Параллелометрия.

Қ азіргі кезде параллелометрлердің кө птеген конструкциялары бар, олардың барлығ ы бір бағ ытта негізгі мә селені шешеді, ол доғ алы протездер мен шендеуіш аппараттардың конструкцияларын есептеп негіздеу. Параллелометрлердің типтік бір жіктелуі жоқ. Кейбір авторлар параллелометрлерді екі топқ а бө леді: горизонтальді кронштейннің конструктивті ерекшелігіне жә не алынбалы немесе алынбайтын ү стелшеге негіздей отырып.

Барлық параллелометрлерді шартты тү рде 3 топқ а бө луге болады: 1. Жалпы клиникалық жә не лабораториялық жұ мыстарды орындауғ а тағ айындалғ ан стандартты параллелометрлер. 2. Қ атаң тү рде белгілі-бір операцияны орындауғ а тағ айындалатын арнайы қ ұ рылғ ы. 3. Универсальді параллелометрлер, оның қ ұ рылғ ысына кө пфункциональді арнайы блоктар қ оса отырып тағ айындалады, Мысалы, фрезерлі қ ұ рылғ ы немесе бормашина ұ штығ ын орнық тыратын цангалар, координатты немесе бұ рыш ө лшейтін қ ондырғ ылар орнатылады.

Қ ағ ида бойынша параллелометр тіреу бекітілетін негізден тұ рады, тіреу осьін айналатын қ озғ алмалы звенолы кронштейнге тірек тістердің контурының параллельдігін анық тайтын жә не балауызды қ иятын ауыстырылып салынатын инструменттер бекиді. Бір конструкцияларда модельді бекітетін шарнирлі ү стелше табанымен қ озғ алмайтын етіп жасалғ ан, басқ асында, яғ ни екінші тү рінде- кронштейн тіреумен бірге қ озғ алмайтындай етіп жалғ асқ ан, ал қ озғ алатыны вертикальді бағ ыттағ ы фиксатор болып табылады. Бұ л конструкцияларда модельдер шарнирлі қ озғ алмалы ү стелшеге бекітіледі. Ал ү шінші тү рде ү стелше мү лдем болмайды. Қ азіргі кезде протез детальдарын бірден фрезерлейтін реттелген (встроенные) микроматорлары бар параллелофрезалар ойлап шығ арылғ ан.

Параллелометрияның ә ртү рлі ә дістерін талдамас бұ рын «Тіс экваторы», «меже сызығ ы» деген ұ ғ ымдарды, тістердің «тіреу» жә не «ретенционды» беттері дегенді айта кетейік. Оларды былай тү сіндіруге болады. Параллелометр ү стелшесіне жұ мыртқ аны бекітіп, бойлық ось пен параллелометрдің вертикальді стержені бір-біріне параллель болғ анда, графитті стержень бұ л заттың ең ү лкен периметрін- экваторын анық тайды.

Жұ мыртқ а тә різдес затпен бірге параллелометр ү стелшесін қ исайтса, онда оның вертикальді осьі параллелометр стержені параллельді болмайды да, графитті стержень экватормен сай келмейтін жаң а сызық сызады. Бұ л сызық осы заттың берілген қ иғ аштығ ында ең ү лкен периметріне сә йкес болады жә не меже сызығ ы деп аталады. Осығ ан қ арап тіс бетін екі зонағ а бө леді. (сызық тан жоғ ары- тірек, тө мені- ұ стағ ыш немесе ретенционды). Осындай кө рініс тістерде де болады. Бір жағ дайда, яғ ни қ исаймағ ан тістерде экватор сызығ ы тістің меже сызығ ымен сә йкес келіп, ал басқ а жағ дайда (тістер қ исайса) экватор сызығ ы мен тістің ең ү лкен периметрі ә ртү рлі сызбада болып келеді. Меже сызығ ы параллелометр кө мегімен гипсті диагностикалық модельде анық талынады жә не тістердің орналасуы параллельді болмағ андық тан ешқ ашан тіс экваторымен сә йкес келмейді.

Меже сызығ ы тісті екі бө лікке бө леді: тіреу жә не ұ сталыну. Кламмер иығ ының қ атты жоғ арғ ы бө лігі окклюзиялық бастырмамен бірге меже сызығ ынан жоғ ары жатуы тиіс, ал тым жұ мсақ тө менгі бө лігі оның астынан қ ызыл иек қ ырына қ арай ө теді. Меже сызығ ы мен қ ызыл иек қ ырының арасында орналасатын ұ сталыну аймағ ы протезді бекітуге ең маң ыздысы болып саналады. Оның ең бір негіздісі меже сызығ ы параллелометрдің анализдеуші стерженімен шектелген жерде орналасқ ан ойығ ының болуымен тү сіндіріледі, яғ ни қ ызыл иек қ ыры мен тіс бетінің арасындағ ы бө лік. Осы ойық тың терең дігіне байланысты кламмердің серіппелі бө лігінің орналасуы ү шін орын таң далынады. Нақ осы ақ ыры иық тың ұ сталыну бө лігі деп аталынатын аймақ тың нә тижесінде алмалы протездің бекітілуі болады. Кламмер тү рі мен ұ стағ ыш ұ штарының орналасу орнын тағ айындау ү шін осы қ уыстың терең дігін арнайы инструменттермен- калибрлермен анық тайды.

Параллелометрмен бірге инструменттер жиынтығ ында бір-бірінен диск диаметрімен ажыратылатын калибрлардың ү ш тү рі болады. (№ 1- 0, 25, №2- 0, 5 мм, №3- 0, 75 мм)

Доғ алы протездің конструкциясын жоспарлауғ а мыналар кіреді: барлық тірек тістердің меже сызығ ын анық тау; ә рбір тірек тіске ретенциолнды аймақ тардың кө лемін анық тау жә не кламмерді таң дау, жоғ арғ ы жә не тө менгі жақ тарғ а доғ алы протездің доғ асының орналасуын анық тау, базис мө лшерін, пішінін анық тау жә не ең маң ыздысы, протезді енгізу жолын анық тау.

Протездің енгізілу жолы деп оның кламмер элементтерінің тірек тістермен ең алғ ашқ ы тү йісуінен бастап протез орнының тіндеріне дейінгі қ озғ алысты айтамыз, осы кезде окклюзиялық бастырма ө з орнына орнығ ып, ал базис протез орнының бетіне дә л, нақ тылы жатады.

Протездің шығ арылу жолы оның кері бағ ытта қ озғ алуымен анық талынады, яғ ни базистің протез орны тіндерінің шырышты қ абатынан ажыратылуынан басталып, тірек жә не ұ стағ ыш элементтерінің тірек тістермен жанасуының толық болмауына дейінгі моментті атайды. Протезді енгізудің бірнеше жолдары бар, бірақ ең қ олайлысын таң дау керек.

Протезді енгізу жә не шығ арылудың ең жақ сы жолына протез оң ай салынып-алынатын, ә рбір тіске біркелкі бірдей ретенция беретін, кедергі аз тудыратын жағ дайларды жатқ ызуғ а болады. Енгізу жолы кламмерлердің орналасуына байланысты, ал ақ ырғ ысы, ә рине эстетикағ а ә сер етеді. Сондық тан кламмерлер білінбейтіндей жә не алдың ғ ы тістердің пішіні сақ талынатындай шешімге келу керек.