Заңды тұлғалар

Акционерлік қ оғ ам.

Жарғ ылық қ орын қ ұ ру. Акционерлік қ оғ амның қ ызметі 2003 ж. «Акционерлік қ оғ ам туралы» заң ғ а сә йкес реттеледі.

Акционерлік қ оғ амның жарғ ылық қ оры номиналдық қ ұ ндағ ы акциялар санынан тұ рады.

Жарғ ылық қ ор 2 жолмен қ ұ рылады:

· қ оғ ам қ ұ рылтайшыларының акцияны номиналды қ ұ нмен сатып алу

· акцияның бір ү лесін бірінші қ ұ нды қ ағ аз нарығ ында еркін бағ амен сату

Аталғ ан заң ғ а сә йкес акционерлі қ оғ амдар тек ашық типтегі жә не ашық қ оғ ам 2 тү рде қ ұ рылады:

· ашық акционерлік қ оғ ам

· халық тық ашық акционерлік қ оғ ам

Акционерлік қ оғ амда 2 қ ұ рылтайшылық қ ұ жат жасалады:

· Қ ұ рылтайшылық келісім-шарт

· Жарлық

Қ ұ рылтайшылық келісім-шарт уақ ытша мерзімге жасалады, яғ ни қ ұ рылтайшылар жиналысында аталғ ан 2 қ ұ жат қ аралып, талқ ыланып бекітіледі.

Жаң а заң ғ а сә йкес 1 немесе бірнеше акционер бірігіп ірі акционер функциясын атқ арады.

Ашық акционерлік қ оғ амда ірі акционер қ оғ амның дауыс беретін акцияларының 10 % жә не одан да кө бі болуы, ал халық тық ашық акционерлік қ оғ амда – 5 % жә не одан да кө п дауыс беретін акция ү лесі болуы қ ажет.

Дауыс беретін акцияларғ а қ арапайым жә не пұ рсатты акциялар жатады.

Қ ажет болғ ан жағ дайда «алтын акциялар» шығ арылады. Алтын акциялар не дауыс беруге, не дивиденд алуғ а қ атыспайды. Аталғ ан акциялар тек қ ұ рылтайшылар жиналысының немесе қ оғ амның басқ ару органдарының кейбір шешімдеріне тоқ тау (вето) қ ою мақ сатында шығ арылады.

Қ оғ амғ а қ ойылатын шектеулер. Ашық акционерлік қ оғ амның минималды жарғ ылық қ оры 50000 еселі АЕК, ал халық тық акционерлік қ оғ амның минималды жарғ ылық қ оры 1000000 еселі АЕК.

Акционерлер саны ашық акционерлік қ оғ амда - 500 дейін, ал халық тық акционерлік қ оғ амда – 500 жоғ ары болуы қ ажет.

Дауыс беру принципі: 1 акция – 1 дауыс. Алайда, ә р акционердің қ олындағ ы дауыс беретін акциясанына акционерлердің жалпы жиналысының жә не директорлар Кең есінің шешімдерімен максималды шектеу қ ойылады.

1991ж. заң ғ а сә йкес пұ рсатты акциялар ү лесі жалпы акциялар санының 10 % қ ұ рады. Ал 1998ж. жә не 2003ж. заң дарғ а сә йкес – 25 % қ ұ рады.

Акционерлік қ оғ амның минималды жарғ ылық капиталы 2003ж. заң ғ а сә йкес 30 кү нде ө телуі қ ажет, ал 1998ж. заң ғ а сә йкес – 1 жыл, 1991ж. заң ғ а сә йкес ұ зартылғ ан мерзімге жең ілдікпен, яғ ни 10 жылда ө телуі қ ажет болғ ан.

Қ оғ амның пайдасын бө лу тә ртібі. Ө німді сатудан тү скен тү сімдерден материалды шығ ындарды алып тастағ аннан кейінгі қ алдық ты баланстық пайда деп атайды.

Баланстық пайдадан резерв қ оры жә не ө ндірісті дамыту қ оры қ ұ рылады, қ алғ ан пайдадан салық тө ленеді.

Пайда салығ ы ө телгеннен кейінгі қ алдық таза пайда болып есептеледі. Таза пайдадан алдымен жоғ ары мекеме орындарына міндетті тө лемдер ө теледі (салық тың басқ а тү рлері, несие қ айтарымы т.б.).

Қ алғ ан таза пайда ү лесінен ә ртү рлі қ орлар қ ұ рылады (қ оғ амның қ алауынша):

· кө мек қ оры

· материалды ынталандыру қ оры

· ә леуметтік-мә дени қ амсыздандыру қ оры

· дивиденд қ оры т.б.

Жоғ арыда аталғ ан қ орлар мө лшеріне заң ғ а сә йкес ешқ андай шектеу қ ойылмайды, тек резервтік қ ор тө мендегідей шектелуі мү мкін: резервтік қ орғ а жыл сайын таза пайданың 5 %-на дейін аударылуы мү мкін, бірақ қ ордың жалпы мө лшері қ оғ амның жарғ ылық қ орының 25 %-нан аспауы қ ажет.

Ө ндірістік кооперативтер.

Жарғ ылық қ орын қ ұ ру. Ө ндірістік кооперативтерінің қ ызметі 12.07.2001ж. «Ө ндірістік кооператив туралы» заң ына сә йкес реттеледі.

Кооперативтің жарғ ылық қ оры кооператив мү шелерінің мү ліктік жә не жер пайларын біріктіру арқ ылы қ ұ рылады. Аталғ ан пай ү лестері жарғ ылық қ орғ а берілген кү ннен бастап кооператив меншігіне ауысады.

Пайларының бір ү лесін кооперативке жалғ а беру арқ ылы да мү шелікке кіруге болады. Мұ ндай жағ дайда кооператив жарғ ылық қ орындағ ы ү лесі жал тө лемі мө лшерінде анық талады.

Жарғ ылық қ орғ а тө лем тө мендегідей: ақ шалай, заттай, қ ұ нды қ ағ аздар, мү ліктік қ ұ қ ық, оның ішінде жер пайларына қ ұ қ ығ ы.

Кооператив мү шелеріне жарғ ылық қ ордағ ы ү лесі (%) кө рсетілген қ ұ жат беріледі.

Ө ндірістік кооператив қ ұ рылтайшылары тек жеке тұ лғ алар бола алады. Мемлекеттік тіркеуден кейін қ ұ рылтайшылары кооператив мү шесі болып есептеледі.

Кооперативке мү ше болу ү шін міндетті тү рде кооперативте қ ызмет атқ ару қ ажет, ал акционерлік қ оғ амда немесе серіктестіктерде ө ндіріске қ атыспай-ақ мү ше болуғ а мү мкіндіктер беріледі.

Ө ндірістік кооперативтердің қ ұ рылтайшылық қ ұ жаттары:

· жарғ ы немесе

· жарғ ы жә не қ ұ рылтайшылық келісім-шарт

Аталғ ан қ ұ жаттар қ ұ рылтайшылардың жалпы жиналысының шешімімен бекітіледі.

Кооператив мү шелігіне кіру ерекшеліктері:

· 16ж. толғ ан Қ азақ станның кез келген жұ мысқ а жарамды азаматы бола алады

· мү шелікке кіру ү шін оқ у орнынан рұ қ сат қ ағ аз талап етілмейді

· кә мелетке толмағ ан азамат мү ше болу ү шін ата-анасының рұ қ саты талап етіледі

· басқ а кооперативетрге мү ше болуғ а рұ қ сат берілмейді

Заң ғ а сә йкес кооперативке қ ойылатын шектеулер:

· мү шелікке жасына байланысты шектеу

· қ ұ рылтайшылар саны 2-ден кем болмауы

· минималды жарғ ылық қ орына шек қ ойылмайды

· дауыс беру принципі – кооператив мү шесі пай ү лесіне тә уелсіз тек 1 дауысқ а ие болады

Кооператив пайдасын бө лу тә ртібі. Міндетті тө лемдер ө телгеннен кейінгі кооперативтің таза пайдасы кооперативтің жалпы жиналысының шешімімен ө з қ алауынша пайдаланылады.

Пайда кооператив мү шелеріне ең бекке қ атысу коэффициенттеріне (КТУ) тә уелді бө лінеді.