Психологияның даму тарихын кесте түрінде бейнелеңіз

Психология пә ні, мақ саты, міндеті мен ә дістерін сипаттаң ыз

Басқ а адамның мінез-қ ұ лқ ын қ алай Жалпы психология – психика дамуының жалпы заң дылық тарын, зерттеу ә дістерін, теориялық принциптерін жә не оның ғ ылыми негіздерінің қ алыптасу жү йесін зерттейді. Психика жоғ ары дә режеде ұ йымдасқ ан материяның нақ ты формасының қ ызметін, ә рекет тә сілін бейнелейді, адам психологиясы жаң ғ ырту арқ ылы пайда болады.

Бұ л ұ ғ ымдарды мынандай екі бағ ытта кө рсетуге болады:

Біріншіден, тұ рмыстық психологиялық білімдер нақ ты жағ дайда, адамдармен оларғ а қ атысты міндеттер айналасында болады. Ғ ылыми психология жалпылауғ а бағ ытталғ ан, ол ү шін сә йкес ұ ғ ымдар пайдаланылады.

Екіншіден, тұ рмыстық психологиялық білімдер интуициялық сипатқ а ие. Бұ л себепті алу тә сіліне - кездейсоқ тә жірибе жә не санасыз дең гейде субъективті талдауғ а бағ ытталғ ан. Бұ ғ ан қ арағ анда ғ ылыми таным экспериментке негізделген, ал алынғ ан білімдер толық рационалды жә не тү сінікті.

Ү шіншіден, білімді беру тә сілдерінде айырмашылық тар бар. Ә детте, тұ рмыстық психологиялық білімдер қ иындық пен беріледі немесе кө бінесе беріле алмайды да. Ю.Б.Гиппенрейтер жазғ андай “ә ке мен балалардың ” мә ң гі проблемасы да осында, ө йткені балалар ә келерінің тә жірибесін қ абылдай алмайды жә не қ абылдағ ысы келемейді де”. Ал ғ ылымда білім жинақ талып, оң ай беріледі.

Сонымен психология негізінен грек сө зінен аударғ анда ”жан туралы ғ ылым”, ал “психология” термині ќолданысќа алғ аш рет XVI-ғ. енді. Алғ ашќыда ол ерекше ғ ылым ретінде “жанды” немесе психикалыќ болмысты єрбір адам ө зін баќылау нєтижесінде аныќтап отыруғ а қ олданса, кейіннен XVII- XIX ғ.ғ. психология - бұ л психика жєне психикалыќ ќұ былыстар туралы ғ ылым болды.

Психологияның даму тарихын кесте тү рінде бейнелең із

Психология басќа ғ ылымдар сияќты белгілі даму жолдарынан ө ткен. Ә лемдік психологияның даму тарихы екі кезең ге бө лінеді: 1 этап жан туралы ылым - Психологияғ а мұ ндай анық тама бұ дан екі мың жыл бұ рын берілген. Жан адам ө міріндегі тү сініксіз пайда болғ ан қ ұ былыс деп тү сіндірді. 2-ші этап Психология сана туралы ғ ылым- XVII ғ асырдағ ы жаратылыстану ғ ылымдарының дамуымен сә йкес келеді. Ойлауғ а қ абілеттілікті, сезінуді, уайымды сана деп тү сінді. Негізгі оқ ыту ә дісі адамның ө зін -ө зі бақ ылауы жә не фактілерге сү йену деп санады. 3-ші этап Психология мінез-қ ұ лық туралы ғ ылым- XX ғ асырдан басталды. Психолог-тардың мақ саты –адамдардың мінез-қ ұ лқ ын, жү ріс-тұ рысын, реакцияларын бақ ылау болып табылды. 4-ші этап Психология психиканың заң дылық тары мен механизмдерін, фактлерін ү йретуші ғ ылым-дү ниеге материалистік кө зқ арас бойынща ұ йғ арым жасады. Мұ нда бірінші кезең де психология “жан туралы ғ ылым” болғ андық тан ежелгі замандардан бері, біріншіден психика бейнесі “рух” пен материяның ө зара байланысынының жалпы проблемасын шешу барысында да қ алыптасты. “Рух” материядан тыс бола ала ма, “жан” денеден бө лек ө мір сү ре ала ма? Осындай жә не осы тектес философиялық жә не идеологиялық проблемаларды талдау барысында психикағ а адамдардың қ иялында бейнеленетін қ асиеттерді басқ а қ асиеттерге байланысты анық таса, екінші жағ ынан нақ ты осы қ асиеті арқ ылы барша табиғ атты мифологиялық тұ рғ ыдан тү сіндіруге мү мкіндіктер ашады. Екінші кезең де психологияның зерттеу объектісі – сана деп қ арастырылып мұ нда ұ зақ уақ ыт интроспекция ә дістемесі негізгі ғ ана емес жалғ ыз психологиялық ә діс болды. Ол екі негізгі бағ ытпен тұ жырымдалады; біріншіден, сана процесі сыртқ ы бақ ылау ү шін “жабық ”, ал екіншіден сана процесі субъектінің ө зінде ашылады. Бұ л тұ жырымдардан сана процесі басқ ағ а тү сініксіз нақ ты адамның ө зінде ғ ана оқ ылады. Осы интроспекция ә дісінің негізін қ алағ ан Дж. Локк. Психология ғ ылымының дамуы ү шін интроспектифті психология айтарлық тай мә нді ә сер қ алдыра отырып, мынандай теориялар қ атарын ұ сынды; В.Вундт жә не Э.Титченер негізін қ алағ ан сана элементтерінің теориясы; Ф.Брентано атымен байланысты дамығ ан сана актілерінің психологиясы; У.Джемсом қ ұ рғ ан сана қ арқ ыны теорясы; В.Дильтеяның тү сіндірмелік психологиясы.

Қ азіргі психологияда интроспекция ұ ғ ымын ө зін-ө зі бақ ылау ә дістемесіретінде қ олданылып жү р.

Ү шінші кезең де – психолгияның зерттеу объектісі мінез-қ ұ лық деп қ арастырылып, сонымен бірге американ психологы Джон Уотсон (1878-1958) негізін салғ ан бихевиоризім бағ ыты еді. Олар “психология бихевиористің ” кө зқ арасы тұ рғ ысында деген ең бегінде ескі псиология тіліндегі сана, ерік, эмоция, қ абылдау, бейнелеу, т..с.с. терминдерден бас тарту дұ рыс деп есептеді. Оның орнына “бихевиоур” –ағ ылшын сө зі, қ азақ ша ”мінез –қ ұ лық ” деген мағ ынаны білдіреді. Бихевиористер психиканы мінез-қ ұ лық тың ә р тү рлі кө ріністері, организімнің сыртқ ы ә серге (ұ ) стимул қ айраттан жауап (R ) реакцияларының жиынтығ ы деп тү сіндіреді. Бихевиористер мынадай анайы тұ жырымғ а келді: мінез-қ ұ лық та белгілі бір стимулдар жинағ ына қ атаң белгіленген реакциялар сә йкес келеді, тү птеп келгенде, стимул мен реакциялардың арасындағ ы ө зара байланысты дә л сипаттауғ а болады. Сол арқ ылы адамның мінез-қ ұ лқ ын зерттеу мә селесі шешіледі.

Тө ртінші кезең де – психикалық қ ұ былыстардың механизмдері мен заң дылық тарын зерттелінеді. Қ азіргі психология ғ ылымының негізін қ алағ ан атақ ты ғ алымдар С.Л.Рубинштейн, Л.С.Выготский, А.Р.Лурия зерттеулері айрық ша айтылса жә не XX ғ -дың 30-60-шы жылдардағ ы психологтар Б.Г.Ананьев, А.Н.Леонтьев, П.Я.Гальперин; А.В.Запорожец, Д.Б.Эльконин т.б. ең бектерімен байланысты қ аралады.