Biz Sözü onlara çatdırdıq ki, onlar nəsihəti yada sala bilsinlər”.

Biz onlara iltifat gö stə rib, ayə lə ri mü tə madi olaraq bir-birinin ar­dı n­ca gö n­də rdik. Ola bilsin ki, ayə lə rimiz onlara bir-birinin ardı nca nazil edildikcə və hə r ş eydə n ç ox mö htac olduqları Quran ayə lə ri onlara vax­tı nda ç atdı rı l­dı qca, onları də rk etsinlə r.

Bü tü n bunlar onu gö stə rir ki, Quran ayə lə rinin ardı cı l olaraq nazil edilmə si Allahı n mə rhə mə tində n irə li gə lmiş di. Bə s niyə kafirlə r onları n xeyri ü ç ü n edilə n­də n ü z dö ndə rmiş dilə r?

Musa peyğ ə mbə r (ə) haqqı nda Quranı n mö cü zə li hekayə tində n bir ç ox faydalı nə ticə lə r ç ı xarmaq olar.

1) Bu hekayə t mü sə lman mö minlə rə xatı rladı r ki, onlar ö z Rə bbinin ayə lə ­rində n və onlardakı nə sihə tlə rində n faydalanmalı dı rlar. Mü sə lmanı n imanı gü clü olduqca, o, Quran ayə lə rində n bir o qə də r də ç ox faydalana bilir. Eyni ş ey Allahı n Sə mavi Kitabı nda yalnı z Ö z mö min qulları nı n faydalanması xatirinə gö ndə rdiyi qə dim xalqlar haqqı ndakı hekayə tlə rə də aiddir. Bü tü n yerdə qalanlara gə ldikdə isə, onları n taleyi Allahı qayğ ı lan­dı rmı r. Belə insanlar iş ı ğ ı gö rmə yə və dü z yolu ayı rd etmə yə belə qadir deyillə r.

2) İ srail xalqı nı n azadlı ğ a doğ ru uzun yolu onu gö stə rir ki, ə gə r Fö vqə luca bir tə ş ə bbü sü planlaş dı rı rsa, ö ncə də n ona mü vafiq ş ə rtlə r və zə min də hazı rlayı r ki, onlar Onun dilə diyini addı m-addı m yaxı nlaş dı rı r. Belə hallarda Onun iradə si bir də fə liyə deyil, tə dricə n icra edilir.

3) Xalq, nə də rə cə də zə if və alç aldı lmı ş olması na baxmayaraq, ruh­dan dü ş ­mə ­mə li, ö z haqqı uğ runda mü barizə ni dayandı rmamalı, xü susilə də, ə gə r o, zalı m insanları n ə dalə tsiz zü lmü altı ndadı rsa, tezliklə yenidə n dirç ə lə cə yinə ü midini itirmə mə lidir. İ srail oğ ulları mə hz belə bir və ziyyə t­də idilə r və onlar Firon (L) və gibti zadə ganları tə rə fində n alç aldı lmı ş və ə sarə t altı nda saxlanmı ş dı lar. Lakin son nə ticə də, Fö vqə luca Allah onlara qü drə tlə nmə yə və Fironun (L) ö lkə sinə sahib olmağ a imkan verdi.

4) İ nsanlar alç aldı lmı ş və zü lm altı nda olduqca, ö zlə rinə mə xsus haqları na nail ola bilmirlə r. Onlar ö z haqları ndan danı ş a, ö z dininə etiqad edə, ö zlə rinin dü nyə vi hə yatı nı sahmana sala və ö z iş lə rini idarə edə bilmirlə r.

5) Musa peyğ ə mbə rin (ə) hekayə ti sü but edir ki, Fö vqə luca Ö z peyğ ə mbə ri­nin (ə) anası na qarş ı necə mə rhə mə tli idi. O (Pak və Mü qə ddə s Olan), qadı nı n qə m-qü ssə sini kö rpə sinin ö zü nə qaytarı lacağ ı mü jdə si ilə yü ngü llə ş dirir və onu (ə) Ö zü nü n ə n bö yü k elç ilə rində n biri edir.

6) Bə zə n Allah Ö z qulları na ç ə tinliklə r və sı naq gö ndə rir ki, sonradan onlara ə n bö yü k nə mə tlə rdə n birini nazil etsin və ya onları bö yü k ş ə rdə n qorusun. Musa­nı n (ə) anası nı n qismə tinə, sevimli kö rpə sində n ayrı lmaqla bağ lı bö yü k ə zab-ə ziyyə t və narahatç ı lı qlar nə sib olmuş du. Lakin mə hz bunun sayə sində onun oğ lu daha bö yü k bir ə və zə nail oldu ki, bu da yazı q qadı na sevinmə yi və ş adlanmağ ı qismə t etdi.

7) Musa (ə) və anası bir ç ox tə hlü kə lə rlə ü z-ü zə gə lirdilə r ki, bu onları n ü rə ­yində ö z gə lə cə yi ü ç ü n qorxu tö rə dirdi. Bu o demə kdir ki, insan­lar qarş ı sı nda tə bii qorxu heç də zə ifliyə və imansı zlı ğ a də lalə t etmir.

8) Bu ə hvalat onu gö stə rir ki, iman arta da, azala da bilə r. İ manı n artması nı n və etiqadı n mö hkə mlə nmə sinin ə n doğ ru vasitə lə rdə n biri - ə n ç ə tin və ağ ı r vaxt­larda sə birli olmaqdı r. Lakin ç ə tinliklə r qarş ı sı nda insan yalnı z Fö vqə lucanı n kö ­mə yi ilə dö zmə yə qadir ola bilə r. Mə hz buna gö rə Quranda belə deyilir: “Ə gə r Biz onun imanlı qalması ü ç ü n ü rə yini mö h­kə m­lə tmə sə ydik, o, onu [145] aç ı b bildirmə ­yə hazı r idi” (Qə sə s, 28/10). Bu­nun sayə sində ananı n imanı artdı, qə lbi rahatlı q tapdı və sakitlə ş di.

9) Bü tü n deyilə nlə r onu sü but edir ki, Fö vqə lucanı n kö mə yi insanı n nail ola bilə cə yi ə n bö yü k nemə tlə rdə n biridir. Allahı n qulu onun sayə sində ə n ç ə tin an­larda belə soyuqqanlı və sə birli olmağ ı bacarı r. Heç nə yə bax­madan, qorxu, narahatç ı lı q və hə yə can iç ində yaş ayan insanlardan fə rqli olaraq, o, doğ ru sö zlə r danı ş maqda davam edir və mü drik nə ticə lə r ç ı xarı r. Qorxu və hə yə can hissində n xilas ola bilmə yə n insanlar tə hlü kə qarş ı sı nda sağ lam dü ş ü ncə qabiliyyə tində n mə hrum olur, soyuqqanlı lı ğ ı nı itirir və yanlı ş addı mlar atı rlar.

10) Musa peyğ ə mbə rin (ə) hekayə ti Allahı n qə də rinə iman gə tirə n mü sə lman­lara ö yrə dir ki, onlar Allahı n və d etdiyinin mü tlə q yerinə yetə cə ­yinə tə kcə ü mid bə slə mə klə qalmamalı, Allahı n niyyə tinin hə yata keç iril­mə si ü ç ü n ə llə rin­də n gə lə n hə r ş eyi etmə lidirlə r[146]. Mö minlə r mə hz belə etmə lidirlə r və bu davra­nı ş heç bir və chlə Onun və dinə mö hkə m inam bə slə nilmə sinə zidd deyildir. Elə buna gö rə də, kö rpə sini Rə bbin ona mü t­lə q qaytaracağ ı və d edilmiş peyğ ə m­bə rin (ə) anası, ə lində n gə lə n hə r ş eylə buna can atı rdı və Musanı n (ə) bacı sı nı gö ndə rmiş di ki, sandı ğ ı izlə sin və kö rpə nin taleyini aydı nlaş dı rsı n.

11) Musanı n (ə) bacı sı nı n və Mə dyə ndə n olan iki bacı nı n davranı ş ı tə sdiq edir ki, qadı nlara zə ruriyyə t yarandı qda evdə n ç ı xmağ a və yad kiş ilə rlə danı ş ­mağ a icazə verilirdi.

12) Ş ə riə t, uş ağ ı dö ş lə ə mizdirmə yə, uş ağ a qulluq etmə yə və hə m də xid­mə tç i axtarı ş ı nda kö mə yə gö rə mü kafat almağ a icazə verir.

13) Bu hekayə t ona də lalə t edir ki, ə gə r Allah Ö zü nü n zə if və kö mə k­siz qul­ları na mə rhə mə t gö stə rmə k istə yirsə, onda O (Pak və Mü qə ddə s Olan) onlara qə ribə mö cü zə lə r gö stə rir və bunun sayə sində onları n imanı gü clə nir. Buna gö rə Quranda deyilir: “Belə liklə, Biz onu anası na qaytar­dı q ki, o, tə sə lli tapsı n, kə ­də r­lə n­mə sin və bilsin ki, Allahı n və di – hə qi­qə tdir,... “ (Qə sə s, 28/13).

14) Ş ə riə t, tə hlü kə sizliyinə, mü sə lmanlarla bağ ladı qları mü qavilə ilə və ya mö vcud ə nə nə lə rə uyğ un olaraq, zə manə t verilə n kafirlə rin ö ldü rü l­mə sini qada­ğ an edir və buna gö rə Musa (ə) kafir gibtinin qə tlini gü nah kimi də yə rlə n­dirə rə k, onu tö rə tdiyinə gö rə tö vbə edir.

15) Allahı n qanunları na zidd olaraq insanları ö ldü rə n hə r kə s yer ü zü ndə ö zbaş ı ­nalı q edə n və ə dalə tsizlik yayan zalı m adlanmağ a layiqdir [147].

16) Ə gə r bir adam gü nahsı z insanları ö ldü rə rə k yer ü zü ndə qayda-qanun yaratmağ a və gü nahkarları qorxutmağ a ç alı ş dı ğ ı nı bə yan edirsə, o yalan danı ş ı r. Onun seç diyi yol qanunsuzdur və buna gö rə, Musa (ə) ikinci də fə israilliyə hava­dar ç ı xmaq istə dikdə, gibti ona demiş di: “...Ey Musa, sə n doğ rudanmı mə ni də, dü nə n ö ldü rdü yü n adam kimi, ö ldü rmə k istə ­yirsə n? Sə n yer ü zü ndə ancaq zü lm­kar olmağ ı arzulayı rsan, barı ş dı rı ­cı ­lar­dan olmağ ı istə mirsə n” (Qə sə s, 28­/19). Fö vqə luca bu sö zlə ri tə kzib etmə mə klə, onları n ə dalə tli olduğ unu tə s­diqlə yir.

17) Ə gə r bir nə fə r baş qa birisini gü nahdan ç ə kindirmə yə ç alı ş ı rsa və ona insanları n onun barə sində pis fikirlə ş ə cə yini ona izah edirsə, onda o, gü nah iş lə t­mir. Ə ksinə, o, belə də etmə lidir və buna gö rə Fö vqə luca gibti­nin Musaya (ə) xe­yirli mə slə t vermə si və onu (ə) cinayə t tö rə tmə kdə n ç ə kindirmə si ilə bağ lı hə rə ­kə tini bə yə nir.

18) Ə gə r insanı tə hlü kə və hə tta ö lü m tə hdid edirsə, o, ş ə hə rdə qalmaqla risk etmə mə li, Musanı n (ə) etdiyi kimi, ş ə hə ri tə rk etmə lidir.

19) Ə gə r insan, hə r birinin pis sonluqla bitə cə yi iki yoldan birini seç mə li­dirsə, onda ə n az tə hlü kə li olan seç ilmə lidir. Musa (ə) gibtini ö ldü r­dü kdə n sonra, mə hz belə bir və ziyyə tdə idi. O (ə), onu (ə) gö zlə yə n edam olunacağ ı ş ə hə rdə qala bilə r və yolları nı tanı madan, bə lə dç isi olmadan və yalnı z ö z Rə bbinə ü mid bə slə yə rə k, uzaq ö lkə lə rə gedə bilə rdi. İ kinci seç im daha az tə hlü kə li idi və buna gö rə Musa (ə) ş ə hə rdə n tez ç ı xmağ ı qə rara aldı.

20) Ə gə r Allahı n qulu, hansı na ü stü nlü k vermə yin lazı m olduğ unu bilmə ­də n iki qə rardan birini qə bul etmə k zə ruriyyə ti qarş ı sı ndadı rsa, o, dü zgü n cavab tapmaq mə qsə di ilə yardı m ü ç ü n Fö vqə luca Rə bbinə dua ilə mü raciə t etmə lidir. Hə qiqə tə n, Allah qulları ağ ı r və ziyyə tə dü ş ə ndə onları n ü midlə rini puç a ç ı xartmı r və buna gö rə Musa (ə) Mə dyə n tə rə fə yö nə lə rə k, belə dedi: “Ola bilsin ki, Rə b­bim mə ni doğ ru yola qovuş dursun” (Qə sə s, 28/22).

21) Musanı n (ə) yad ş ə hə rdə davranı ş ı tə sdiq edir ki, peyğ ə mbə rlə r və elç ilə r hə miş ə ə trafdakı lara ş ə fqə tlə yanaş ardı lar, hə m tanı ş lara və hə m də tanı ­madı qları insanlara xeyirxahlı q etmə yə hazı r olardı lar. Xeyirxah bir iş ü ç ü n isə heyvanları sulamaq və acizə kö mə k gö stə rmə k kifayə t idi.

22) Allaha dua ilə mü raciə t edə rkə n, yaxş ı olar ki, ö z ehtiyacı nı vurğ ula­yasan və və ziyyə tini bildirə sə n. Hə rç ə nd O (Pak və Mü qə ddə s Olan), qulları nı n və ziyyə tini ç ox yaxş ı bilsə də, qarş ı sı nda ə yilə rə k mü tilik və itaə tkarlı q gö stə rə n­lə ri sevir. Elə buna gö rə də, Musa (ə) deyir: “Ey Rə bbim! Hə qiqə tə n, mə n Sə nin mə nə nazil edə cə yin hə r cü r nemə tə mö htacam” (Qə sə s, 28/24).

23) Qı zı n Musanı n (ə) qarş ı sı nda utancaqlı ğ ı, xü susilə, ə gə r bu mə ­ziyyə t ö zü nü alicə nab və comə rd insanlarla tə masda gö stə rirsə, hə ya-abı rı n gö zə l ə xlaqi keyfiyyə tlə rə aid olduğ una də lalə t edir.

24) İ ki bacı nı n atası nı n alicə nab rə ftarı tə sdiq edir ki, hə tta qə dim zaman­larda belə insanlar onlara gö stə rilə n xidmə tə gö rə ö zgə lə rinə min­nə t­­dar­lı q etmə yə sə y gö stə rə rdilə r.

25) Bu hekayə tdə o da vurğ ulanı r ki, yalnı z Allahdan mü kafat almaq ü midi ilə xeyirxahlı q edə n bir insana maddi mü kafat tə klif olunarsa, onun onu almaq haqqı var və qı nanı lmağ a və ya mə zə mmə t edilmə yə layiq deyil. Buna gö rə, Musa (ə) Allah xatirinə iki qı za gö stə rdiyi xidmə t ü ç ü n onları n atası ndan, hə tta heç ağ lı na belə gə tirmə diyi muzd alı r.

26) Bu hekayə t tə sdiq edir ki, ç obanları və digə r iş ç ilə ri ö ncə də n və ­zifə ö hdə liyi mü ə yyə n edilmə də n, bu və ya digə r xalqı n adə t-ə nə nə sinə uyğ un olaraq, iş ə gö tü rmə yə icazə verilir.

27) Ə mə lisaleh qocanı n rə ftarı ndan mə lum olur ki, qı zı nı ona mü ka­fat ola­raq vermə klə kiş ini iş ə gö tü rmə yə icazə verilir.

28) Hə mç inin qı zları ndan birinin nikahlanması haqqı nda razı laş ma ə ldə edilə rkə n, bə yə onlardan birini seç mə k haqqı na icazə verilir.

29) Bacı lardan birinin sö zlə rində n aydı n olur ki, bacarı q, fiziki qü vvə və etibarlı lı q istə nilə n iş ç inin ə n yaxş ı keyfiyyə tlə ridir.

30) İ nsan hə miş ə comə rdlik, alicə nablı q gö stə rmə lidir, xidmə tç ilə rlə və iş ç ilə rlə nə zakə tli davranmalı dı r, onları hə dsiz də rə cə də iş lə yü klə mə ­mə lidir və elə buna gö rə iki qı zı n atası deyir: “...Mə n sə ni ç ə tinliyə salmaq istə mirə m və sə n, inş allah, gö rə cə ksə n ki, mə n salehlə rdə nə m” (Qə sə s, 28/27).

31) Ş ə riə t ş ahidsiz mü qavilə bağ lanması na icazə verir, ç ü nki Musa (ə) və onun gə lə cə k qayı natası da belə etmiş dilə r və bundan sonra Musa (ə) demiş di: “...Allah danı ş ı qları mı za və kildir” (Qə sə s, 28/28).

32) Fö vqə luca Musaya (ə) xarü qə ladə də lillə ri və bö yü k mö cü zə lə ri ilə kö mə k etdi və onları n sayə sində onun (ə) ə sası qı vrı lan ilana ç evrilir və ə lini qoltuğ una salı b ç ı xardanda, o parlaq ağ rə ngdə ç ı xı rdı. Bu və digə r mö cü zə lə r Musaya (ə) və onun qardaş ı Haruna (ə) Firondan (L) xilas olma­ğ a və də nizdə hə lak olmaqdan qurtulmağ a kö mə k etdi.

33) Bu hekayə tdə xü susilə vurğ ulanı r ki, ə n bə dbə xt insan o insan­dı r ki, ö z nə sillə ri ü ç ü n yaramaz nü munə yə ç evrilsin. Belə insan Rə bbin də lil­lə rinə nə qə də r ç ox mü qavimə t gö stə rirsə, onun taleyi də bir o qə də r də h­ş ə tli olur. Eyni zamanda ə n bol qismə t Onun doğ ru yola yö nə ltdiyi və baş qaları ü ç ü n ə yani nü munə etdiyi insanlara nə sib olur.

34) Nə hayə t, bu ş ə rə fli hekayə t Muhə mmə d Peyğ ə mbə rin (ona Allahı n sala­vatı və salamı olsun!) peyğ ə mbə rliyinin gerç ə kliyinin ç oxsaylı də lillə rində n biridir. O (s.ə.s.) ö zü ndə n ə vvə lkinin taleyi haqqı nda mü fə ssə l və doğ ru olaraq bə hs etmiş, onun (ə) Tə liminin gerç ə kliyini tə sdiq etmiş və haqqı bir daha bə yan etmiş dir. Axı o (s.ə.s.) Musanı (ə) sə yahə tlə ri zamanı mü ş ayiə t etmə miş di və bu hekayə tdə bə hs edilə n ş ə hə rlə rin heç birində heç vaxt olmamı ş dı. O (s.ə.s.) bu bö yü k peyğ ə mbə rin (ə) hal tə rcü mə sini heç vaxt ö yrə nmə miş və yə hudi ruha­nilə ri ilə sö hbə t etmə ­miş di. O (s.ə.s.) bü tü n olub keç ə nlə r haqqı nda Mə rhə mə tli və Rə hmli Allahı n və hylə rində n, Sə xavə tli və Alicə nab Rə bbin ayə lə rində n ö y­rə n­miş di ki, O (Pak və Mü ­qə ddə s Olan) bunları ona (s.ə.s.), elç ilə rinin moizə lə rini unutmuş cahil xalqa ö yü d-nə sihə t kimi ç atdı rmağ ı tapş ı rmı ş dı.

Muhə mmə d Peyğ ə mbə rə Allahı n salavatı və salamı olsun! Onun (s.ə.s.) sö zlə rini dinlə mə k kifayə t edir ki, peyğ ə mbə rliyinin gerç ə kliyinə ə min olasan. Onun (s.ə.s.) ə mrlə ri və qadağ aları ü zə rində dü ş ü nmə k, onla­rı n Fö vqə luca Allah tə rə fində n nazil edildiyinə ə min olmağ a bə sdir! Onun (s.ə.s.) sö zlə rinin hə qiqili­yini ondan ə vvə lkilə r tə sdiq etmiş dilə r və alə mlə ­rin Rə bbinin nazil etdiyi ş ə riə t bunu tə sdiq etmə kdə davam edir. Bunu onun (s.ə.s.) Allahı n seç ilmiş qulları na xas olan gö zə l ə xlaqı və onun (s.ə.s.) dininə və davamç ı ları na bə xş edilmiş ə zə mə tli qə lə bə tə sdiq edir. Onun (s.ə.s.) gə tirdiyi din bü tü n dü nyaya yayı lmı ş dı r, onun (s.ə.s.) ardı cı lları isə bir ç ox ö lkə lə ri və xalqları fə th etmiş lə r. Onlar torpaqları qı lı nc və nizə ilə almı ş larsa, qə lblə ri – bilik və imanla mə ftun etmiş lə r.

Neç ə -neç ə imansı z xalqlar və dü ş mə n hö kmdarlar birlə ş ə rə k İ slamı mə hv etmə yə cə hd gö stə rmiş lə r! Onlar fitnə -fə sadlar qurmuş lar ki, haqq dinin nurunu sö ndü rsü nlə r və onu yer ü zü ndə n silsinlə r, lakin hə r də fə o, dü ş mə nlə ri ö z iş ı ğ ı ilə kor edə rə k, ü stü nlü k qazanı rdı. İ mansı zlarla mü ba­rizə mü sə lmanlara qü vvə t verir və onları n də lillə rini daha inandı rı cı edirdi. Elə bir dö vr olmayı b ki, İ slam dini bə ş ə riyyə tə yeni də lillə r tə qdim etmə sin və onlar Allahı n mə xluqları ü ç ü n hikmə tamiz də rs olması n, elm sahiblə ri ü ç ü n tə limat və dü ş ü nmə yə qadir olanlar ü ç ü n nur olması n. Buna gö rə hə md yalnı z Allaha mə xsusdur!

ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ