Сынықтардың механизмі.

Жақ тардың сынуы ереже бойынша сынық тардың ығ ысуымен жү реді. Жақ тың сынық тарының ығ ысу тү рлері негізімен тү тінше тә різді сү йектердің сынық тарының ығ ысуымен сә йкес келеді. Айырмашылығ ы:

1. Сынық тардың бұ рыштанып ығ ысуы. Мұ нда сынық тар ә ртү рлі пішінді, кө лемді бұ рыш тү зеді
2. Бү йір ығ ысу. Кейбір жағ дайда сынық тар бү йір беттерімен жанасады. Бұ л жақ тың қ ысқ аруына ә келеді.

Ал басқ а жағ дайларда периферия бойынша бір немесе екі сынық тардың ротациясы. Сынық тардың ығ ысуының аралас тү рі де кездеседі. Сонымен қ атар жақ тардың сынуында сынық тардың вертикальды жә не горизонтальды жазық тық қ а ығ ысуынажыратады. Сынық тардың аралас ығ ысуының екі жазық тық та болуы мү мкін. Сынық тардың горизонтальды жазық тық пен ағ ысуы бө лінеді: алдың ғ ы-артқ ы бағ ытта (сагитальды) жә не ұ рт-тіл бағ ытта (трансверзальды) ығ ысуы.

Сынық тардың ығ ысуы біріншілік жә не екіншілік болуы мү мкін. Біріншілік ығ ысу жарақ атты снарядтың кү шінің жә не бағ ыттылық ә серінен болады. Сонымен қ атар эластикалық бұ лшық еттерден болуы мү мкін. Ол сынық тардың ә серінен қ ысқ арады.

Сынық тар кезінде бұ лшық еттердің жиырылуы бекітілген жердің жақ ындауынан тоқ тайды. Бұ лшық еттердің рефлекторлы жиырылуы жарақ атты беттің рецепторларын тітіркендірумен, ауру сезімімен жү реді. Ұ зақ тітіркендіргенде бұ лшық еттердің рефлекторлы жиырылуы турақ ты бұ лшық етті контратурасы отуі мү мкін.

Сынық тардың ығ ысуының механизмінде бұ лшық етті фактордың негізінен тө менгі жақ тың сынық тарында орын алады. Себебі, шайнау бұ лшық еттер тө менгі жақ та бекітіледі. Сондық тан сыну кезінде тө менгі жақ жоғ ары жақ қ а қ арағ анда ығ ысуғ а тез жә не кө п ұ шырайды. Жақ тың жарақ атында, ығ ысуды шақ ыратын факторлар. Бірінші фактор- жарақ аттың кү ші жә не бағ ыты. Бұ л фактор уақ ытша ғ ана. Сынық тарды жө ндегеннен кейін ол ө з кү шін жояды. Екінші фактор- жақ тың сынық тарының ауырлығ ы. Бұ л –тұ рақ ты, кү ші аз. Себебі сү йек сынығ ының салмағ ы кө п емес. Ү шінші фактор- шайнау бұ лшық етінің тә жінің ә сері. Бұ л кезде бұ лшық ет шоғ ырларының ә серінің тұ рақ тылығ ы жә не бағ ытының ә р тү рлігі болады.

Сыну кезінде сынық тардың ығ ысуының сипаттамасын анық тау ү шін тө менгі жақ тың қ озғ алысын қ алыпты физиологиясы еске тү сіру керек. Тө менгі жақ -екі ө сінділі, таң сү йек болып табылады. Сонымен қ атар екі рычаг болады. Оның иық тары бір-бірімен иек асты аймақ та қ осылғ ан.

Тө менгі жақ тың қ озғ алысы- жақ тың ашылуы жә не жабылуы бұ лшық еттердің екі антагонирлеуші тобымен жұ ргізіледі. Ашылу-шайнау, самай жә не ішкіқ анат тә різді. Бұ лшық еттермен, ал жабылуы-ауыз қ ұ ысының тү біндегі бұ лшық еттер: екі қ ұ ысты(алдынғ ы қ ұ ыс), жақ тіл асты жә не иек асты тіл.

Тө менгі жақ тың бірінші топ бұ лшық еттері-тө менгі жақ қ а бекіткен жерінен буын басына деінгі аймақ ты қ амтиды. Тө менгі жақ тың бірінші топ бұ лшық еттері-тө менгі жақ қ а бекіткен ә серінен буын басына дейінгі аймақ ты қ амтиды. Тө менгі жақ тың тү сіретің бұ лшық ет тобына қ арағ анда қ ысқ а рычагтың иығ ын тү зейді. Бірінші топтың бұ лшық еттерінің ә сері қ атты. Себебі олардың қ ө лденең диаметрі кө бірек. Екі топ бұ лшық еттермен ә сері жақ тың жағ дайын тең естіреді. Ә детте осындай тең есу тө менгі жақ тың толық тығ ында болады.

Сү йектің бір жағ ының біркелкілігі бұ зылғ анда екі жақ тық сынық жә не екі жеке рычаг пайда болады. Ә рбір сынык қ ысымғ а тек бір бұ лшық ет тобы ә серіне ұ шырайды. Ол тө менгі жақ ты кө тереді немесе тү сіреді. Сыну сызығ ының таралуына байланысты сынық тардың ығ ысуы сол немесе басқ а жазық тық та болады.

Орталық ты сыну- тө менгі жақ тағ ы иекасты аймағ ындығ ы айрылу сызығ ымен жү реді. Егер сыну сызығ ы кө лденен болса-сынық тардың вертикальді ығ ысуы болмайды. Себебі ә рбір сынық бұ лшық еттерінің екі тобымен де байланыста болады.(кө теретін жә не тү сіретін). Осының ә серінен тең дік сақ талады жә не сынық тар ығ ыспайды.

Сынық тардың біреуінен вертикальды ығ ысуы- бұ лшық етті тяжбен байланыссыз себептерден болуы мү мкін. Орталық ты сынық та-сынық тардың горизонтальды ығ ысуы бұ рыш бойынша жү ргізіледі. Ә сіресе, сыну сызығ ы қ исық болса жә не сыну сызығ ының маң ында тістер болмаса. Сонымен қ атар тарылу да болуы мү мкін. Ә рбір сынық қ а жақ -тіл асты бұ лшық еттерінің жеке ә сері болуы мү мкін.Олар тіл жақ қ а ығ ысады. Тістердің ығ ысуы бұ зылады: жоғ арғ ы таң дай жақ ығ ысқ ында тек тө менгі ұ рт тө мпешіктері тарылады, немесе тө менгі тіл жағ ы жоғ арғ ы ұ ртпен бірге. Тө менгі жақ тың ортаң ғ ы сызығ ы қ исық болғ анда, альвеолярлы ө сіндідегі сыну сызығ ы орталық кү рек тістен емес, ит тістер дең гейінде ө теді. Бұ л жағ дайда жақ сынық тарының вертикальды ығ ысуы болады себебі иеқ асты-тіл асты жә не жақ -тіл асты бұ лшық еттер сынық тардың біреуіне ғ ана жалғ асады. Тө менгі жақ тың бү йір сынуында-ит тістер жә не кіші азу тістер дең гейінде тө менгі жақ ты кө теретің бұ лшық еттердің ә серінен вертикальды ығ ысу пайда болады. Вертикальды ығ ысу айналуымен жү реді. Ә серінен қ ысқ а сынық кейде тіл жақ қ а ығ ысады. Осындай ығ ысу (жақ -тіл асты) шайнау бұ лшық еттінің жақ тіл асты сызығ ымен сә йкес келеді. Бұ л бұ лшық еттер тө менгі жақ денесіне бір дең гейде ғ ана емес, ә р жақ тан бекітілген. Соң дық тан олар жақ сынығ ына кү ш жұ бы принципі бойынша ә сер етеді. Буын басы буын ойығ ында айкалады. Жақ тың сынығ ының сыртқ ы қ ыры латеральды қ исаяды. Ал альвеолярлы ө сінді жә не тістер –тіл жақ қ а.

Егер сыну сызығ ы қ исық бағ ытта ө тсе, мысалы ү лкен азу тістер дең гейінде емес, ит тістер дең гейінде ө тсе, ө зара сынық тардың ығ ысуы болмауы мү мкін. Сол себептен қ ысқ а сынық тық қ исық қ ыры тө менгі жақ қ а ығ ысуына ә келеді.

Тө менгі жақ тың сынуы (бұ рыш аймақ та) –сынық тардың ығ ысуы болмауы мү мкін. Егер екі сынық шайнау бұ лшық еттерінің талшық тарымен байланысса.

Егер сыну сызығ ы шайнау бұ лшық еттерінің бекітілуісіз алдында орналасса, онда ұ зын сынық тар тө мен жә не орта жә не ауыз қ ұ ысының тү біне ығ ысады. Қ ысқ а сынық осы жағ дайда жоғ ары, алдығ а жә не ішке ығ ысады. Бұ л шайнау, самай қ анат тә різді бұ лшық еттердің ә серінен болады.

Тө менгі жақ тың оның тармақ тары дең гейінде сынуы. Егер олар сынық тың жазық тың сызығ ында кездессе, онда ығ ысу болмауы мү мкін. Егер бір сынық тың екіншіге қ озғ алуына, онда ығ ысу узындығ ы бойынша болады. Оның ә серінен ұ зын сынық тың сыну аймағ ына қ озғ алуы, (болады) жә не иек асты аймақ тың тө мен тү сү і жү реді. Оның белгісі болып орталық сызық тың бұ зылуы болып табылады. Тө менгі жақ тың кү рек тістермен орталық сызығ ы жоғ арғ ы жақ тың тістерінің орталық сызығ ының жалғ асы болмайды.

Тө менгі жақ тың буын ө сіндінің мойының сынуы сынық тың сынуы сызық тың ығ ысуына байланысты.

Сыну кезінде қ ө лденең сызық буын басына қ арай алдығ а, ығ ы жоғ ары жә не ішке қ арай ығ ысады. Бұ лшық еттердің жоғ ары сыртқ ы қ анат тә різді бұ лшық етке, сонымен ұ зын сынық, сынық жағ ында буын тіреген жоғ алтып, сынық жақ қ а, тармағ ы- жоғ ары, иекасты бө лігі- тө менгі бағ ысады. Тістердің доғ асының тістесі ашық тістесу кезінде ортаң ғ ы сызық пен бірге бұ зылады. Жақ тың сынуы оның ығ ысу дә режесіне тө менгі кұ рекке немесе сынық жақ қ а жоғ ары жық тың тістеріне, ортаң ғ ы кү рек тістерге ортаң ғ ы сызық қ а дейін жылжиды.

Қ исық немесе кө лденең сызық та сынық басының артқ ы жағ ына, ал узын сынығ ы алдығ а, сонымен қ ысқ а сынық оны басып, алдығ а қ арай ығ ыстырады. Зигзагтярізді сызық сынығ ы ығ ысуды шық ыра алмайды, ө йткені қ ысқ а сынық тістердің ұ зындығ ына қ арай ығ ысады.

Тө менгі жақ тың екі жақ ты сынығ ы шайнау бұ лшық еттерінің алдың ғ ы бекінісі ортаң ғ ы сынық тың алдығ а немесе тө мен ығ ысуы, егерде ортаң ғ ы сынығ ы ішке немесе тө мен, ерін жағ ына, немесе тіс жағ ына ерін жақ қ а сынық ө лшемімен бекиды.

Ортанғ ы сынық бұ лшық еттердің кү шіне, ауыз қ уысының тү біне, ал бү йір сынық тары- бұ лшық еттерді кө тергіш тобына ә сер кө рсетеді. Ортаң ғ ы сынық тың ішке немесе тө мен ығ ысуы асфиксацияғ а тілдің ішке қ арай ә келуіне мұ мкін.

Тө менгі жақ тың бұ тағ ының екі жақ ты сынуы сынық узына бойы бір-біріне жылжуы екі жақ тың бұ тағ ының қ ысқ аруымен, тө менгі жақ тың артқ а жә не тү суіне ә келеді. Тістердің тістесуі прогнатиялық тістесуді немесе ашық тістесуге ығ ысуына алып келеді. Буын басының мойын аймағ ында екі жақ ты сынуы екі жақ басының алдығ а жә не ішке тө менгі жақ та иек бө лігіне тү седі.

Тістердің тістесуі сынық тардың прогнатиялық тістесуге жә не ашық тістесуге, бұ тақ шалар аймағ ына дейін жақ сы айқ ындалады.

Мойын аймағ ының сынық тарында екі жақ ты сынуда буын басы тө менгі жақ алдына, алдығ а қ арай жылжып, тө менгі жақ қ а, ауызы ашық, тістер тобының қ атынасына прогнатиялық тістесуге тө менгі жақ тың мойынына артқ а қ арай, ә келіп қ озғ алысы ығ ысады.

Буын басының ығ ысуы симметриялы, сынық тардың атипиялық болуы мү мкін.

Альвеолярлы ө сіндінің сынуы денесінің толық болуымен болса да, тө менгі жақ қ а тістердің тістесуімен бұ зылуы мен олардың сынық тарының ығ ысуына алып келеді.

Сынық тың ығ ысуы ішкі кұ шпен бірге сынық тың ә сер ету бағ ытта болады. Тө менгі жақ тың сынуы тө менгі жақ тың бұ лшық еттердің сынық пен сызық қ а сә йкес келеді. Ә йнек тә різді сынық тар ығ ысқ ан кезде ә ртү рлі. Жоғ арғ ы жақ тың сынуы кезінде сұ йектердің сынуы негізінен кұ ш ә серіне жә не бағ ытқ а, сынық тың ауырлығ ына, сынық тың сипаттамасына, жақ тың сынуына бет қ аң қ асына дейін немесе бас қ аң қ асының негізінен, кысымына, қ ан қ ұ йылуына, сынық тың ү стінде, альвеолярлы ө сіндінің сынуында жоғ арғ ы жақ тың тістерімен бірге ығ ысып, тістердің тістесуінің бұ зылуына алып келеді.

Оқ жарақ аты жақ та ә йнек тә різді сынық қ а сү йек тінінің, атипиялық жақ тардың сынуы ығ ысу тү рінде кездеседі.

Ортопедиялық ем жоспарының факторларын анамездеп, типиялық немесе атипиялық жақ тарда ығ ысуды таң дау емнің дұ рыс нә тижелігін кө рсетеді. Ем ақ эффектілігі болуы мү мкін, кейде науқ асқ а ә сер етеді.