Жасушалардың өсуін бәсеңдету.

Генофондты in vitro сақ тау

Ө сімдік шаруашылығ ында сорттар жиі алмастырылып тұ руы қ ажет. Ол жағ дай бірнеше себептерге байланысты:

1) Біраз мерзімнен соң сорттардың кейбір қ ұ нды белгілері біртіндеп жоғ ала бастайды;

2) Ауру қ оздырушы микроорганизмдер мен зиянкес жә ндіктердің ө те қ ауіпті жаң а популяциялары пайда болады да, оларғ а тө теп беру қ иынғ а соғ ады;

3) Климат ө згереді;

4) Топырақ тың қ ұ нарлығ ы тө мендейді жә не тағ ы да кө птеген жағ дайлар.

Мысалы, бидай жә не басқ а астық дақ ылдары сорттарының шаруашылық та пайдаланатын орташа мерзімі ә детте 5-10 жыл болады. Жаң а сорттарды шығ ару ү шін жә не ескі сорттарды жақ сарту ү шін ә р алуан бағ алы генетикалық материалдар қ ажет. Сирек кездесетін жә не жоғ алып бара жатқ ан тү рлердің генофондың жә не селекция ү шін бағ алы объектілер мен штаммдарды сақ тау ү шін in vitro жағ дайында гендер қ орын (гендер банкі) жасау жө нінде зерттеулер жү ргізілуде.

Гендердің негізгі кө зі ол ұ рық, бірақ соң ғ ы кезде биотехнология ә дістері дамып, селекцияда қ оданыла бастағ ан соң, генетикалық материал in vitro ө сірілетін клеткалар мен ұ лпалар тү рінде қ ажет болып жатыр. Гендерді in vitro сақ тау ә дісі ә деттегі жағ дайда ұ рық тарды сақ талмайтын ө сімдіктерге қ олайлы, вегетативтік жолмен кө бейетін жә не табиғ атта жоғ алып бара жатқ ан тү рлер ү шін лайық ты. Қ ұ ды заттарды беретін жаң а клеткалар линияларын жасау ү шін эталон клеткалары бола алатын клеткалар коллекияларын да сақ тау керек. Сонымен, бірталай теориялық жә не практикалық мә селелерді шешуге клеткаларды сақ таудың ың ғ айлы ә дістері қ ажет екені сө зсіз.

Кө птеген жылдар бойы бастапқ ы клеткаларды сақ тау мақ сатымен оларды ү зіліссіз ең қ олайлы жағ дайда ө сіруді қ олданды. Бірақ, бұ нда клеткаларда генетикалық ө згерістер ө рістеуі ық тимал. Сонымен қ атар, бұ л ең бек пен қ аражат кө п жұ мсалатын жұ мыс. Ө сірілетін клеткаларды сақ таудың екі жолы бар: олардың ө суін барынша бә сең дету немесе оларды мұ здатып сақ тау – криосақ тау.

Жасушалардың ө суін бә сең дету.

Бұ л тә сілдің міндеті, жасушалардың ө су кинетикасын ө згерту, жаң а қ оректік ортағ а кө шіру уақ ыт аралығ ын барынша созу, мысалы 3-4 айғ а, тіпті бір жылғ а дейін. Қ азір белгілі факторлардың ә серімен ө суді бә сең дету ө ркендер мен регенеранттарғ а қ олданылады.

Ө суді бә сең дету ү шін ең ә рекетті жол температура мен жарық ты тө мендету. Температура ө сімдіктің суық қ а тө зімділігіне қ арап іріктеліп алынады. Мысалы, картоп жасушаларынң коллекциясын сақ тағ анда температура 10°С, ал алма ү шін 1°С болады. ә детте 20°-25°С температурада ө сетін жасушаларғ а 4°-10°С, ал 30°С ө сетін жасушаларғ а 15-20°С температура қ олайлы.

Ө сімдіктердің ө суін сонымен қ атар қ оректік ортағ а қ осылғ ан кейбір заттар тежейді. Мысалы, маннит пен сорбит осмотиктер ретінде, сахароза жоғ ары концентрацияда жә не ө суді тежейтін арнайы заттар. Ө суді тежеу ү шін гипоксияны да қ олданады, яғ ни оттегін азайтады. Гипоксияны туғ ызу ү шін 90% азот пен 10% оттегі қ оспасын пайдаланады. Кедй оттегі концентрациясымен бірге сарқ ылмау жә не сорғ ымау ү шін оның кө лемін ұ лғ айтады. Сұ йық орта қ олданылғ анда, оғ ан оқ тын-оқ ытн қ оректік заттар қ осылып тұ рады.