Зейнетақы жарналарын төлеу тәртібі

Жинақ таушы зейнетақ ы жү йесі кезінде ә ркім ө з табысынан (жалақ ысынан) міндетті зейнетақ ы жарнасын аударады. Осы кө здің есебінен жинқ таушы зейнетақ ы қ орлары салымшыларының зейнетақ ы қ орланымдары қ алыптасады. Ұ стау жә не жинақ таушы зейнетақ ы қ оларына міндетті зейнетақ ы жарналарын тө леу мына мө лшерлемелер бойынша жү зеге асырылады: жалдамалы қ ызметкерлердің ең бегін пайдаланатын заң и тұ лғ алар, сондай-ақ жеке кә сіпкерлер, адвокаттар мен жеке нотариустар ай сайынғ ы ақ ша немесе натуралдық нысандағ ы табысынан (жұ мыс берушінің материалдық, ә леуметтік игіліктер немесе басқ адай материалдық пайда тү ріндегі табыстарын қ оса) он пайыз мө лшерінде жарна аударады. Міндетті зейнетақ ы жарналарын есептеуге алынатын ай сайынғ ы табыс ең тө менгі айлық жалақ ының жетпіс бес еселік мө лшерінен аспауы тиіс. Жинақ таушы зейнетақ ы қ орларына аударылатын міндетті зейнетақ ы жарналары Салық кодексінің 144 бабының 1), 3), 8), 10), 11), 15), 16), 17), 23), 25), 27), 29), 31-1), 34) тармақ шаларында жә не 316 бабының 1 тармағ ының 4), 5) тармақ шаларында белгіленген тө лемдерден ұ сталынбайды. Кейін зейнетақ ы тө лемдері мемлекеттік жә не мемлекеттік емес жинатаушы зейнетақ ы қ орларындағ ы ә ркімнің жеке зейнетақ ы шотынан тө ленеді. Сондық тан зейнеатқ ының мө лшеріне бюджеттің жай-кү йі, қ анша адамның жұ мыспен қ амтылып, қ аншасы жұ мыссыз жү ргені ә сер етпейді.

Салымшылар немесе жұ мыс берушілер міндетті зейнетақ ы жарналарын тө лей алады, олардың мө лшері шектелінбейді, жарналар бірақ рет немесе дү ркін-дү ркін, ұ дайы немесе тұ рақ сыз, қ олма-қ ол ақ шамен немесе аудару жолымен (қ олма-қ олсыз ақ шамен) тө ленеді /3, 276 б./.

Зейнетақ ы тө лемдері салымшының таң дауы бойынша Мемлекеттік жинақ таушы зейнетақ ы қ орына немесе Мемлекеттік емес жинақ таушы зейнетақ ы қ орларына бағ ытталады, салымшығ а зейнетақ ы келісім шартының негізінде жеке зейнетақ ы шоты ашылады жә не жекеше нө мір - ә леуметтік жеке код (Ә ЖК) ашылады.

Қ азақ станда 14 жинақ таушы зейнетақ ы қ оры бар. Егер 30 жылдан бері жұ мыс істеп келе жатқ ан Чилидегі зейнетақ ы жү йесі экономикалық белсенді саналатын азаматтарының тек 30 пайызын ғ ана қ амти алса, Қ азақ станда 5-6 жылдың ішінде 9 миллионғ а жуық адам ә леуметтік жеке код туралы куә лік алып отыр. 15 миллион тұ рғ ындары бар ел ү шін бұ л ү лкен жетістік. Солаpдың 6, 3 миллионғ а жуығ ы салымшылар қ атарына тартылғ ан, яғ ни бұ л ең бекке жарамды республика тұ pғ ындарының 80 пайызының ө з шоттранына барын дә лелдейді /16, 42 б./.

Салымшылар қ ордаланғ ан жарналарын зейнетақ ы қ орлары уә кілетті банк (кастодиан) арқ ылы Зейнетақ ы активтерін басқ ару жө ніндегі ұ йымғ а (ЗАБҰ) береді, ол қ аражаттарды бағ алы қ ағ аздарғ а, банктердің депозиттеріне жә не басқ а қ аржы тетіктеріне орналастырады. Орналастыру кезінде алынғ ан табыс инвестициялық кіріс деп аталады, ол салымшылардың жеке шоттары бойынша қ ордаланғ ан қ аражаттардың сомасына сә йкес бө лінеді; инвестициялық кіріс қ орланудың ұ лғ аюын жә не оның инфляциядан қ орғ алуын қ амтамасыз етеді /15, 21 б./.

Қ азақ стан Республикасының жұ мыс істейтін ә рбір азаматы міндетті зейнетақ ы жарналарын тө леу ү шін бір ғ ана жинақ таушы зейнетақ ы қ орын таң дап алуғ а жә не онымен міндетті зейнетақ ы жарналары есебінен зейнетақ ымен қ амсыздандыру туралы шарт жасасуғ а міндетті.

Қ азақ стан Республикасының заң дарына сә йкес міндетті зейнетақ ы жарналарының есебінен, зейнетақ ымен қ амсыздандыру туралы бір мезгілде екі не одан да кө п шарт жасасуғ а, сол сияқ ты салымшының міндетті зейнетақ ы жарналарын іс жү зінде екі жә не одан да кө п жинақ таушы зейнетақ ы қ орына енгізуіне, не жарнаны бір қ орғ а тө леп, жинақ талғ ан зейнетақ ы қ аражатының бір бө лігін басқ а жинақ таушы зейнетақ ы қ орында сақ тауында жол берілмейді.

Заң ды жә не жеке тұ лғ алар міндетті зейнетақ ы жарналарын салымшының жалақ ысынан немесе ө зге де табысынан ұ стап қ алады жә не оларды кө ретілген жинақ таушы зейнетақ ы қ орына салымшының ә леуметтік жеке кодына аударады.

Жинақ таушы зейнтақ ы қ орларына зейнетақ ы салымдарын тө леу міндетті болып табылады жә не олар Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық валютасымен тө ленеді.

Міндетті зейнетақ ы жарналарын басқ а адамдардың пайдасына тө леуге болмайды.

Міндетті зейнтақ ы жарналары қ ызметкердің ай сайынғ ы жалақ ысының он пайызы мө лшерінде белгіленеді.

Қ ызметкер жинақ таушы зейнетақ ы қ орларына міндетті зейнетақ ы жарналарымен қ атар ерікті зейнетақ ы салымдарын да тө леуі мү мкін. Салымшы- жеке тұ лғ алар жинақ таушы зейнетақ ы қ орларына ерікті зейнетақ ы жарналарын, олармен ерікті зейнетақ ы жарналарын есебінен зейнетақ ы қ амсыздандыру туралы шарт жасасқ ан жағ дайда ө з пайдасына ө з табысы есебінен енгізіледі.

Ерікті зейнетақ ы салымдары ү шінші тұ лғ алардың пайдасына тө ленуі мү мкін

Ерікті зейнетақ ы жарналарын тө леуді салымшылардың ө здері жү зеге асырады.

Ерікті зейнетақ ы жарналарының ставкасы, олардың тө леу тә ртібі, сондай-ақ зейнетақ ы тө лемдерін тө леу тә ртібі ерікті зейнетақ ы жарналары есебінен зейнетақ ымен қ амсыздандыру туралы шарт тараптарының келісімі бойынша белгіленеді.

Міндетті зейнетақ ы жарналары есебінен зейнетақ ы тө лемдері жеке зейнетақ ы шоттарында жинақ талғ ан зейнетақ ы қ аражаты бар тұ лғ аларғ а жеке басын куә ландыратын қ ұ жаты болғ ан жағ дайда тө ленеді.

Міндетті зейнетақ ы жарналары есебінен жинақ таушы зейнетақ ы қ орларынан зейнетақ ыларды тө леу, зейнетақ ы алу жасына толғ анда, қ ажетті ең бек етуді тоқ татып, 55 жасқ а толғ ан жағ дайда, жарналарды тө леу мерзімі кемінде 35 жылды қ ұ рағ ан жағ дайда жә не жинақ талғ ан зейнетақ ы қ аражатының мө лшері уә кілетті орган бекіткен шаманы қ ұ рағ ан жағ дайда жү зеге асырылады /17, 53 б./.

Жинақ таушы зейнетақ ы қ орларынан тө ленетін зейнетақ ы тө лемдеріне салық заң дарына сә йкес салық тар салынады.

Жинақ таушы зейнетақ ы қ орларынан зейнетақ ы тө лемдерін алу қ ұ қ ығ ын, жинақ таушы зейнетақ ы қ орында жинақ талғ ан зейнетақ ы қ аражаты бар тұ лғ алар иеленеді. Зейнетақ ы тө лемдері келесідей тә ртіппен жү ргізіледі:

1. 1998 жылғ ы 1 қ аң тардан бастап – еркектерге 61 жасқ а толғ анда, ә йелдерге 56 жасқ а толғ анда;

2. 1998 жылғ ы 1 шілдедеден бастап – еркектерге 61, 5 жасқ а толғ анда, ә йелдерге 56, 5 жасқ а толғ анда;

3. 1999 жылғ ы 1 шілдеден бастап еркектерге 62 жасқ а толғ анда, ә йелдерге 57 жасқ а толғ анда;

4. 2000 жылғ ы 1 шілдеден бастап - 62, 5 жасқ а толғ анда, ә йелдерге 57, 5 жасқ а толғ анда;

5. 2001 жылғ ы 1 шілдеден бастап – еркектерге 63 жасқ а толғ анда, ә йелдерге 58 жасқ а толғ анда.

Жинақ таушы зейнетақ ы қ орында жинақ талғ ан зейнетақ ы қ аражаты бар адамдардың:

1) Қ Р «Қ азақ стан Республикасында зейнетақ ымен қ амсыздандыру туралы» заң ының 9-бабының 1-3 тармақ тарында кө зделген жағ дайлар басталғ анда;

2) елу бес жасқ а толғ анда жә не жинақ талғ ан зейнетақ ы қ аражаты ең тө мен зейнетақ ы мө лшерінен кем емес тө лемді қ амтамасыз ету ү шін жеткілікті болғ анда;

3) егер мү гедектігі мерзімсіз белгіленсе, I жә не II-топтағ ы мү гедектердің;

4) ә скери қ ызметшілердің (мерзімді қ ызмет атқ аратын ә скери қ ызметшілерден басқ а), арнайы атақ тар беріліп, Қ азақ стан Республикасының заң дарымен ішкі істер органдарының қ ызметкерлері ү шін белгіленген тә ртіп қ олданылатын ә скери қ ызметшілердің, ішкі істер органдары, Қ Р Ә ділет министрлігінің Қ ылмыстық атқ ару жү йесі комитеті, қ аржы полициясы мен мемлекеттік ө ртке қ арсы қ ызмет органдары қ ызметкерлерінің ең бек сің ірген жылдар ү шін зейнетақ ы тө лемдерін алуғ а қ ұ қ ылы:

– арнайы атақ тар беріліп, Қ азақ стан Республикасының заң дарымен ішкі істер органдарының қ ызметкерлері ү шін белгіленген тә ртіп қ олданылатын ә скери қ ызметте, ішкі істер органдарындағ ы жә не Қ азақ стан Республикасы Ә ділет министрлігінің Қ ылмыстық атқ ару жү йесі комитетіндегі, қ аржы полициясы мен мемлекеттік ө ртке қ арсы қ ызмет органдарындағ ы қ ызметте кемінде 25 жыл ең бек сің ірген жыл, қ ызметте тұ рудың Қ азақ стан Республикасының заң дарында белгіленген шекті жасына жеткен;

– арнайы атақ тар беріліп, Қ азақ стан Республикасының заң дарымен ішкі істер органдарының қ ызметкерлері ү шін белгіленген тә ртіп қ олданылатын ә скери қ ызметте, ішкі істер органдарындағ ы жә не Қ азақ стан Республикасы Ә ділет министрлігінің Қ ылмыстық атқ ару жү йесі комитетіндегі, қ аржы полициясы мен мемлекеттік ө ртке қ арсы қ ызмет органдарындағ ы қ ызметте кемінде 25 жыл ең бек сің ірген жыл, штаттың қ ысқ артылуы немесе денсаулық жағ дайы бойынша босатылғ ан;

5) Қ азақ стан Республикасының тыс жерлерге тұ рақ ты тұ руғ а кететінін Қ Р-ның заң дарында белгіленген қ ұ жаттарды табыс еткен шетелдіктер, азаматтығ ы жоқ адамдардың жинақ таушы зейнетақ ы қ орларынан міндетті зейнетақ ы жарналары есебінен зейнетақ ы тө лемдерін алуғ а қ ұ қ ылы /18, 19 б./.

Сонымен, жинақ таушы зейнетақ ы қ орларының жарналарын тө леу салымшылар ү шін міндетті жә не ерікті тү рде жү зеге асырылады. Жарналардың міндетті тү рдегі тө ленуі салымшының ө з жинақ тарының сомасына қ осылады жә не бұ р қ орланымның мерзімінде жү зеге асырылуын қ ұ зырлы органдар қ адағ алап отырады, ал ерікті жарналарды тө леу салымшының қ алағ ан қ орына аударуына мү мкіндік береді.

Жалпы, Қ азақ станда жинақ таушы зейнетақ ы жү йесінің дамуы кө птеген сатылардан ө тті. Бастапқ ы кезең дерде қ орлардың қ ызмет саласындағ ы кө рсеткіштері болмағ ан жағ дайда салымшылардың оларағ а деген сенімдері нақ ты болмады. Ал, уақ ыт келе бұ л жағ дай жақ сы жағ ына қ арай ө згерді. Кейбір елдермен уақ ыт жағ дайына қ арап салыстырмалы тү рде сынақ жү ргізетін болсақ, отандық қ орлардың салымшылар санына қ арап жетістіктерге жеткенімізді кө руге болады.