Таулы – қазба өнеркәсібіндегі қалдықсыз өндірісті жүзеге асыру.

Таулы ө неркә сіпте міндетті тү рде: пайдалы қ азбаларды ашық та, жер асты алуда да қ алдық тарды толығ ымен қ айта ө ң деу бойынша ө ң делген технолоияларды ең гізу қ ажет; пайдалы қ азбалардың орнын ө ң деудің геотехнологиялық ә дістерін жер бетіне олардың тек бү тін компоненттерін шығ аруғ а тырыса кең інен қ олдану; табиғ и шикізатты алынып жатқ ан жерінде байыту мен ө ң деудің қ алдық сыз ә дістерін қ олдану; кендерді ө ң деудің гидрометаллургиялық ә дістерін кең інен қ олдану.

ü Қ ара жә не тү сті металлургияда жаң а кә сіпорындарды қ алыптастыруда жә не қ ызметтегі ө ндірістерді қ айтақ ұ руда қ алдық сыз жә не аз қ алдық ты технологиялық процесстерді ең гізген жө н. Ол процесстер кенді шикізатты ү немді, рационалды қ олдануғ а мү мкіндік береді:

ü ө ндірістің газ тә різдес, сұ йық жә не қ атты қ алдық тарын ө ң деуге қ атыстыр;

ü кара жә не тү сті металлдарды алуда - таулы жә не байыту ө ндірісіндегі кө п тоннаж аудару қ атты қ алдық тарын қ ұ рылыс материалдары ретінде, шахтаның ө ң делген кең істігінде ө сеніш ретінде, жол жабуда, қ абырғ а блоктары жә не т.б ретінде кең інен қ олдану;

ü барлық доменді жә не ферробалқ ымалы шлактарды толық кө лемде ө ң деу, сонымен қ оса болатбалқ ытқ ыш шлактар мен тү сті металлургия шлактарының масштабын кең ейту;

ü таза судын шығ ынын кү рт тө мендету жә не қ алдық сыз технологияны ары қ арай дамыту мен ең гізу ү шін тұ рып қ алғ ан суларды азайту;

ü тұ рып қ алғ ан су мен бө лініп жатқ ан газдағ ы аралық компоненттерді ұ стау процестерінің қ айта қ алыптастырылуы мен эффективтілікті жоғ арылату;

ü барлық металлургиялық ө ндіріс тү рлері ү шін газды шаң нан тазалаудың қ ұ рғ ақ ә дістерін ең гізу жә не бө лініп жатқ ан газды тазалаудың басқ а да ә дістерін қ арастыру;

ü Тү сті металлургия ө неркә сіп орындарына эффективті ә діс – кү кіртті ангидриттің 2-лік контактілеу стационар емес режимде тотық тыру арқ ылы ауыспалы қ ұ рамдағ ы ә лсіз (менее 3, 5% серы) кү кіртқ ұ рамды газдарды пайдалану;

ü металлургиялық кә сіпорындарына жоғ ары эффективті тазалау жабдық тарын жә не де қ оршағ ан ортаның ә ртү рлі ластану параметрлерін бақ ылайтын аппараттар ең гізу;

ü тү сті металлургияда болатты алу, ұ нтақ ты металлургия, автогенді процестер доменсіз жә не кокссіз процесстерді ескере жаң а аз қ алдық ты жә не қ алдық сыз процестерді тез ө ң деу жә не ең гізу;

ü металлургияда энергия мен материалды ү немдеу ү шін жә не қ алдық тардың ү зілуі мен қ ысқ артылуын қ адағ алау мақ сатында микроэлектроника, АСУ, АСУ ТП кең інен қ олдану.

Территорияны ө ң деудiң технологиялары

Кө бінесе ә ртү рлі қ алдық тардың қ оймасы мен қ оқ ыс жерлері бұ рынғ ы карьерлерінде минералды шикізат ресурстарының алыну жерлерінде қ алыптасады.

Бұ л карьерлердің кө бі ө зендердің жайылмаларында ө те жағ ымсыз гидрогеологиялық жағ дайларда орналасқ ан: жоғ ары су ө ткізу жыныстарымен, грунтты сулардың дең гейінің жоғ ары орналасуымен, грунтты сулар ағ ымын беттік су бұ лақ тарына шығ арылуымен. Бұ л жағ дайларда қ оршағ ан ортағ а жағ ымсыз ә сер кауіпі арта тү седі, ал кейбір жерлерде осы қ оқ ыс орындары мен қ оймалары сулар мен қ оршағ ан кең істікке жұ қ палы болғ ан.

Техногендi кiр басқ ан аумақ тардың қ айта ө ң деу жә не ретке салуы – бұ л комплексті процесс, оны қ алыптастыруда келесі факторларды ескерген жө н:

· аумақ ты жоспарлау, территория, ауданның перспективті даму жоспары;

· органдардың талаптары, оның қ ұ рамына қ оршағ ан ортаны қ орғ ау кіреді;

· аумақ тың экономикалық жағ дайлары;

Бұ л тапсырманы тек жаң а қ ұ рылыс технологиялары мен материалдарын қ олдану арқ ылы, геотехникадағ ы ғ ылыми жетістіктерді, «ө лген» алаң дарды қ алалық немесе аумақ тық қ ұ рылымғ а келтіруге мү мкіндік беретін грунттардың геологиясы мен механикасын қ олдана отырып кана шешуге болады.

Қ азіргі таң да ластанғ ан территоряларды қ айта ө ң деудің ң келесідей ә дістері бар:

1. қ алдық тарды шығ арып тастау жә не арнайы полигондарда кө міп тастау;

2. Қ алдық тардың шығ арылымы алдын ала сепарациядан кейiн (қ ұ рамды бө ліктерге бө лу) жә не қ алдық тарды бір бө ліктерін азайту мақ сатында ө ң деу, келесі кө му мен 2-лік қ олдануқ а жіберу;

3. Аумақ тың ретке салуы қ алдық тардың шығ арылымысыз жә не ары қ арай оның қ олдануы ү шiн санитарлық жә не техникалық шарттардың қ амтамасыз етуi.

Ретке салуды ә дiс аумақ тың нақ ты шарттарына байланысты таң дайды: оның орналасу орнына, қ оқ ыс грунттарының кө лемі мен қ асиеттеріне, перспективті қ ұ рылыс жоспарына, қ ұ нына, уақ ытша шығ ым жә не инвестор мумкіндігіне байланысты.

Қ айта ө ң деудің 1-ші ә дісін аз мө лшердегі қ оқ ыстарды жоюда жә не жақ ын маң да кө міу орындары бар болса қ олдануғ а болады.

2-ші ә діс қ алдық тарды қ айта ө ң деу мен сепарация ү шін ашу, сорттау, керек жағ дайда бө лгіш қ ондырғ ылыарды орналастыру мү мкіндігі болғ ан жағ дайда қ олданылады. Бұ л жағ дайда қ алдық тарды органикалық, минералды, металлды жә не пластмасалығ ы кө муге арналғ ан қ алдық тардың бір бө лігін азайту ү шін, компостерлеу ү шін, жә не мысалы, минералды қ ұ раушыдан 2-лік қ ұ рылыс материалдарын (щебень) алу сияқ ты процестер жү ргізу мү мкін. Бұ л ә діс қ ұ рылыс қ оқ ыстарын моноқ оқ ыс орындарын қ айта ретеуде тиімді.

3-ші ә діс ү лкен аудандар санациясында, қ алдық ты шығ ару қ ымбат жә не шығ ынды қ ажет етсе немесе басқ а жағ дайларда мү мкіндік болмаса (мысалы, территорияны су басып ккетсе немесе қ оқ ыс ү йіндісі қ алыптасса) қ олданылады. Бұ л жағ дайда техногенді грунт жақ сы мең герілген болу керек, оның грунтқ а жә не грунтты суларғ а ә сері анық талып, қ оршағ ан ортағ а қ ауіпті заттардың таралыу жә не техникалық шешімі анық талу керек.

Террииторияның ары қ арай қ олдануының перспективті жоспары, ғ имараттың функционалды белгіленуі (индустриалды зонасы, қ оймалар т. б) маң ызды мә нге ие.

Ретке салуда тұ жырымдаманың бұ л параметрлерiнiң талдау жә не жалпылауы, тиiстi шараларды анық тап, технологиялық шешiмдер жә не қ ұ рылыс материалдарын таң дауғ а мү мкiндiк бередi.

Болашақ жоспар да, инженерлiк-геологиялық iздеулер де негiздiң элементтерi жә не тө гiндiнiң жерлерi тек қ ана аумақ тың дамытуының нақ ты мә лiметтерiнiң негiзiнде анық тауғ а болатын қ аптайтын судан қ орғ ау жә не қ ұ рғ ату материалдарының нақ ты ү йетiн жерлерiнiң консервациясын қ амтамасыз ететiн изоляциялы пердесiнiң конструкциясы.

Мә селелер кешендi шешiмнiң маң ызды факторларымен жұ мыс жасауда қ ұ н жә не инвестордың iздестiрулерi болып табылады. Бұ л жұ мыс техникалық шешімнің талқ ылануымен бірге орындалу керек, ө йткені кез келген ең жақ сы техникалық шешім тек қ ағ азда қ алуы мү мкін, егер оның экономикалық базасы болмаса.

Осылайша, техногендi ластанғ ан аумақ тың жаң а қ олдануы туралы сұ рақ - бұ л кешендi техникалық жә не басты экономикалық мiндет. Жетiстiк оны шешiмi жә не жобалаушы жә не жобаның тұ жырымдамасының ө ң деушiсiнiң техникалық қ ұ зырының дең гейiмен жобаның ө те ерте кезең дерiне iске асыруы керек болғ ан жобалық менеджменттiң дең гейiмен анық талады.

Бұ л ә зiрлеу жә не мамандандырылғ ан қ ұ рылыс кадрларының қ айта даярлауын талап етедi, есептеу жә не техногендi ластанғ ан аумақ тарғ а ғ имараттардың жобалауын жасау, инженерлiк iздеулерге арналғ ан жаң а нормативтiк-техникалық базасы, жалпылау жә не шетел тә жiрибесiнiң игеруi, эколог-экономикалық бағ ыт.