KHÍ VÀ SINH LÝ HỌC CON NGƯỜI

Nhữ ng yế u tố quan trọ ng nhấ t trong cơ thể con ngư ờ i là tinh, khí thầ n. Nhữ ng tư liệ u cổ xư a nhấ t như vă n tự khắ c trê n đ ồ đ ồ ng đ ờ i Thư ơ ng và đ ờ i Chu đ ã có chữ khí 氣 và chữ khí liê n quan đ ế n thự c phẩ m dinh dư ỡ ng (trong chữ khí 氣 có chữ mễ 米 là gạ o). Cá c tư liệ u khoả ng giữ a đ ờ i Chiế n Quố c cho thấ y xu hư ớ ng dù ng chữ khí đ ể mô tả tì nh trạ ng khô ng khí và mô i trư ờ ng, nhấ t là hơ i ẩ m ư ớ t, vâ n vụ, và sư ơ ng mù, rồ i bằ ng sự suy luậ n tư ơ ng tự, ngư ờ i ta dù ng chữ khí đ ể mô tả nhữ ng đ ặ c tí nh vô hì nh và tậ p trung thí dụ khó i hay ma quỷ.

Giữ a thế kỷ IV cn, chữ khí đ ư ợ c dù ng đ ể mô tả mộ t chấ t liệ u cơ bả n trong cõ i tự nhiê n giú p tă ng cư ờ ng sự số ng trong thế giớ i biế n thiê n. Nó cũ ng đ ư ợ c dù ng đ ể mô tả sự cư ờ ng đ iệ u về cá c cả m giá c đ ư ợ c trả i nghiệ m vớ i thâ n thể như nó ng bứ c, đ au đ ớ n, khoá i lạ c, và đ am mê. Như vậ y đ ã có mộ t sự chuyể n biế n quan trọ ng củ a quan niệ m về khí: từ quan niệ m khí là nhữ ng đ ặ c tí nh mô i trư ờ ng mà ta có thể quan sá t cho đ ế n quan niệ m khí là cá i mà thâ n thể tuâ n theo như bố n mù a, rồ i đ ế n quan niệ m khí là mộ t yế u tố củ a cơ thể mà mỗ i cá nhâ n đ ề u có thể khố ng chế nó.

Chữ Khí đ ư ợ c viế t vớ i mộ t né t bú t duy nhấ t (tư ợ ng trư ng tí nh liê n tụ c củ a nó)

Nó i chung, khí trong cơ thể là yế u tố vô hì nh mà mỗ i cá nhâ n chỉ có thể cả m nhậ n hay mộ t y sư có thể nhậ n biế t qua sắ c mặ t và cử chỉ củ a bệ nh nhâ n hoặ c qua việ c bắ t mạ ch. Trong chẩ n bệ nh, khí có thể xem là hữ u hì nh, qua thuậ t ngữ «xí ch khí» 赤 氣 (khí đ ỏ), á m chỉ cá c vế t đ ỏ hiệ n ra trê n da do nó ng số t. Và o thờ i xư a, ngư ờ i ta quan niệ m khí đ i theo hư ớ ng từ trê n xuố ng dư ớ i. Khí đ i lê n thí dụ như nhiệ t thì đ ư ợ c xem là triệ u chứ ng bệ nh tậ t, liê n quan đ ế n sự khó thở. Nhữ ng cả m giá c bì nh thư ờ ng hay bệ nh tậ t đ ề u đ ư ợ c xem là «có đ ầ y khí» nhấ t là khi cá c cả m giá c đ ó liê n quan đ ế n vũ dũ ng, phẫ n nộ, và hiế u chiế n. Kẻ hiế u chiế n thư ờ ng bị xem là «hiế u khí» 好 氣 và trong Há n ngữ hiệ n nay «sinh khí» 生 氣 nghĩ a là nổ i giậ n.

Và o nhữ ng thế kỷ đ ầ u sau khi Tầ n Thủ y Hoà ng Đ ế thố ng nhấ t Trung Quố c, trong lý thuyế t Trung y vố n phâ n biệ t có nhiề u mứ c đ ộ về khí thì khí trở thà nh nguyê n lý thố ng nhấ t cơ bả n. Khí bì nh thư ờ ng có thể bị ô nhiễ m do tà nhậ p. Trong ngũ tạ ng, khí có đ ặ c tí nh khá c nhau. Thí dụ khí củ a gan (can khí) có xu hư ớ ng thă ng lê n và gâ y bệ nh, nhiệ t, đ au, hay tí nh tì nh nó ng nả y.