К.Леонград бойынша мінез типтерінің сипаттамасын жасаңыз

Кез келген адам мазасыздық жағ дайын сезінеді. Мазасыздық – бұ л реалды жә не ө ткінші қ ауіптілікті бастан кешіре алу. Егер қ ауіптілік реалды болса, мазасыздық кү шті жұ мылдырып, шоғ ырландыруғ а кө мектесіп, бейімделуді орындайды. Егер адам мұ ндай жағ дайда жиі болса, онда психика жұ қ арады, ал ө німділік тө мендейді. Мазасыздық бұ л жерде ішкі тынышсыздық қ а, дү рлігуге, қ амдануғ а, қ озғ ыштық қ а ө теді. Сондлық тан да мінез – бұ л тұ лғ аның фрустрациялық жағ дайларғ а қ арсы тұ руы, мазасыздық тың шешілуінің индивидуалды тә сілі. Фруструация – бұ л қ ажеттілікті қ анағ аттандыру мү мкіндігінің болмауы.

Бірақ, белгілі болғ андай, жағ дай қ иындығ ы – бұ л субъектілік қ ұ былыс; сондық тан бір адамғ а танысу қ иын (бұ л астеникалық тұ лғ аларда болады), басқ аларғ а айырылысу қ иын (оларды тұ йық талғ ан), біреулерге монотонды ең бек қ иын, басқ аларғ а экстремалды жағ дайларда ә рекет жасау мү мкіндігі қ иын. Қ алғ ан тапсырмалар жең іл шешіледі жә не де адамның ө мір сү ру жолы жалпы ө німді болып табылады.

Егер мінез ө згеріп, оның қ андайда бір сипаты айқ ын кө рінсе, адам аса сезімтал болуы мү мкін. Бұ л жағ дай, адамда мінез акцентуациясының бар екенін кө рсетеді. Акцентуация – кейбір мінез сипаттары аса кү шейтілген норма варианттары. Соның салдарынан басқ аларғ а тұ рақ тылық кезіндегі, психогендік ә сердің негізгі тү рі қ атынасында таң дамалы осалы табылады (А.Е.Личко). Айқ ын акцентуация – “аз қ арсыласу орнына” бағ ытталғ ан фактордың ә рекеті жағ дайында тұ лғ аның дезадаптацияғ а ә келу мү мкіндігін кө рсететін шеткі норма варианты. Жасырын акцентуация бұ л қ арапайым норманың кө рінуі.

К.Леонгард мінез акцентуациясының классификациясын қ ұ рды, оны шеткі норма варианты деп тү сінді. Сондық тан адамнығ кү шті жағ ына қ арағ анда, оның жетіспеушілігін тізбелеу ә серін жасау тү рін сипаттайды. Осында ә дістің ерекшелігі, бірақ ә рине, оғ ан медициналық диагноз қ ою жеткіліксіз. К.Леонгард жаң а ұ ғ ымды енгізе отырып, 4 мінез акцентуациясын жә не 6 темперамент акцентуациясын бө ліп кө рсетті. Бұ л акцентуацияларды тө менде М жә не Т ә ріптерімен кө рсетемін.Қ азір, ә сіресе Кең естік тә сілдер шегінде бұ л бө лімдердің тарихи қ ұ ндылығ ы бар, “таң дамалылық ” тү сінігі тоталды формалды – динамикалық сапа сияқ ты темперамент категориясына жатады. Міне, осы типтер:

1. Демонстративті (истероидты) (М) — бұ л тип адамның зейін ортасында болғ ысы келгенде кө рінеді, бұ л кезде ол не істеп, қ алай істеп отырғ анын ұ мытады. Демонстративті типке жоғ ары ығ ыстыру қ абілеті жә не ә леуметтік ортағ а тә уелділік, ө зін-ө зі сендірушілік тә н.

2. Педантты (жоғ ары пунктуалды) (М) — ө ткенге кө п уақ ыт бойы ренжу, тү кке тұ рмайтын жағ дайларғ а маң ызды кө ң іл аудару, белгілі бір мінез-қ ұ лық ү лгілерін қ станушы, дә стү рді ұ станушы, тұ йық талғ ан, жоғ ары жауапкершіл тип.

3. Тұ йық талғ ан тип ( М) – бір кү йден екінші кү йге ауысу ауырлығ ы, ал оның негізгі қ ыры – бұ л жоғ ары бағ алы идеялардың қ алыптасуы, соғ ан ерекше маң ыз білдіреді жә не қ ызметке ө зінің жә не басқ а адамның ө мірін қ оюғ а дайын болады.

4. Қ озғ ыш тип ( эпилептоидты) (М) — ө з ә серлерін, сө зін жә не мінез-қ ұ лқ ын кү шпен басқ арады. Аяқ асты бү лінгіш жә не ә лсіз тітіркендіргіштерге кү шті реакциямен жауап береді. Ө ткен ө шпесіне қ айта оралып, ө ш алуғ а бейім.

5. Гипертимді тип (Т) – ү немі кө терің кі кө ң іл-кү ймен жү реді, іс-ә рекетке деген қ ұ штарлық, айналасындағ ыларғ а ә р дайын аса зейінді болмағ андық тан, ө зінің жеке кү йін кү шпен басқ арады. Бала – болашақ гипертим, таң ертең оянғ анда кү ліп тұ рады жә не жағ ымды ә лемдік қ атынас объективті жетістіктерге ә рдайын шартталғ ан емес.

6. Дистимді тип ( Т) – керісінше, тө мен кө ң іл-кү ймен, ө мірдің қ араң ғ ы жақ тарына кө п кө ң іл бө леді. Бала оянғ анда жылап тұ рады, ал ересек жаста ө мірдің жақ сы жақ тарын қ абылдамайды, қ оршағ андардың неодекватты кінә сезімдерін тудырып, соғ ан байланысты топта жоғ ары статусы болмайды.

7. Қ ауіпті – қ орқ ақ тип ( Т) — қ оқ ақ, тіпті ө мірдің қ иын емес тапсырмаларымен байланысты болғ анда да ү немі қ ауіпті сезінеді.

8. Циклотимді тип (Т) – жоғ арыда кө рсетілген екі типтің кемшіліктерін біріктіреді. Тұ лғ аның потологиялық дамуында моникалды-депрессивті психозғ а ә келеді.

9. Эмотивті тип (Т) – сезімдерімен ө мір сү реді, барлық эмоционалды кү йдің диапазонын қ обалжиды, басқ а адамдардың кө ң іл-кү йін тез қ абылдайды.

10. Аффективті – экзальтировты тип (Т) – нә зік жә не ә сершіл адамдар, шындық ө мірді иллюзорлы ә лемге ауыстырады.

Аталғ ан белгілердің акцентуациясының ә лсіз тү рінде кө рсетілген. Олардың кейде пайдасы да бар. Мысалы истероидты акцентуациясы бар Адам публикалық мамандық қ а шизоидты акцентуация шығ армашылық ойлауғ а жә не оригиналды шешім қ абылдауғ а, параноидты мінез-қ ұ лқ ының мақ саттылығ ында кө рінеді.

К. Леонгард мінездің кейбір ө мірге қ иындық туғ ызатын сипаттарын ғ ана кө рсетті. К. Леонгард ең бегін Санкт – Петербург зерттеушісі Личко толық тырды. Ол акцентуацияның 12 тү рін кө рсетті. Кө бінесе К. Леонгард классификациясын мінезі ә лі қ алыптаспағ ан жеткіншектермен жұ мыс жасағ анда қ олданады.