Көму

Ә детте қ олданылатын қ оқ ыс тастайтын жерлермен кө птеген проблемалар байланысады – олар суаттарды ластайды, ө здігінен ө ртенеді, желмен қ оқ ыстар ұ шады жә не т.б. 50-жылдары алғ аш рет «санитарлы полигондар» енгізіле бастады, мұ нда қ алдық тар кү нде топырақ пен аударып салынады.

Қ алдық тарды кө муге арналғ ан қ оқ ыс тастайтын жерлер немесе полигондар кү рделі жү йені қ ұ райды, оларды толық жә не нақ ты зерттеу жақ ында басталды. Себебі полигондарда кө мілетін кө птеген материалдар жә не қ азіргі заманғ ы полигондар 20-30 жыл ішінде пайда болды. Ғ алымдар ескі полигондарды қ азу кезінде, олар таң қ аларлық нә рсе тапты: 15 жыл ішінде полигонғ а тү скен органикалқ ы материалдың 80% ыдырамағ ан. Кейде қ оқ ыс тастайтын жерлерден қ азылып алынғ ан 30 жылдық ескі газеттерді оқ уғ а мү мкіндік болды.

Қ азіргі заманғ ы полигондар қ оршағ ан ортамен байланысқ а тү спейтіндей етіп жү йенің барлық тү рімен жабдық талғ ан. Осығ ан байлансты қ алдық тардың ыдырауы қ иындатылғ ан жә не олар «жай жарылатын бомба» болып саналады.

Оттегінің жетіспеушілігінен қ оқ ыс тастайтын жерлердегі органикалық қ алдық тар анаэробты ашытуғ а тартылады, нә тижесінде метанның жә не тұ нщық тырғ ыщ газ қ оспасы қ алыптасады. Сонымен қ атар қ оқ ыс тастайтынжерлердің қ ойнауында улы сұ йық тық (фильтрат) пайда болады, оның суаттарғ а немесе жерасты суларына тү суі қ ажетсіз болып саналады.

Қ азіргі заманғ ы полигондарғ а қ атысты талаптарғ а алаң дырды таң дауғ а, конструкцияғ ы, мониторингке, эксплуатациядан шығ аруғ а жә не қ аржылық кепіл беруге қ атысты талаптар кіреді.

Алаң дарды таң дауғ а аэропорттардың жақ ын орналасуын болдырмау қ ажет, алаң дарды суаттардың жалымаларында, шалшық ты жерлерге, тектоникалық сынық тардың жә не сейсмикалық қ ауіпсіз емес зоналарғ а жақ ын жерлерде орналастырмайды.

Полигонның қ ауіпсіз эксплуатациясы келесі шараларды жобалап тү сіндіреді:

- қ ауіпті қ алдық тарды жою процедуралары жә не барлық қ абылданғ ан қ алдық тар жә не оларды кө мудің нақ ты координаталары бойынша тізім жү ргізу;

- қ алдық тардың таратылуын болдырмау ү шін қ алдық тарды кү нделікті топырақ пен немесе арнайы кө бікпен жабуды қ амтамасыз ету;

- ауруларды таратушылармен кү ресуді ә детте улы химикаттарды қ олданумен қ амтамасыз етеді;

-қ оқ ыс тастайтын жерлердің қ ойнауына жарылғ ыш қ ауіпті газдарды айдап шығ ару (кейіннен метанды электр энергиясын ө ндіруде қ олдануғ а болады);

- полигонғ а адамдардың жә не жануарлардың кіруі бақ ыланып отыруы қ ажет, полигон периметрі қ оршалық, кү зетілуі қ ажет;

- гидротехникалық қ ондырғ ылар жаң бырдың жә не жерү сті суларының полигондарғ а тү суін азайту қ ажет, ал барлық жерү сті ағ ыстар полигоннан тазартуғ а жіберілуі қ ажет, қ алдық тардан бө лінген сұ йық тық жерасты суларғ а тү спеуі қ ажет, ол ү шін арнайы гидроизоляция жү йелері қ ұ рылады;

- бұ л сұ йық тық дренажды қ ұ бырлар жү йесімен жиналу қ ажет жә не канализацияғ а немесе табиғ и суаттарғ а тү спестен бұ рын тазалануы қ ажет;

- полигон маң ындағ ы ауаның, топырақ жә не жерү сті сулардың мониторингі;

Полигонның эксплуатациядан шығ арылуына жә не рекультивацияғ а аса ү лкен кө ң іл бө лінеді. Полигонның бастапқ ы жобасы рекультивация, жабық полигонның ұ зақ мерзімді мониторинг бойынша іс-шаралардың жоспарын қ амтиды. АҚ Ш-та кө птеген штаттардың заң дары полигондарды басқ аратын компаниялардан рекультивацияның аранайы қ орын қ ұ руды талап етеді. Мұ ндай қ ор полигонның бү кіл жұ мыс барысында алынатын пайданың негізінде қ алыптасады жә не полигон иесінің ауысуына, компанияның банкротқ а ұ шырауына жә не т.б. қ арамастан қ ажетті жағ дайларды қ амтамасыз етуі қ ажет.

Қ азіргі кезге дейін тұ рмыс қ алдық тарымен кү ресудің кең тарағ ан ә дісі – оларды қ оқ ыс тастайтын жерлерге шығ ару – бұ л проблеманы шешпейді, керісінше оны терең дете тү седі. Қ оқ ыс тастайтын жерлер – бұ л тек қ ана эпидемиологиялық қ ауіптілік емес, сө зсіз кү шті биологиялық ластанудың кө зі болып табылады. Бұ л органикалық қ алдық тардың анаэробты ыдырауы жарылғ ыш қ аупі бар биогаздың пайда болуымен жү реді. Биогаз адамғ а ү лкен қ ауіп тө ндіреді, ө сімдіктерге ә сер етіп, ауаны жә не суды уландырады. Сонымен қ атар, биогаздың негізгі компоненті – метан – парникті эффекттің пайда болуының, атмосфераның озон қ абатының бұ зылуының жә не т.б. глобалды проблемалардың кө зі болып табылады.

Қ оршағ ан ортағ а қ алдық тардың 100-ден аса токсинді заттары тү седі. Қ оқ ыс тастайтын жерлер ө ртеледі, соның салдарынан ауағ а улы тү тін бө лінеді. Полигондарды қ ұ ру ү шін ү лкен территориялар бө лінеді жә не оларды жабдық тау ү шін, қ азіргі заманғ ы экологиялық талаптарғ а сай ұ йымдастыру ү шін кө птеген қ аржы қ ажет. Жабық полигондарды рекультивациялау ө те қ ымбат. 1 гектар қ оқ ыс полигонын рекультивациялау қ азіргі таң да 30 млн тең геден астам қ аржы қ ажет. Сонымен қ атар, қ алдық тарды тасымалдау шығ ындары да ө те кө п, себебі қ оқ ыс тастйтын жерлер қ алалардан қ ашық жерлерде орналасқ ан.

Полигондарды рекультивациялау - бұ л кө птеген шаралардың жинағ ы болып табылады. Олардың негізгі мақ саты – қ оқ ыс тастайтын жерлердің қ оршағ ан ортағ а зиянды ә серін тоқ тату.

Бү кіл адамзат қ оршағ ан орта жағ дайының нашарлауы біздің болашақ қ а ү лкен ә серін тигізетінін тү сіне білу қ ажет. Бірнеше онжылдық та адам баласы ақ ша болса, қ айыршылық ты жә не ашаршылық ты жең е алады, ә леуметтік ақ аулардан арыла алады, ал бү лінген табиғ атты ақ шамен қ айта жаң ғ ырта алмайсын. Оның бұ зылуын тоқ тату ү шін кө птеген ғ асырлар қ ажет.

Ө ндірістік кә сіпорындардың улы лас қ алдық тарынан қ оршағ ан сулы ортаны қ орғ ау жә не шикізатты ұ тымды пайдалану қ азіргі ғ ылым мен технологияның актуалды проблемасына жә не маң ызды экологиялық мә селесіне айналып отыр.

Су – табиғ и байлық тардың ең қ ұ ндысы болып табылады. Су клетканың қ ұ рылыс материалы, ағ заның тіршілік ә рекеті негізінде қ алыптасқ ан қ алдық тарды шығ аратын жә не ағ зағ а қ ажетті қ оректі заттарды тасымалдайтын еріткіш. Су адамдардың шаруашылық, ө ндірістік ауылшаруашылық ә рекетіндегі ажырамайтын бө лігі болып табылады.

Экологиялық проблемалары жә не табиғ и байлық тардың шығ ының болдырмау қ азір ә лемде аумақ ты маң ызғ а ие болып тұ р. Сондық тан да осы курстық жобада судың мұ най жә не мұ най ө німдерімен ластануының алдын алу, ластанғ ан суларды технологиялық ө ң дей отырып қ оршағ ан ортаны қ орғ ау жә не ең бек, техника қ ауіпсіздік шараларын жү ргізу, сондай-ақ, экономикалық жағ ынан тиімділігі қ арастырылып жазылғ ан.

Дә ріс №15 Экология жә не қ алдық сыз технология

Мақ саты: Қ алдық сыз технология қ ұ руда экологиялық критерийлермен негізгі қ ағ идалары жә не талаптарын ұ ғ ыну.

Қ арастырылатын сұ рақ тар:

1. Қ алдық сыз технологияның пайда болуының экологиялық жә не экономикалық технологиясы.

2. Қ оршағ ан ортаны ластаушылармен энергетикалық жә не шикізаттың жоғ алту корреляциясы.

3. Қ алдық сыз ө ндірістердің негізгі қ ағ идалары.

4. Қ алдық сыз ө ндіріске қ ойылатын талаптар.

Қ алдық сыз технологияның пайда болуының жалпы принцптері: ө ндіріс дамуының заманауый сатысында ө ндірісте сақ талғ ан кү йінде сақ тау мұ мкін емес. Заманауый сатыда ө ндірісті кері жоспарлау керек, жаң а процестерді шығ арып, жоғ ары дә режелі инжеперлі экология экономикалық болмысы бар оптимальді режимде кә сіпорынды эксплуотациялау керек. Басты мә селе қ алдық сыз жә не аз қ алдық ты технологияны қ олдау болып табылады. Негізгі критерии технологиялық процестерде қ алдық сыз тнхнология болып табылады.