ЖҚТфЖ иерархиялық деңгейлері

Кез-келген ірі желіде иерархиялық дең гейді бө лектеу туралы шешім қ абылданғ ан. Бұ л процесті негізгі белгі (таксон) бойынша топтастыру деп қ арастыруғ а болады. 11-суретінде кө рсетілген кубтың маң дай қ ырында ЖҚ ТфЖ-нің негізгі иерархиялық дең гейлері кө рсетілген. Кубтың жанама қ ырында екі компонент кө рсетілген (коммутацияланатын жә не кө ліктік желілер), олар ө здерінің функционалдық тапсырмаларын орындау жағ ынан ЖҚ ТфЖ-нің барлық дең гейлерінде бола алады. Қ ажет жағ дайда жоғ арғ ы қ ыр басқ а бір белгілері бойынша қ осымша топтастыруларды енгізуі ү шін ө олданылуы мү мкін.

Иерархияның тө менгі дең гейі ретінде тұ тынушының жұ мыс орнындағ ы желі кө рсетілген. Жалпы айтқ анда, оны қ ұ ру мен қ олдау ЖҚ ТфЖ Операторының біліктілігіне кірмейді. Бұ ндай ық палды «тұ тынушының жұ мыс орнындағ ы желі» дегеніміздің абоненттік сыммен біріктірілген телефон аппараты мен кез-келген кү рделіліктегі терминалдардың жиынтығ ы деп қ арастырғ анда ғ ана, сенім ақ талды деп есептеуге болады.

Кө птеген жаң а кә сіпорындар мекемелік АТС (МАТС-УАТС), локальді есептеуші желілерді (ЛЕЖ-ЛВС) жә не бизнес процестерді қ олдайтын телекоммуникациялық жү йелерді пайдаланады. Бұ ндай жағ дайларда, «тұ тынушының жұ мыс орнындағ ы желі» компонентін ЖҚ ТфЖ иерархиясы дең гейлерінің қ ұ рамына қ осуғ а болады.

11-сурет – ЖҚ ТфЖ иерархиялық дең гейлер

Келесі иерархиялық дең гей – қ ол жеткізу желісі. Оның мақ саты болып тұ тынушы жабдығ ы мен базалық желі арасындағ ы байланысты ұ йымдастыру табылады.

Базалық желі 11-суретінде тө рт иерархиялық дең гейге бө лінген. Бұ л дең гейлердің тө менгісі жергілікті (қ алалық немесе ауылдық) телефон желісіне жатады. Қ алалық телефон желісі (Қ ТЖ-ГТС) қ ала шегінің ішінде қ ұ рылады, ал ауылдық телефон желісі (АТЖ-СТС) – ауылдық ә кімшілік аймағ ының территориясында қ ұ рылады. ГТС пен СТС желілерімен қ атар ө з кезегінде екі иерархия дең гейін бө лектеуге болады. 11-суретінде олар станцияаралық жә не тү йінаралық байланыс желілері деп кө рсетілген.

Аймақ тық телефон желісі ә детте Қ азақ стан Республикасының облыстары шегінде қ ұ рылады. Мынадай ерекшеліктер де бар, Казақ станның бір облысы территориясында бірнеше аймақ тық желілер қ ұ рылады.

Аймақ тық телефон желісінің ерекше белгісі – кіретін қ алааралық байланыс ү шін, оғ ан ABC ә ріптерімен белгіленетін бірегей кода беріледі.

Осығ ан ұ қ сас аймақ тық желілер бірнеше жергілікті желілерден – Қ ТЖ мен АТЖ тұ рады. Жергілікті желілер ө зара аймақ ішілік байланыс арналарымен байланысқ ан. Бұ л арналар автоматты қ алааралық телефон станциясында (АҚ ТС-АМТС) немесе аймақ тық телефон тү йінінде (АТТ-ЗТУ) коммутацияланады.

ЖҚ ТфЖ келесі иерархиялық дең гейінде қ алааралық телефон желісі орналасқ ан. Бұ л желі аймақ тық телефон желілері арасындағ ы байланысты қ амтамасыз етеді. Сонымен қ атар, қ алааралық телефон желісінің міндетіне халық аралық коммутация орталық тарына (ХКО-МЦК) қ ол жеткізуді қ амтамасыз ету кіреді. Бұ л орталық тар ЖҚ ТфЖ иерархиясының жоғ арғ ы дең гейіндегі элементтерден – қ алааралық телефон желісінен тұ рады.

4.3 Жергілікті телефон желілері. Қ алалық телефон желілері (Қ ТЖ)

XIX ғ асырдың аяғ ы мен XX ғ асырдың басында барлық барлық Қ ТЖ бір ғ ана телефон станциясын орнату арқ ылы қ ұ рылғ ан. Желілер қ аратының кө беюі екінші, ү шінші жә не тағ ы да басқ а телефон станцияларын орнату қ ажеттілігіне ә келіп соқ ты. Бірақ сонда да, кішкене қ алаларда кө бінесе бір ғ ана АТС жұ мыс істейді (12-сурет).

12-сурет – Қ олданыстағ ы аудандандырылмағ ан қ алалық

телефон желісі

Бұ ндай желілер аудандандырылмағ ан желілер деп аталады. Декадты-адымды жә не координатты АТС қ олдану кезінде, егер қ ызмет кө рсетілетін абоненттердің максималды саны 8000 нө мірден аспаса, Қ ТЖ-нің осындай қ ұ рылу ә дісі тиімді болып табылады. Цифрлы коммутациялық станцияларды пайдалану ү немді ондағ ан мың нө мірлі аудандандырылмағ ан Қ ТЖ салуғ а мү мкіндік береді. Осындай жағ дайда Қ ТЖ қ ұ рамында бө лек шағ арылатын АТС модульдері – концентраторлар қ олданылады.

Аудандандырылмағ ан Қ ТЖ коммутациялық станция мен қ ол жеткізу желісінен тұ рады. 12-суретінде тө рт бө ліп таратушы шкафтар (ШР) кө рсетілген. Шкаф пен АТС арасында магистральді кабельдер тө селген. Ә детте кө п жұ пты абоненттік кабельдер қ олданылады. Желінің бұ л бө лігі магистральді учаске деп аталады. Ә детте магистральді учаскеде қ ол жеткізу желісі жұ лдыз тә різді топологиямен қ ұ рылады. Кейбір жағ дайларда шкафтар арасындағ ы байланыс жолдары қ олданылады. 12-суретінде бұ ндай жол екінші жә не ү шінші шкафтар арасында кө рсетілген. Шкафтар арасындағ ы байланыс жолдарының болуы болашақ та қ ол жеткізу желісінің сақ ина тә різді қ ұ рылымына ауысуғ а рұ қ сат береді. Бұ ндай топология концентраторлардың АТС-мен байланысының жоғ арғ ы сенімділігін қ амтамасыз етеді.

13-суретінде цифрлы АТС орнатылғ ан болашағ ы зор аудандандырылмағ ан Қ ТЖ-нің екі қ ұ рылымы кө рсетілген. Осы жерде жә не одан кейін де цифрлы АТС сә йкес келетін домалақ тар кү ң гірт тү ске боялатын болады. (а) фрагменті ү ш сақ ина жиынтығ ы тү рінде кө рсетілген кө ліктік желінің қ ұ рылу принципін бейнелейді. Нө лінші желілік тү йін (ЖТ-СУ) АТС ғ имаратында орналасады. Қ алғ ан желілік тү йіндердің нө мірлері стандартты цифрлы тракт тү ріндегі кө ліктік ресурстарды қ алыптастыратын концентраторлардың нө мірлерімен сә йкес келеді. Желілік тү йіндер саны мен олардың орналасу орнын таң дау – телекоммуникациялық желілерді жобалаудың бірден бір классикалық тапсырмасы.

а) б)

13- сурет – Болашағ ы зор аудандандырылмағ ан қ алалық телефон желісі

Коммутацияланатын желінің қ ұ рылымы суреттің оң жағ ында орналасқ ан – 13-сурет (б) фрагменті. Ол «жұ лдыз» типті топология бойынша қ ұ рылады. Анығ ында, АТС пен ә рбір концентратор арасында кө ліктік желінің сақ ина қ ұ рылымының арқ асында екі тә уелді емес (сенімділік жағ ынан) ақ параттармен алмасу жолдары болады.

Бө лек шығ арылатын концентраторлары бар Қ ТЖ қ ұ ру кө птеген жетістіктерге ие болады, мысалы, абоненттік желі (АЖ-АЛ) ұ зындығ ын қ ысқ арту (қ ол жеткізу желісін қ ұ руғ а кететін шығ ындарды азайту жә не жаң а қ ызмет тү рлерін енгізуді қ ысқ арту) жә не цифрлы АТС бағ дарламалық қ амтамасыз ету болжамдарын жаң артуғ а кететін шығ ындарын азайту.

Ү лкен жә не орташа ауданды қ алаларда бір коммутациялы станцияны қ олдану абоненттік желінің орташа ұ зындығ ының қ арқ ынды ө суіне ә келіп соқ ты. Мысалы, формасы квадрат тү ріндегі қ ала ү шін, абоненттік желінің (АЖ) орташа ұ зындығ ы l мен станция маң ындағ ы учаскесі S алаң ының арасындағ ы қ атынас ү шін, мына қ атынас тура келеді:

(4.1)

Территориясы жү здеген квадрат километрмен ө лшенетін ірі қ алаларда, шлейфтің ү лкен қ алдық ө шулігі мен кедергісі ү шін, АЖ қ олдану негізінде мү мкін болмайды. Осындай жағ дайдан шығ удың дұ рыс шешімі – бірнеше АТС орнату болып табылады. Территорияны фрагменттерге бө ліп, олардың ә рқ айсысына АТС-тер орнатылады, оны аудандау деп атайды. Бұ л АТС аудандық деп аталатын болды. Осыдан қ ысқ артылғ ан ААТС (РАТС) пайда болды.

14-суретінде бес РАТС орнатылғ ан, аудандандырылғ ан желіге мысал келтірілген. Барлық бес коммутациялық станциялар бір-бірімен «ә рқ айсысы ә рқ айсысымен» принципі бойынша байланысқ ан. Декадты-адымды жә не координатты АТС базасында салынғ ан қ алалық телефон станциясының (Қ ТЖ-ГТС) даму кезең інде, осындай желіні қ ұ ру ә дісі қ олданылғ ан, егер қ ызмет кө рсетілетін абоненттердің максималды саны 80000 аспаса. Қ ТЖ цифрлау кезінде станцияаралық байланыстың осындай қ ұ рылымы жергілікті телефон желілерінің кө пшілік бө лігін қ ұ руда қ олданылуы мү мкін. Тек мегаполистердегі Қ ТЖ есептемегенде.

14-сурет – Аудандандырылғ ан қ алалық телефон желісі

Ә р бір АТС қ ұ рамында, ә рине бө лек шығ арылатын концентраторлар қ олданылады. Бірдей сыйымдылық тағ ы Қ ТЖ салу, саны ә р тү рлі аудандандырылғ ан АТС (ААТС) орнату арқ ылы да болуы мү мкін. Осындай шартта ААТС орташа сыйымдылығ ы ө згереді. ААТС сыйымдылығ ын таң дау тапсырмасы тоғ ызыншы дә рісте қ арастырылады.

ААТС саны кө п болғ ан жағ дайда, жалғ аушы жолдар (ЖЖ-СЛ) шоғ ыры шамадан тыс кө п болып кетеді. Олардың сыйымдылығ ы ү лкен емес, бұ л ә рбір ЖЖ тө мен пайдалануына ә келіп соғ ады. ЖЖ шоғ ыры кө п кө ліктік желіні басқ ару кү рделірек. Декадты-адымды жә не координатты АТС базасында салынғ ан Қ ТЖ сыйымдылығ ы 80000 асқ ан желіде, ең тиімді болып ААТС-сын кіріс хабарлар тү йіні (КХТ-УВС) арқ ылы жалғ анғ ан байланыс қ ұ рылымы табылғ ан. КХТ бар желінің мысалы 4.5-суретінде кө рсетілген. Қ ТЖ қ ұ рамында екі тү йінді аймақ бар деп жорамалданады. Бірінші тү йінді аймақ та ү ш ААТС орналасқ ан. Он бесінші нө мірдегі станция ү шін, осындай ү ш телефон аппаратының қ осылғ ан варианты кө рсетілген. Екінші тү йінді аймақ та екі ААТС орнатылғ ан. Бір тү йінді ауданның барлық ААТС бір-бірімен «ә рқ айсысы ә рқ айсысымен» принципі бойынша байланысқ ан.

Ә р тү рлі тү йінді аудандардың кейбір ААТС арасында ү лкен ө зара тартылыс пен техникалық мү мкіндік болғ ан жағ дайда тура (КХТ арқ ылы ө тпейтін) ЖЖ шоғ ыры қ олданылуы мү мкін. Осындай вариант ААТС17 пен ААТС29 ү шін ү зікпунктирлі сызық арқ ылы кө рсетілген. Желінің жоғ арғ ы сенімділігін ө амтамасыз ету ү шін, КХТ жабдығ ы кем дегенде екі алаң да орнатылады. Бұ ндай алаң дар ААТС жабдығ ы орналасқ ан ғ имаратта болады.

Ү лкен қ алаларда КХТ қ олдану телефон желісін қ ұ рудың экономикалық тиімділігін қ амтамасыз етпеді. Жү ргізілген зерттеулер нә тижесі бойынша, Қ ТЖ сыйымдылығ ы 800000 астам нө мірден тұ ратын болса, екі типті тү йінді қ олдану тиімді деп шешілді: шығ ыс хабарлар тү йіні (ШХТ-УИС) мен кіріс хабар тү йіні (КХТ-УВС).

15-сурет – Кіріс хабар тү йіндері бар қ алалық телефон желісі

Байланыс сенімділігін арттыру ү шін, ШХТ жә не КХТ жабдық тары ә р бір тү йінді ауданда кем дегенде екі алаң ғ а орнатылатын болды. ШХТ мен КХТ бар желі қ ұ рылымы 16-суретте кө рсетілген. Бұ л жерде екі тү йінді аудан кө рсетліген. Бірінші тү йінді ауданда тек бір ААТС суреттелген. Осы ААТС ү шін, дә л алдындағ ы суреттегідей, терминалдардың қ осылуының ү ш варианты кө рсетілген. Екінші тү йінді ауданда ү ш ААТС салыстырылғ ан. Олар бір-бірімен «ә рқ айсысы ә рқ айсысымен» принципі бойынша байланысқ ан. ШХТ2 мен КХТ22 арасындағ ы ЖЖ шоғ ыры екінші тү йінді аудандағ ы тағ ы да бір ААТС арасындағ ы жалғ ауды орнату жолын қ амтамасыз етеді.

16-сурет – Шығ ыс жә не кіріс хабарлар тү йіні бар қ алалық телефон желісі

Қ ала территориясы ү шін тү йінді аудандар саны мен олардың шегарасын анық таудың тиімдісін таң дау – кү рделі тапсырма, ол ү шін қ азіргі талаптарғ а сай экономикалы-математикалық ә дістер қ олданылады.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Физикалық, логикалық жә не функционалдық қ ұ рылымдар жиынтығ ы қ алай аталады?

2. Электр байланыс желілері қ анша белгілер санымен топтастырылады?

3. Тұ тынушылар категориясы бойынша, электр байланыс желілері қ алай топтастырылады?

4. Хабарлардың берілу жылдамдығ ына қ арай, электр байланыс желілері қ алай топтастырылады?

5. Кө лемі жағ ынан (қ амту дә режесіне қ арай), электр байланыс желілері қ алай топтастырылады?

5. ЖАЛПЫ Қ ОЛДАНЫСТАҒ Ы ТЕЛЕФОН ЖЕЛІЛЕРІНІҢ Қ Ұ РЫЛЫМЫ (ЖҚ ТфЖ)