Дәріс тезисі.

Жақ тардың орталық қ атынасын анық тап, модельдерді окклюдаторғ а немесе артикуляторғ а гипстеп, жасанды тістерді таң дағ ан соң жасанды тіс қ атарын қ ұ руғ а кіріседі. Тістердің толығ ымен болмауын протездеу тарихы жасанды тістерді орнатуда приборлар мен ә ртү рлі тә сілдерді іздеп ойлап шығ аруда кү рделі жолдан ө тті. Ә ртү рлі реттегіш қ ұ рылғ ылар, кү рделі приборлар- артикуляторлар ұ сынылды, бірақ жалпы протездеу тә жірибесі жасанды тістерді орнатуды келесі тә сілдермен жү ргізді: 1) шыны бойынша шарнирлі артикуляторда немесе окклюдаторда; 2) сфералық жазық тық бойынша шарнирлі окклюдаторда немесе артикуляторда; 3) жеке-дара окклюзиялық жазық тық бойынша шарнирлі окклюдаторда; 4) Тө менгі жақ тың қ озғ алысын ауыз ішілік жазудан кейін «Гнатомат» типіндегі артикуляторда.

Шыны бойынша тістерді орнатуды М.Е. Васильев ойлап тапты. Оны окклюдаторда немесе артикуляторда жү ргізуге болады.

Шарнирлі окклюдаторда шыны бойынша тістерді орнату.

Тіс технигі клиникадан орталық қ атынаста орнатылғ ан балауыз шаблоны бар модельдерді окклюдаторғ а ғ аныштайды. Модельдерді окклюдаторғ а ғ аныштағ ан соң жоғ арғ ы біліктің окклюзиялық бетіне жартыэллипсті пішіндегі шыны пластинканы жабыстырады. Бұ л кезде шынының орталық сызығ ы жоғ арғ ы окклюзиялық білікте біркелкі бағ дарлануын ескеру қ ажет. Одан кейін шыныны тө менгі окклюзиялық білікке ауыстыру қ ажет, оны бірнеше тә сілмен жасауғ а болады: 1) тө менгі окклюзиялық білікті шыны қ алың дығ ында қ иып, окклюдатор биіктігінің стерженьі бойынша, біліктің периметрі тө менгі жақ альвеолярлы ө сіндісінің айдаршық ұ шына сә йкес болуы тиіс;

2) тө менгі модельдің ішкі бө ліміне жұ мсартылғ ан балауыздан ү ш бағ ананы орнық тырады, оғ ан шыныны басып жә не бекітеді, биіктік стерженін ө згертпей; 3) тө менгі модельге жаң а балауыз базис пен орнату білігін дайындайды.

Шыныны тө менгі окклюзиялық білікке ерітілген балауызбен жабыстырып, стеклографпен шынығ а жоғ арғ ы біліктің периметрін, орталық сызық пен ит тіс сызық тарын сызады. Жоғ арғ ы жақ қ а жаң а балауыз базис дайындайды, ені 3-4 мм білікті альвеолярлы ө сіндінің ұ шына жабыстырады.

Жасанды тістердің ұ зындығ ы. Ені жә не орналасуы, соынмен қ атар оларды орнату сипаты жақ аралық қ атынасқ а байланысты. Тіс доғ аларының қ атынасы жоғ арғ ы жә не тө менгі жақ тың адьвеолярлы ө сінділерінің ұ шын байланыстыратын сызық қ а сә йкес келеді. Гизидің мә ліметіне сай, протездің тө зімділігін жә не шайнау қ ысымын біркелкі таратуды қ амтамассыз ету ү шін тістерді базиске адьвеолярлы ө сіндінің ұ шы бойынша қ атаң тү рде орнату керек. Гизи сызғ ышты ұ сынды, оның кө мегімен альвеолааралық сызық тың окклюзиялық жазық тық пен қ иылысу бұ рышын ө лшеуге болады, соның кө леміне байланысты тістерді орнату тү рін таң дайды. Егер қ иылысу 80-90 градус бұ рышты тү зсе, онда шайнау тістерді ортогнатиялық қ абысумен орнатуғ а болады. Егер 80 градустан тө мен болса, онда кері немесе аралас орнату қ олданылады.

Тіс осьтерінің бағ дары тә жірибе жү зінде альвеолааралық сызық пен салыстырғ анда келесі ү лгіде жетуге болады. Мойын бө лімінде тістің ү штен екі қ алың дығ ы альвеолярлық ө сіндінің орталық сызығ ынан алдығ а орналасады, ал ү штен бірі осы сызық тың артында жатады. Бү йір тістерде альвеолярлы ө сінді айдаршығ ының орталық сызығ ын осылай қ иып жатуы тиіс. Жоғ арғ ы тістер тіс доғ асымен орнатылып жә не шыныда келесідей қ атынаста болады. Орталық кү рек тістердің кесу қ ырының мезиальді бұ рыштары екі жағ ынан да эстетикалық орталық та болады, жә не оларғ а шынығ а тиіп жатады. Шеткі кү рек тістер ө зінің кесу қ ырларымен ортағ а қ арай сә л қ исайып, шынығ а 0, 5 мм жетпей тұ рады, ал мойны орталық тан алыс жатады. Ит тістер де кесу қ ырымен ортағ а жақ ын орналасып, ө з осьінде аздап бұ рылады, оның кесу бұ дыры шынығ а тү йіседі. Ит тістер алдың ғ ы тістер тобын шектейтінін ескеру керек, сондық тан оларды тістің осьі тістесу білігінде белгіліенген сызық қ а сай келуі тиіс. Ит тістердің медиальды ерін беті кү рек тістердің жалғ асы, ал дистальді-ерін беті бү йір тістер сызығ ының басы болып табылады, бірінші премолярды ит тістердің дистальды-ерін бетінің дең гейінде орналастырады, олардың ұ рт бұ дыры шынымен тү йіседі, ал таң дай бұ дыры 1 мм жетпей турады, екінші премоляр-бірінші премолярдың ұ рт-дистальды бетінің дең гейінде жә не екі бұ дырымен де шынығ а тиіп тұ рады. Бірінші молярдың медиальды-ұ рт бұ дыры ит тістің шығ ың қ ы бетінің дең гейінде орналасатындай етіп есептейді. Шынығ а қ атынасы- алдың ғ ы таң дай бұ дырымен тү йіседі, қ алғ андары ә ртү рлі қ ашық тық та тимей жатады. (алдың ғ ы ұ рт-0, 5 мм, артқ ы ұ рт1, 5 мм, артқ ы тандай -1 мм). Екінші молярлары ө з ө сінде кері бағ ытта бұ рылғ ан, яғ ни бірінші молярдың дистальды бетінің дең гейінде емес, олардың мезиальды бетінің денгейінде. Бұ л дегеніміз, екінші молярлар тіс доғ асының тарылтпайды, керсінше, бірталай кең ейтеді.

Екінші моляр шыны бетіне тимей тұ рады, оның артқ ы бұ дырлары 2-2, 5 мм жетпейді. Бұ дырлардың осылай орналасуының арқ асында сагитальды жә не трансверзальды окклюзиялық қ исық тү зіледі. Олар тө менгі жақ тың шайнау қ озғ алысында кө птеген тү йісуді сақ тайды қ амтамассыз етеді жә не протездің тұ рақ тылығ ына қ олайлы жағ дай жасайды.

Барлық алдың ғ ы тістрді орнатқ ан соң, премоляр мен молярды алдымен бір жағ ын, одан соң екінші жағ ын орнатадыбұ л кезде орнатылғ ан тістердің симметриялылығ ын қ адағ ылайды. Жоғ арғ ы жақ қ а тістерді орнатып болғ ан соң тө менгі балауыз білігінен шынына шешіп, тө менгі жақ қ а тістерді орнатуды бастайды.

Ең алдымен вертикальды штифті втулкадан 0, 5 мм-ге жылжытады, тістерді ақ ырғ ы тегістеуден ө ткізгенде альвеоллааралық биіктік тө мендеп кетпеуін ескеру ү шін. Тө менгі тістерді орнатуды екінші премолярлардан бастайды, ойткені олар жоғ арғ ы бірінші жә не екінші премолярлар арасына жақ сы орнығ ады. Одан кейін бірінші жә не екінші молярларды, артынан бірінші премолярды қ ояды, жұ мысшы жә не балансты жағ ында тү йісудің болуын тексереді. Бү йірлі топтағ ы тістерді орнатқ ан соң алдың ғ ы тістерді орнатуғ а кіріседі. Қ ажетті қ абысу дә режесін тү зе отырып, Бонвильдің ү ш пункті тү йісуіне сақ тай отырып жә не вертикальді штифтің кү рек тістер алаң ы бойынша тығ ыз сырғ анауын ескере отырып қ ойылады.

Орталық жә не шеткі кү рек тістерді орталық сызық қ а қ исайтпай параллельді орнатады, орталық кү рек тістердің кесу қ ыры шеткі кү рек тістердің кесу қ ырынан аласа болады. Ит тістің кесу қ ырын орталық сызық қ а аздап қ исайтады жә не ө з осьінде бұ рылады, ерін бетінің алдың ғ ы бө лімі жанындағ ы алдың ғ ы тістермен тү зілген овалды жалғ астыратын қ ызметте, ал артқ ы - шайнау тістердің сызығ ынан басы болып табылады. Премоляр мен молярларды фиссурлы- бұ дырлы тү йісуді сақ тай отырып орнатады. Нә тижесінде тө менгі тіс доғ асы парабола пішінге ие болады.