Халықаралық сауданы мемлекеттік реттеу жүйесінің жалпы сипаттамасы мен жіктелуі.

Сыртқ ы сауда байланыстарының дамуы экономика-ның табысты дамуы ү шін экспорт пен импортты реттеу жө ніндегі мемлекеттің қ олданатын шараларымен тығ ыз байланысты болып саналады.

Халық аралық сауданы мемлекеттік реттеу:

1. Мемлекеттік реттеу қ ұ ралдарын ү кіметтің келісуінсіз немесе саудадағ ы ә ріптестерінің кең есімен, біржақ ты реттеу;

2. Сауда саясатының шаралары, сауда саласындағ ы ә ріптестер болып саналатын елдер арасындағ ы келісілген екі жақ ты реттеу;

3. Сауда саясаты кө пжақ ты келісімдермен реттелетін кө п жақ ты реттеу. Мысалы, БСҰ, Еуропа одағ ына мү ше елдердің сауда саласындағ ы келісімі.

Мемлекеттің халық аралық саудағ а араласуының ауқ ымына қ атысты сыртқ ы сауда саясатының келесі тү рлері (типтері) ажыратылады:

1. Ырық тандыру немесе сауда еркіндігі — бұ л сұ раныс пен ұ сыныстың еркін нарық тық кү ші кезінде дамитын, сыртқ ы саудағ а мемлекеттің аздағ ан мө лшерде араласу саясаты.

2. Протекционизм — бұ л сауда саясатының тарифтік жә не тарифсіз қ ұ ралдарын пайдалану жолымен ішкі нарық ты шетелдік бә секеден қ орғ аудың мемлекеттік саясаты.

Еркін сауданың жақ тастары, негізінен, халық аралық ең бек бө лінісінің (ХЕБ) неғ ұ рлым тиімді нұ сқ аларын таң дауды қ амтамасыз етудің жә не осы негізгі қ атысушы елдер халқ ының ө мір дең гейін кө терудің мемлекетпен реттелмейтін қ абілетін атап ө теді.Протекционистік шаралардың жақ таушылары, негізінен, кез келген ұ лттық ө неркә сіптің мү дделерін қ орғ ауды, халық ты жұ мыспен қ амтуды, жоғ ары ө мір дең гейін жә не т.б. қ амтамасыз етуді олардың қ ажеттілігі деп атап кө рсетеді.

Протекционистік шаралардың қ азіргі заманғ ы жү йесі ә ртү рлі бағ ыттарды қ амтиды. Солардың ішінде ең маң ыздылары:

1. Басқ а елдерден ә келуді қ иындату немесе ол елден ө німдердің белгілі бір тү рлерін сыртқ а шығ аруды сирету. Кедендік салық салулар (тарифтік кедергілер). Ұ лттық ө ндірушілердің шетел фирмаларымен бә секелестігін жең ілдету ү шін, негізінен шетелдерден дайын ө німдерді, ә сіресе, қ ымбат сә н-салтанат заттарын ә келу кезінде жоғ ары кеден баж салық тары белгіленеді, ал шикізат пен материалдар импорты кезінде кеденнің баж салық тары неғ ұ рылым тө мен болады.

2. Тарифтік кедергілер, экономикалық саяси жә не ә кімшілік ә дістердің кө мегімен СЭҚ -тің тікелей жә не жанама шектеулерінің жиынтығ ын білдіреді.

Қ азіргі тә жірибедегі мемлекетаралық алмасудың кейбір таралуы сыртқ ы экономикалық операциялардың мө лшерленуі мен лицензиялануына ие болады. Мө лшерлену-бұ л, соның шегінде сыртқ ы сауда операциялары салыстырмалы тү рде еркін жү зеге асырылатын, жекелеген тауарлар мен тауарлардың топтарын сыртқ а шығ аруғ а (экспортқ а) белгілі бір квоталардың белгіленуі. Тә жірибе жү зінде оның қ ұ рамын белгілеу (контигирование) еркін ә келінуі немесе сыртқ а шығ арылуы мү мкін шектелген тауарлардың тізімі тү рінде белгіленеді.

Лицензиялау, ұ йымдардың сыртқ ы экономикалық операцияларды жү зеге асыруғ а ү кімет органдарынан рұ қ сат алу (лицензиясын) қ ажеттілігін болжайды. Салық жү йесі мен ұ лттық шектеу жекелеген порттар мен темір жол станцияларының шетелдіктер ү шін жабық болатын жанама шектеулеріне жатады.

Тә жірибеде мемлекеттердің сыртқ ы сауда саясаты, протекционизм мен ырық тандыру элементтерін ұ штастыра отырып, алуан тү рлілігімен ө згешеленеді. Халық аралақ сауданы жан-жақ ты реттеу, ең алдымен сауда жө ніндегі бас келісім бағ ыты мен тарифтер (ГААТ) жә не оның мұ рагері- бү кілә лемдік сауда ұ йымы (БСҰ) арқ ылы жү зеге асырылады.

2222222