Кіріспе. элементтері. Қозғалыс көрсеткіштерін автоматикалық бақылау:

Мазмұ ны

Кіріспе............................................................................................................... 4

№ 1 зертханалық жұ мыс. Автоматиканың бірінші жә не аралық

элементтері. Қ озғ алыс кө рсеткіштерін автоматикалық бақ ылау:

орын ауыстыру, орналасу қ алпы, жылдамдық тар мен айналу

жиіліктерінің ү деуі.................................................................................. 5

№ 2 зертханалық жұ мыс. Белсендi кедергiнiң параметрлiк

датчиктерiнiң зерттеулерi. Кең iстiктiң жағ дайы туралы

мә лiмет алудың ә дiстері жә не қ ұ рылымдар...................................... 12

№ 3 зертханалық жұ мыс. Автоматты басқ арудың орталық танғ ан

жү йесін зерттейтін бағ дарламалар....................................................... 17

№ 4 зертханалық жұ мыс. Автоматикада қ олданылатын

реленің сипаттамаларын зерттеу.......................................................... 19

№ 5 зертханалық жұ мыс. Автоматты реттеу жү йесінiң ауа

қ ысымын зерттеуi................................................................................... 22

№ 6 зертханалық жұ мыс. Автоматты басқ ару жү йесіндегі температураны реттеу жә не йінді біліктің айналыстарының санын зерттеу.............. 25

№ 7 зертханалық жұ мыс. Автоматтандырылғ ан жү йенің сұ йық тың

дең гейін реттеуді зерттеуі..................................................................... 30

№ 8 зертханалық жұ мыс. Технологиялық жү йелерді жә не автокө лік

қ озғ алтқ ышын автоматтық басқ арудың кешенді бағ дарламасы....... 37

№ 9 зертханалық жұ мыс. Автокө ліктердің тежегіш жү йесінің

БҚ Ж мысалында АБЖ-ның беріліс функциялары. Циклдік

автоматты қ ұ рылғ ылар.......................................................................... 44

№ 10 зертханалық жұ мыс. Бақ ылау – сұ рыптау жұ мыстарын

автоматтандыру...................................................................................... 46

Пайдаланылғ ан ә дебиеттер тізімі

Кіріспе

Автоматизация жү йесі мен қ ұ рылғ ылары қ азіргі замандық техникаларда кең інен таралғ ан. Бұ л адам жасағ ан механизмдер жұ мысын тез, тиімді жә не дә л басқ аруғ а ө те қ олайлы. Адамның физиологиялық мү мкіндіктері басқ ару қ ұ ралы сияқ ты қ азіргі, перспективті техникаларды жаң арта алмайды. Сондық тан механизация қ ұ ралдарын пайдалану тиімді, ө йткені жаң а жоғ ары ө ндірістік техникалық қ ұ ралдарды енгізу тек функционалды бақ ылау жә не автоматты басқ ару жү йесінде ғ ана мү мкін болады.

Автоматтық басқ ару теориясы машина ө ндірісінде жоғ арғ ы даму баспалдағ ы болып табылады жә не ө ндіріс жұ мысының ө суіне рұ қ сат береді, оның жайлылығ ын жақ сарта отырып, сонымен бірге соң ғ ы ө німнің сапасы да жоғ арылайды. Автоматтық басқ ару теориясы сол немесе басқ а автоматтық объектілердің реттеу қ ұ ралдарын жасауғ а мү мкіндік береді, кө п тү рлі жайлылық тың кейбір процестерінде қ олмен басқ ару жә не реттеуіне мү мкіндік болмайды.

Осының барлығ ы автоматизацияны басқ аруда бірінші дә режедегі ә ртү рлі жү йедегі маң ызды проблемаларды шешеді.

«Автоматтық басқ ару теориясының негіздері» пә ні ғ ылымды басқ аруда кибернетиканың негізгі базасын қ ұ райды, сонымен қ оса техникалық жү йеде де мақ сатын алғ а қ ояды. Классикалық АБТ-ның кө рсеткіштері басқ ару жү йесінің техникалық жұ мысында рұ қ сат етілген тә ртіптен шағ ын ауытқ улар болғ ан кезінде ық шамдау жә не бейімдеу мақ сатын орындайды.

Зертханалық жұ мыстың мақ саты студенттерге автоматты басқ ару жә не реттеу теориясы негізінде білім беру, автоматты басқ ару жә не транспорт техникасын реттеу локальды жү йенің негізгі қ ызмет қ ұ рылғ ысы жә не принципі, транспорт жә не транспорттық техникасы практикасында автоматты басқ ару жү йесін қ ұ растырудың жалпы принципті тә сілдерін пайдалану.

Зертханалық жұ мыс. Автоматиканың бірінші жә не аралық элементтері. Қ озғ алыс кө рсеткіштерін автоматикалық бақ ылау: орын ауыстыру, орналасу қ алпы, жылдамдық тар мен айналу жиіліктерінің ү деуі

Мақ саты: Автоматиканың негізгі элементтерін жә не олардың қ озғ алыс кө рсеткіштерінің автоматикалық бақ ылау қ ұ ралдарында пайдаланылуын зерттеу.

Жұ мысты орындау реті:

1 Автокө ліктің электр қ ұ ралдары кестесіндегі датчиктердің орналасуымен таныстыру.

2 Слайд-фильм бойынша датчиктер ә рекетінің принципті негізін зерттеу.

3 АБЖ (Автоматтық басқ ару жү йесі) негізгі сызбасын зерттеу.

4 Слайд-фильм материалдары мен WORD редакторын пайдаланып есеп беру

Есептің мазмұ ны:

1-сурет-Автоматтық қ ұ рылғ ылар тетіктерінің мысалдары

Есептің мазмұ ны

Есепте ЗТЖ (Зертханалық, тә жірибелік жұ мыстар) атаулары, жұ мыстың мақ саты, негізгі сұ рақ тар жә не тапсырма бойынша ақ параттар болу керек. Есепті мә тіндік редактор бойынша, ЗТЖ бойынша міндетті тү рде ө ң делген (артық ты алып тастап, белгілер жасап, жазулар жә не т.б.) слайд-фильм материалдарын пайдаланып қ ұ руғ а болады. Қ осымша ө згеріссіз ақ паратты толық пайдалануғ а болмайды.

1 тапсырма. Ө з беттерің ше датчиктер бойынша классификациялық кесте (диаграмма) қ ұ рың дар.

2 тапсырма. АБЖ сызбасын сызың дар жә не техникадан мысал келтірің дер.

3 тапсырма. Қ озғ алтқ ыштың суыту жү йесінің қ ұ рылымдық сызбасын салың дар (жү йе элементтері тік тө ртбұ рыштармен белгіленеді, байланыстар - тетіктермен). Ә р элементтің қ ызметін анық таң дар, кіріс жә не шығ ыс сигналдары, сигналдарды сипаттайтын кө рсеткіштер.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Датчиктердің қ ызметі.

2. Датчиктер сезетін физикалық ө лшемдердің тү рлеріне байланысты, қ осымша қ уат тү ріне, шығ ыс сигналына байланысты датчиктердің классификациясы.

3. Датчиктердің қ осылу уақ ытына, ә рекет принципіне байланысты жіктелуі.

4. Механикалық ө лшемді датчиктер қ андай ә рекетті сезеді?

5. Электр ө лшемді датчиктер қ андай ә рекетті сезеді?

6. АӨ Ж-нің (Автоматтық ө згеру жү йесі) АДЖ–нен (Автоматтық дә лдік жү йесі) айырмашылығ ы неде?

7. АРЖ-нің (Автоматтық реттеу жү йесі) мағ ынасын қ алай тү сіндіресің?

8. Тұ йық басқ ару жү йесі дегеніміз не?

9. АБЖ-нің (Автоматтық басқ ару жү йесі) аралық элементтерінің рө лі қ андай?

10. Қ озғ алтқ ыштың суыту жү йесінің аралық элементтерін анық таң дар.

11. Ө згерту коэффициенті қ алай классификацияланады?

12. Аралық қ ұ рылғ ылардың қ ызметі.

СӨ Ж тапсырмасы - Датчиктердің жә не аралық қ ұ рылғ ылардың қ ұ рылымдық ерекшеліктері.

1. Датчиктердің принциптік сызбасын зерттеп жә не олар туралы қ ысқ аша мә ліметті есепке енгізің дер, ө з беттерің ше датчиктің принципті жұ мысы туралы жазың дар.

2. Классификацияғ а сай ә ртү рлі қ ұ рылымды датчиктерге қ ысқ аша сипаттама берің дер.

3. Кө ліктік ө неркә сіпте пайдаланылатын ә р датчиктің техникалық жү йелерде пайдалануы туралы мысал келтірің дер.

4. АБЖ негізінде техникалық жү йелердің аралық қ ұ рылғ ыларына бірнеше мысал келтірің дер.

2-сурет- Автоматтық қ ұ рылғ ылар датчиктерінің конструкциялық ерекшеліктері

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Ө ткізгіш сө ндіргіштері қ андай басқ ару сызбасында қ ондырылады?

2. Индукциялық датчиктердің басқ ару орамының магниттік ағ ымдарының ө згеруі қ андай рө л атқ арады?

3. Сельсин-машина ә рекетінің принципі.

4. АБЖ сызбаларында пневматикалық ө згертулерді қ алай пайдалануғ а болады?

5. Гидравликалық золотниктік қ ұ ралдардың қ ызметі.

6. Датчик дегеніміз не, ал – бос жү ріс кезіндегі компрессордың ауыстырып қ осу автоматының сызбасындағ ы аралық қ ұ рал ше?

7. Пъезоэлементтердің ә рекет принципі.

8. Механикалық қ ысымның сигналы датчиктің шығ у жолында қ андай шамағ а ө згертіледі?

9. Компрессордың қ осылуы мен сө ндірілуін қ алай автоматтандыруғ а болады?

10. Реостаттық датчиктердің пайдалану облысы

11. Механотрондық ө згерткіштердің қ андай ү лгілері бар?

12. Тензометрикалық датчиктердің пайдалану облысы.

13. Басқ арудың қ андай схемасында фотоэлектрлік датчиктерін пайдалануғ а болады?

14. Тахогенераторлар дегеніміз не?

15. Температураны бақ ылайтын қ андай датчик қ ұ ралдары бар?

Зертханалық жұ мыс.Белсендi кедергiнiң параметрлiк датчиктерiнiң зерттеулерi. Кең iстiктiң жағ дайы туралы мә лiмет алудың ә дiстері жә не қ ұ рылымдар.

Мақ саты: Белсенді кедергі кө рсеткіштерінің жә не қ ұ рылғ ысының техникалық сипаттамалары жә не қ ұ рылғ ылардың бө лшектерін кең істіктік жағ дайында бақ ылау қ ұ ралдарында қ олдануын зерттеу.

Жұ мысты орындау реті:

1. Теориялық бө ліммен танысу;

2. Есептеу нә тижесіне арналғ ан сұ рыптауды жасау;

3. Мә тіндік редактор кө мегімен есептеу нә тижесін біріктіру:

4. Есептеу нә тижесінде ө ң делінген суреттер мен сызбаларды енгізу.

Белсенді кедергі кө рсеткіштер немесе реостаттар, тензометриялық кө рсеткіштер катушкаларда қ олданылады. Мыс немесе нихром электрорезисторлар, жартылай ө ткізгіштік қ ұ ралдар, ұ зындық сипаты бар телімдер, термопаралар, терморезисторлар сыртқ ы шарттардың ө згеруіне байланысты белсенді кедергі мө лшері ауысады, жеткілікті тар диапазонда ұ зындық сипаттамасы болады.

3-сурет – Белсенді кедергі кө рсеткіштерінің ү лгісі

Белсенді кедергіні бақ ылаушы датчик (кө рсеткіш) ретінде пайдаланудың мысалының ү лгісі, автомобиль бойындағ ы кернеуді бақ ылауда екі резистор негізінде бө лгіште пайдалану жатады. Автомобиль бойындағ ы генератор кернеуін реттеуіш, тұ рақ ты кернеумен барлық электр жү йесін қ амтамасыз етеді.

,

Мұ ндағ ы В - магниттік индукция;

L- ө ткізгіштің ұ зындығ ы = const;

V - магниттік ағ ынның ө згеру жылдамдығ ы.

4-сурет - Автомобильдің генератор қ ондырғ ысының принципті сызбасы

Зертханалық жұ мыстың тапсырмасы:

1) РР (реле-реттеуіш) сызбасынан қ ателерді табу жә не графикалық редактор кө мегімен оларды тү зеу.

6-сурет – Қ ателерді іздеуге арналғ ан сызба жә не оларды дұ рыстау

2) Автоматты қ ұ рылғ ыларының схемаларын ө ң деу, барлық кө рсетілген элементтердің тағ айындалуын анық тау.

7-сурет – Жұ мысты дербес талдауғ а арналғ ан РР сызбасы

1. Номинал кү штенуге дейін РР-де (реле-реттеуіш) ток жолдарын схемағ а алып келу;

2. РР-де ә рбір элементтің функционалды тағ айындалуын анық тау;

3. Ө згергіш ток тү зеткіш екінші одақ та тағ айындалуын тү сіндіру;

4. Шам жағ у қ орғ анынан кейін жұ мыс тә ртібін бақ ылау;

5. №2 зертханалық жұ мыс пен тапсырмаларымен есептеу нә тижесін біріктіру.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Автомобиль бойы қ андай кернеумен қ амтамасыз етіледі?

2. Стабилитрон, транзистор басқ ару сызбасында қ алай жұ мыс істейді?

3. Тү йіскен реле-реттеуіштердің кемшілігі?

4. Ара тә різдес кернеу деген не?

5. Стабилитрон, транзистор басқ ару схемасында қ алай жұ мыс істейді?

6. Электрондық реле-реттегіштің кө рсеткіші дегеніміз не?

7. РР (реле-реттеуіштерде) салыстыру қ ұ рылғ ысы қ алай жұ мыс істейді?

8. Қ ұ рама транзистор мен жә не реле-реттеуіштерде қ осу схемасы қ айда қ олданылады?

СӨ Ж тапсырмасы: Дербес ұ сынылатын ә дебиетпен бакта отын дең гейі кө рсеткіштерінің конструктивті ерекшеліктерін зерттеу, сельсин - кө рсеткіштердің, магниттік кө рсеткіштердің, тездету кө рсеткіштерінің (баяулатудың), автомобиль ауыспалылық тары, индукция кө рсеткіштердің қ озғ алтқ ыш иінді білік айналулары.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Электрлік сигналғ а қ алтқ ы ауыспалылық отын дең гейі кө рсеткішінде ө згертуі қ алай болады?

2. Берілген бұ рыштағ ы ауыспалылық тапсыруына арналғ ан қ ұ рылғ ылар сияқ ты сельсин - кө рсеткіштерінің қ олдану облысын кө рсетің іздер.

3. Релелік қ ұ рылғ ының магниттік кө рсеткіштердің принципті айырмашылығ ы?

4. Автомобиль баяулатуын қ алай ө лшейді?

5. Қ андай принципте деселерометр қ ұ рылғ ысы негізі салынғ ан?

6. Қ андай ауыспалылық тар тензометриялы кө рсеткіштерді анық тайды?

7. Автомобильдердің ауыспалылық анық тамасына арналғ ан фотокедергі қ олдану ү лгісін келтірің іздер.

8. ЖШН-де 1-цилиндрдегі поршень қ айда орналасады?

9. ІЖҚ иінді білік айналу жылдамдығ ын ө лшеу кө рсеткіші қ алай жұ мыс істейді?