Дыялог паміж вераю і розумам

32. Паколькі хрысціянская вера абвяшчае праўду пра поўную любоў Бога i адкрывае на моц гэтай любові, яна даходзіць да самых глыбіняў досведу кожнага чалавека, які прыходзіць на свет праз любоў i пакліканы да любові, каб трываць у святле. Кіруючыся жаданнем асвятліць усю рэчаіснасць і зыходзячы з Божай любові, аб’яўленай у Езусе, імкнучыся любіць тую самую любоў, першыя хрысціяне знайшлі ў грэцкім свеце, у яго прагненні праўды, адпаведнага партнёра для дыялогу. Сустрэча евангельскага абвяшчэння з філасофскай думкай старажытнага свету была вырашальным памостам для таго, каб Евангелле дайшло да ўсіх народаў i зрабіла магчымым плённы ўзаемаўплыў веры і розуму, што паглыблялася на працягу стагоддзяў, аж да нашага часу. У сваёй энцыкліцы Fides et ratio благаслаўлёны Ян Павел II паказаў, што вера i розум узаемна ўмацоўваюцца²⁷. Калі мы знаходзім поўнае святло любові Езуса, мы адкрываем, што ў кожнай нашай любові быў прысутны промень таго святла, і разумеем, якой была яго канчатковая мэта. Тое, што нашая любоў нясе з сабою святло, дапамагае нам адначасова заўважыць дарогу любові да паўнаты абсалютнага ахвяравання для нас Божага Сына. У гэтым двухбаковым суаднясенні святло веры асвятляе ўсе нашыя чалавечыя адносіны, якія можам перажываць у еднасці з любоўю і чуласцю Хрыста.

33. У жыцці св. Аўгустына бачым важны прыклад гэтай дарогі, на якой пошукі розуму, з яго прагаю праўды і яснасці, былі ўключаны ў гарызонт веры, дзякуючы якой набылі новае разуменне. З аднаго боку ён прымае грэцкую філасофію святла, якая ставіць націск на бачанні. Праз сустрэчу з неаплатанізмам ён пазнаў парадыгму святла, якое зыходзіць з вышыняў, каб асвятліць рэчы, i таму лічылася яно сімвалам Бога. Св. Аўгустын зразумеў Боскую трансцэндэнцыю i адкрыў, што ўсе рэчы маюць сваю празрыстасць, і таму могуць адлюстроўваць дабрыню Бога, Дабро. Гэтым ён вызваліўся ад маніхейства, у якім трываў раней і пад уплывам якога думаў, што зло і дабро няспынна змагаюцца паміж сабою, змешваючыся i расплываючыся без выразных межаў. Разуменне, што Бог ёсць святлом, дало яго жыццю новы напрамак, здольнасць распазнаць зло, якое ўчыніў, i вярнуцца да дабра.

З іншага боку, у канкрэтным вопыце св. Аўгустына, пра што ён сам расказвае ў сваіх «Вызнаннях», вырашальным момантам на яго шляху веры не было бачанне Бога па-за гэтым святлом, але больш слуханне, калі ў садзе ён пачуў голас, які казаў: «Вазьмі і чытай»; узяў ён у рукі кнігу Пасланняў св. Паўла i затрымаўся на 13 раздзеле Паслання да Рымлянаў²⁸. Так з’явіцца асабовы Бог Бібліі, які можа гаварыць з чалавекам, сысці і жыць з ім, а таксама спадарожнічаць яму на дарогах гісторыі, аб’яўляючыся падчас слухання і адказу.

Аднак, гэтая сустрэча з Богам Слова не прывяла св. Аўгустына да адкідвання святла і бачання. Ён спалучыў абедзве перспектывы, кіруючыся аб’яўленнем любові Бога ў Езусе. Распрацаваў філасофію святла, якая прымае ўласцівую слову ўзаемнасць i дазваляе свабодна глядзець у напрамку святла. I як на слова гучыць свабодны адказ, так і святло знаходзіць у якасці адказу вобраз, які адлюстроўвае яго. Яднаючы слуханне і бачанне, св. Аўгустын можа казаць пра «слова, якое яснее ўнутры чалавека»²⁹. Такім чынам святло становіцца як бы святлом слова, бо з’яўляецца святлом асабовага Аблічча, святлом, якое асвятляе, заклікае нас i прагне адлюстроўвацца на нашым абліччы, каб выпраменьваць з нашага сэрца. Дарэчы, прага поўнага бачання, a не толькі фрагментаў гісторыі, надалей ёсць i заспакоіцца ў канцы, калі чалавек – як кажа святы з Гіпоны – будзе бачыць і любіць³⁰. I гэта не таму, што будзе здольным атрымаць усё святло, якое заўсёды будзе невычарпальным, але таму, што ўвесь увойдзе ў святло.

34. Святло любові, уласцівае веры, можа раз’ясніць пытанні наконт праўды, якія задаюцца ў наш час. Сёння праўда часта зводзіцца да суб’ектыўнай аўтэнтычнасці чалавека, датычыць індывідуальнага жыцця. Агульная праўда абуджае ў нас страх, бо мы атаясамліваем яе з бязлітаснымі загадамі таталітарных сістэм. Аднак, калі праўда з’яўляецца праўдай любові, калі з’яўляецца праўдай, якая адкрываецца ў асабовай сустрэчы з Іншым i з іншымі, яна вызваляецца ад замкнёнасці асобы i можа быць часткай агульнага дабра. Будучы праўдай любові, яна не з’яўляецца праўдай, якая навязваецца сілаю, і не знішчае асобу. Узнікаючы з любові, можа дайсці да сэрца, да асабовага цэнтра кожнага чалавека. Адсюль выразна вынікае, што вера не з’яўляецца бязлітаснай, але ўзрастае ў сумесным жыцці, у пазнанні іншага чалавека. Вернік не мае нахабнасці; наадварот, праўда дае яму пакору, бо ён ведае, што гэта не мы яе маем, але гэта яна атрымлівае нас. Не ствараючы штучных пастаў, упэўненасць веры загадвае нам вырушыць у дарогу i дае магчымасць даваць сведчанне і весці дыялог з усімі.

З іншага боку, для святла веры, паколькі яно звязана з праўдай любові, не чужы матэрыяльны свет, бо любоў заўсёды перажываецца ў целе i душы; святло веры – гэта ўцелаўлёнае святло, крыніца якога ў светлым жыцці Езуса. Яно асвятляе таксама матэрыю, давярае яе ладу, ведае, што ў ёй адкрываецца больш шырокая дарога гармоніі і зразумення.

Праз гэта вера дабратворна ўплывае на погляд навукі: яна запрашае вучонага адкрыцца на рэчаіснасць з усім яе невычарпальным багаццем. Вера абуджае крытычнае разуменне, бо не дазваляе, каб доследы задавольваліся сваімі формуламі, i дапамагае ім зразумець, што прырода заўсёды большая за іх. Заахвочваючы да захаплення таямніцай стварэння, вера пашырае гарызонт розуму, каб лепш асвятліць свет, які адкрываецца перад навуковымі доследамі.