасқ ан.

Оң т Еуропада емдік сауық тыру туризмінің орталығ Италия болып табылады. Оның бальнеологиялық шипажайлары елдің солт шығ ысында Эмилья – Романья ауданында жә нетермалды сулар мен емдік балшық пен танымал Искья аралында орналасқ ан.

Испания, Португалия, Греция сынды мемлекеттер ө здерінң климаттық тең із жағ алаулық шиажайларымен қ ызық тырғ анымен, олра демалыс жә не ойын- сауық орталығ ы ретінде кө бірек танымал.

Америкадағ ы емдік сауық тыру туризмі. Америкадағ ы кө шбасшы ә рине АҚ Ш: АҚ Штың медецина саласындағ ы жетістіктері ә леммен мойындалғ ан. (кардиохирургия, плстикалық операциялар). Бірақ мұ нда емделу ө те қ ымбат тұ рады.

Америкалық шипажайларджың негізі типі Бальнеологиялық. Олар кө птеген штаттарда бар. Минералды сулармен танымал шипажайлар; Маммот – Спрингс, Хибер – Спрингс, Хот – Спрингс АҚ Штың Арканзас шататында орналсқ ан. Соынмен қ атар тең із жағ алаулық климаттық шипажайлар да сұ ранысқ а ие: Нюю – Йорк маң ындағ ы Лонг – Бич, Атлант мұ хияты жанындағ ы Хаттерас, Фолоридадағ ы Майами – Бич, Калифорниядағ ы Сан – Диего жә не Санта –Круз.

Таяу шығ ыс маң ындағ ы емдік сауық тыру туризмі. Таяу шығ сты емдік сауық тыру мақ сатында туристер Ө лі тең ізге аттанады. Ол тұ здар мен минералды заттарғ а бай болғ анымен, оның суы ешбір ағ за ө мір сү руіне қ олайсыз. Осығ ан қ арамастан туристерӨ лі тең іздің жағ алауында орналсқ ан израйлдің атақ ыт шипажайларына: Эйн – Бокек, Эйн – Букек, Эйн – Геди, неве – Зохар келуге асығ ады. Термалды минералды сулар, емдік балшық тар жә не ерекше биометеорологиялық жағ дай табиғ аттың ерекше қ асиеттері туристерді қ ызық тырады.

Азия, Тынық мұ хиты жә не Африкадағ ы емдік сауық тыру туризмі.

Оң т Азия, Шығ ыс жә не оң т шығ ыс Азия елдерінің емдік сауық тыру туризмі ә лсіз дамығ ан. Шығ ыста кең тарағ ан дә стү рлі емес медецина, фитотерапия, ине шаншу шет ле туристерін аз қ ызық тырады.

Австралия емдік суық тыру туризміне қ ажет табиғ и факторларғ а ие. Ірі бальнеологиялық шипажайлары Дейлсфорд, Морк, Спрингвуд материктің оң т шығ ысында орналасқ ан. Тең із жағ алаулық шипажайлары да танымал: Золотой Берег, Дэйдрим – Айленд, Кэрнс демалыс пен емдік мақ сатта тамаша орын болып табылады. Бірақ Австралияның басқ а материктен алшақ тығ ы сыртқ ы туристік ағ ндардың келуіне кедергі, соныдқ тан Австралия ішкі сұ ранысты ғ ана қ анағ аттандыруғ а бағ ытталғ ан.

Африкада емдік сауық тыру туризм дамуда. Тунистің шипажайларының атағ ы ө суде. 1996 жылы мұ нда сумен балшық пен емдейтін Жаң а орталық ашылып, ә лемдегі ең ірі орталық қ а айналды.

Африканың солтү стік жағ алаулары тең із жағ алаулық климаттық курорттар орналасқ ан. Египетте – Қ ызыл тең із жағ алауында орналасқ ан Хургада, халық аралық дең гейдегі шипажай Шарм – эш – Шейх, соынмен қ атар Дахаб жә не Нувейба, Мароккода – Агадир, Мохаммедия, Танжер, Эль – Хосейма жә не т.б.

Ү нді мұ хитының жағ алауында Кенияның тең із жағ алаулық шипажайлары: Момбаса, Кипини, Малинди, Ламу, Килифи орналасқ ан.ОАР да бірнеше шипажайлар бар. Африканың қ алғ ан бө лігі шипажайлық іс дамуығ а болатын табиғ и ресурстарғ а ие емес.

Туристік нарық тұ тынушы мен туристік қ ызметтерді орындаушылар арасында туристік агенттіктер, тур-оператор, сияқ ты делдалдары бар қ атынастардың кө псатылығ мен сипатталады.

Туристік нарық ты мынадай белгілері бойынша жіктеуге болады:

- географиясы бойынша - ә лемдік, аймақ тық, жеке ел, ел ішіндегі жеке аймақ тық, қ алалық нарық тар т.б.

- ұ лттық территорияғ а қ атысты белгісі бойынша – халық аралық туризм, ішкі туризм нарығ ы;

Туристік терминологияда «аймақ» тү сінігі кездеседі: аймақ тың ү ш типін атауғ а болады:

1) географиялық аймақ тар, мысалы Батыс Европа, Солт Африка.

2) ә кімшілік аймақ тар мысалы, Ярослав облысы;

3) табиғ и-климаттық аймақ тар, мысалы, тең із курорттары, Тынық Мұ хиттық бассейн

Тә уелсіздік алғ аннан бастап дамыды

Казахстан с 1993 года является Действительным членом Всемирной Туристской Организации (ВТО). Признавая, приоритетность развития отрасли, в рамках официального визита в октябре 2000 года в Королевство Испания Президент Республики Казахстан Н.А. Назарбаев посетил штаб-квартиру ВТО в г. Мадриде. При встрече с Генеральным секретарем ВТО г-ном Франческо Франжиалли Президент Казахстана выразил заинтересованность в сотрудничестве по развитию туризма в Казахстане, в том числе по проекту ЮНЕСКО и ВТО " Шелковый путь".

Ведется работа по продвижению туристского продукта Казахстана и связи с этим разработан План мероприятий по формированию туристского имиджа Казахстана на 2005-2008 годы.