Ыма оқпанының жылутасығыш беру кезіндегі кернеулік күйі

Ұ ң ғ ымалардың ең кө п тарағ ан тү рлерін қ арастырайық. Оларды екі белгілі телімдерге бө ліп қ арауғ а болады: еркін тізбекті бө лігі, цементтелмеген жә не цементтелген тізбек бө ліктері.

Бірінші жағ дайда, шегендеуші тізбектің беріктігі қ арастырылады. Жылулық ә серге дейін де ол ұ ң ғ ыма сағ асына ілініп тұ рады жә не астың ғ ы бө лігінде созылу кернеуі орын алады. Қ ыздыру кезінде тізбек ұ зарып, оның астың ғ ы жағ ындағ ы созылу кернеуі сығ ылу кернеуіне ауысады. Ө те қ атты қ ызғ ан кезде тізбек ұ зарып, ү стің гі жағ ы сағ алық жабдық қ а тірелмейді де, одан жоғ ары шығ ып тұ рады. Мұ ндай қ ыздыру орын алғ ан кезде ұ ң ғ ыма сағ асына сальник орнатылып, тізбек сол арқ ылы ө теді. Қ ұ бырлар тізбегінде мұ ндайда ө те ү лкен осьтік жү ктеме мен бойлық майысу байқ алады. Сондық тан шегендеуші қ ұ бырлар сығ ылу мен майысуғ а тексеріледі.

Шегендеуші қ ұ бырды қ ыздырудың стационарлы емес режимі аса қ ауіпті болады. Мұ ндай кезде оның диаметрі ұ лғ айып, ұ зындығ ы да артады жә не цемент сақ инағ а соғ ан сә йкес жү ктеме беріледі. Осығ ан байланысты шегендеуші тізбектің цемент сақ инасы радиалды жә не осьтік бағ ыттарда созылады, ал шегендеуші тізбек те сол бағ ыттарда сығ ылады. Аталғ ан жү ктеме жер жынысына да беріледі (6.15-сурет).

6.15-сурет. Ұ ң ғ ыма оқ панының элементіндегі кернеу

Суретте ұ ң ғ ыма терең інен қ иылып алынғ ан шегендеуші тізбектің (1) бө лігі, цемент сақ ина (2) жә не жер жынысы (3) кө рсетілген. Болат, цемент жә не жыныстағ ы стрелкалармен жү йені қ ыздыру кезіндегі пайда болатын созылу немесе сығ ылу кернеулері белгіленген. Шегендеуші тізбекте бұ л кернеу сығ ылу кернеуі, ал цемент сақ инада созылу кернеуі орын алып, цементтің беріктігі аз болғ ан кезде онда жарық шақ пайда болуы мү мкін. Жер жынысында сығ ылу немесе созылу кернеулері орын алады. Соң ғ ы кернеу тү рі қ абаттың жылулық ү зілуіне ә келіп соғ ады.

Тә жірибе кө рсеткендей, ұ ң ғ ыма оқ панының элементін 80-100⁰С-қ а қ ыздыру нә тижесінде цемент сақ инада жарық шақ пайда болып, оның нығ ыздығ ы бұ зылады, себебі цемент тастың созылу беріктігі ө те тө мен. Сондық тан шегендеуші тізбектің маң ында мө лшері ұ зын бойлық жарық шақ тар пайда болады. Цемент сақ инаның бү йіріндегі осьтік кү штер горизонталь бағ ыттағ ы жарық шақ тардың пайда болуына ә келіп соғ ады. Соның нә тижесінде цемент сақ инаның нығ ыздығ ы бұ зылып, ә ртү рлі қ абаттар бір-бірімен қ ажетсіз байланысады.

150-250 ⁰С-қ а қ ыздыру кезінде шегендеуші тізбекте қ ауіпті кернеулер орын алады. Шегендеуші тізбек цемент сақ инаның ә серінен сығ ылады да, оның формасы цилиндрлік тү рінен ауытқ ып барып сынады. Осьтік кернеулер де белгіленген қ алыптан жоғ ары болуы мү мкін.