Берілген терминдерге түсінік беріңіз: нота, елші, ратификация.

Елші – 1) 1961 ж. дипломатиялық қ атынастар туралы Вена конвенциясында бекітілген, қ азіргі кезде қ абылданғ ан халық аралық қ ұ қ ық қ а сә йкес жіктеулер – I сыныпты дипломатиялық ө кілдіктің басшысы (қ аз. Дипломатиялық сыныптар мен дә режелер); мемлекет басшысымен аккредиттеледі (қ аз. Аккредиттеу). Толық ресми атауы – Тө тенше жә не Ө кілетті Елші (ағ ыл. Ambassador Extraordinary and Plenipotentiary).

1815 ж. Веналық регламент ө зге сыныпты дипломатиялық ө кілдіктерден елшінің ө кілдік сипат ерекшелігін мойындады.

Қ азіргі халық аралық қ ұ қ ық дипломатиялық ө кілдіктердің басшылары мен ө зге де сыныпты дипломатиялық ө кілдіктерді басқ аратын елшілердің арасында қ ұ қ ық тық айырмашылық ты мойындамайды. 1961 ж. Вена конвенциясы «ағ алық қ а жә не этикетке қ атысты ө кілдіктердің басшылары арасында, олардың сол немесе басқ а сыныпқ а жатуына байланысты ешқ андай айырмашылық жү ргізілмеуі тиіс» – деп айқ ындайды. Бұ л – мемлекеттердің егемендік тең дік қ ағ идасының бір кө рінісі болып табылады.

2) Елші – сыртқ ы қ атынас органдарының дипломатиялық қ ызметкерлеріне берілетін жоғ ары дипломатиялық дә режесі.

Ратификация - [лат. ratus - бекітілген, facere - жасау] - жоғ арғ ы мемлекеттік билік органдарының қ ұ зыретті ө кілдерінің ө зара келісімімен қ абылданғ ан халық аралық келісімдер мен шарттарды бекітуі. Ратификация келісімдердің заң дық кү шіне енуіне мү мкіндік береді.

Дипломатиялық нота (латын тілінен – nota – белгі, ескертпе; ағ ылшын тілінен – diplomatic note) – халық аралық қ ұ қ ық тағ ы дипломатиялық хат алмасу қ ұ жатының тү рі. Дипломатиялық нота – бір мемлекеттің ү кіметі атынан екінші елдің ү кіметіне дипломатиялық ресми ү ндеу жолдау.

Дипломатиялық нота вербальді жә не жеке болып бө лінеді.

Дипломатиялық тә жірибеде вербальді нота жиі қ олданылады (латын тілінен – verbalis – ауызша), жазбаша нысанда ә ртү рлі сипаттағ ы мә селелер жазылады. Вербальді нота ү шінші жақ та қ ұ растырылады, ноталық бланкіде басылады жә не қ ол қ ойылмайды, оғ ан сыртқ ы істер ведомствосының немесе дипломатиялық ө кілдіктің мастикалық мө рі басылады жә не мекенжайы кө рсетіледі.

Жеке нота ә детте маң ызды қ ағ идатты мә ні бар мә селелерге қ атысты немесе болып жатқ ан елдің дипломатиялық протоколдың бекітілген талаптарына сә йкес белгілі бір оқ иғ а туралы ресми ақ парат немесе жеке нотағ а жауап ретінде жіберіледі. Мұ ндай нота хаттық нысанда болады, қ ол қ оюшының атынан бірінші жақ та қ ұ растырылады, ноталық бланкіде басылады, мекенжайы кө рсетіледі жә не мө р басылмайды.

Жеке жә не вербальдік ноталарда жазылатын мә селелер нақ ты реттелмейді. Бұ л жерде болып жатқ ан елдің салт-дә стү рлері жә не қ олданыстағ ы тә жірибесі басшылық қ а алынады.

Бір мезгілде бірнеше мемлекетке ресми дипломатиялық жазбаша ү ндеуді білдіретін циркулярлық нота да кө рсетіледі. Мысалы: циркулярлық дипломатиялық нота орыс канцлері Горчаковтың (30.10.1870 ж.) Қ ара тең іздегі оның егемендік қ ұ қ ық тарының шектелулері Қ ырым соғ ысынан соң белгіленген Ресейдің бас тартуы туралы нотасы саналады.

Халық аралық дипломатиялық тә жірибеде ноталармен алмасу халық аралық келісімшарттар жасау нысандарының бірі болып саналады

8.ВИЗА – виза. Кету, келу жә не транзит визалары. Визасыз келу, кету. Дипломаттық виза. Сыртқ ы істер ведомствасы, дипломатиялық ө кілдік немесе консулдық қ ояды.

Виза (лат. vіsus – қ аралғ ан) – адамның паспортына не ө зге тө лқ ұ жатына қ ойылатын белгі. Ол қ ұ жат иесіне мемлекеттен кетуге не осы мемлекеттің шегіне келуге немесе оның аумағ ы арқ ылы ө туге рұ қ сат етілетіндігін айғ ақ тайды. Ол белгілі бір мерзімге беріледі

Тө лқ ұ жат жә не визалар туралы ақ парат

1) Тә уелсіз Мемлекеттер Достастығ ының (ТМД) азаматтарынан, ә сіресе Азербайжан, Армения, Беларусия, Грузиия, Кыргызстан, Молдавмя, Ресей, Тә жікстан, Ө збекстан жә не Украина азаматтарынан Қ азақ станғ а кіру визасы талап етілмейді. Визасыз кіру 90 кү нге дейін.

2) Барлық қ алғ ан шетелдік азаматтар Қ азақ станғ а кіру визасын алуы керек.

3) Кіру визаларының бірнеше ү лгілері бар:

Іскерлік визалары Қ азақ стан Республикасының аймағ ында тіркелген, мемлекеттік емес заң ды тұ лғ алардың қ олдаухатының негізінде іскерлік мақ саттармен (іскерлік келіссө здерге, ә ртү рлі форумдарғ а, нарық ты оқ ып білуге жә не т.б.) Қ азақ станғ а жіберілген шетелдік жә не азаматтығ ы жоқ азаматтар ү шін беріледі.

Туристік визалар туристік қ ызметті жү зеге асыруғ а лицензиясы бар, жергілікті туристік ұ йымдардың қ абылдауы туралы растауды алуы бойынша беріледі.

Транзиттік визалар жеке Қ азақ стан аумағ ында орналасқ ан, станцияғ а немесе портқ а келу сә тінен бастап 5 тә уліктен кешіктірмей, Қ азақ стан аумағ ындапункттен пунктке ауысқ анда, олардың даталарына сә йкес билеттері мен белгіленген елге шығ уғ а жарамды визалары бар болғ ан кезде беріледі.

Дипломатиялық визалар дипломатиялық тө лқ ұ жат иелеріне, сондай-ақ жекелеген жағ дайда, дипломатиялық визаны беру лайық ты деп танылғ анда беріледі. Дипломатиялық виза консульдық жинауларды ө ндірмей-ақ рә сімделеді.

Қ ызметтік визалар дипломатиялық қ ызметкер болып табылмайтын, халық аралық ұ йымдарғ а, басқ а да ө кілдіктедің жә не шетелдік дипломатиялық қ ызметкерлерге, сондай-ақ Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік органдарына қ ызметтік істер бойынша шақ ырылғ ан, азаматтығ ы жоқ тұ лғ алар мен шетелдік азаматтарғ а беріледі.

Инвесторлық визалар нақ ты инвесторларғ а – Қ азақ стан нарығ ында жұ мыс істейтін немесе бизнес-жобаларды дамыту бойынша қ олданыста жопары бар, шетелдік ірі компаниялардың басшы топтарының ө кілдері мен басшыларына беріледі.

Жұ мыс визалары шетелдік жұ мысшы кү шін таруғ а рұ қ саты жә не басқ а тиісті қ ұ жаттары бар болғ ан кезде жұ мыс қ ызметін жү зеге асыруғ а беріледі, егер Қ азақ стан Республикасының басқ а халық аралық келісімдері мен келісім шарттарында қ арастырылмаса.

Оқ уғ а визалар оқ у орнының қ олдаухатының негізінде берілген, ішкі істер органдарының рұ қ саты бар болғ ан кезде беріледі.

Емделуге визалар шақ ырудың сипатын анық тайтын, ұ йымдардың жә не мекемелердің тиісті қ олдау хатының негізінде басқ а да мақ саттармен жә не кең естермен, медициналық тексеруге, емделу ү шін Қ азақ станғ а келетін, азаматтығ ы жоқ шетелдік тұ лғ аларғ а жә не шетелдіктерге беріледі.

Тұ рақ ты тұ ру визалары заң мен белгіленген қ ұ жаттары болғ ан кезде беріледі.

Келу бойынша виза беру жү ргізілмейді.

4. Кө пшілік ү шін жолғ а шық қ ан визаның келесі жоспарлы сапарғ а шығ атын датадан кейін 6 (алты) айдан кешікпей тө лқ ұ жаттағ ы жарамды мерзімі ө тіп кетеді. Ә детте берілген визаны сіздің тө лқ ұ жатың ызғ а жапсырады.

5. Виза ү шін ә р ө тінішке қ оса шақ ыру-хат ұ сынылуы керек.

6. Кейбір елдердің азаматтарына қ ызметтік, жеке, іскерлік жә не туристік біржолғ ы визаларды алу ү шін шақ ыру-хат талап етілмейді.

7. Іскерлік жә не туристік, кө преттік кіру визаларын алу ү шін Ішкі Істер министрлігінің кө ші-қ он полициясының рұ қ саты талап етіледі, егер шақ ырылғ ан тұ лғ а мемлекеттік емес ұ йымдардан болып табылса.

8. Кіру визасы ү шін келген елдегі Қ азақ стан республикасының консулдық жә не дипломатиялық мекемелеріне ө тініш беру керек.

9. Виза алу бойынша ө тініш беру кезінде тө мендегі қ ұ жаттарды тапсыру қ ажет:

- Нақ ты тө лқ ұ жат

- Сурет жә не тө лқ ұ жат

- Шақ ыру-хат

Консул қ осымша қ ұ жаттар қ ажеттілігі туралы шешімді сол орнында қ абылдайды.

10. Дипломатиялық тан басқ а, кез келген визаны рә сімдеу кезінде Консулдық жинау ө ндіріледі.

Вализа (фр. valise postale «пошта қ апшығ ы») - дипломатиялық, консулдық курьердің пошта қ апшығ ы, дорбасы, пакеті, конверті, оғ ан ешкімнің де қ ол сұ ғ уғ а рұ қ сат берілмейді.

Вализаның екі тү рін ажыратады: консулдық жә не дипломатиялқ ық

Кеден Одағ ының Кеден Кодексі бойынша вализаның ішінде тек ресми қ ұ жаттар, тауарлар, жү к тасымалының жіберілімі бола алады.

Дипломатиялық вализаны тоқ татуғ а жә не ашуғ а жол берілмейді.

Егер вализаның ішінде ресми емес заттардың бар екендігіне кү мә н туса, кеден органдары консулдық вализаның ашылуын шет елдің уә кілетті тұ лғ асымен кеден органы қ ызметкерінің қ атысуымен талап ете алады. Ал, егер бұ ғ ан жол берілмесе консулдық вализа жө нелту орнына қ айтарылады. (1963 жылғ ы 24 сә уірдегі Консулдық қ атынастар туралы Вена конвенциясы, Кеден Одағ ының Кеден Кодексі)

Конвенциялық қ алыптар мен оның негізінде қ абылданғ ан номативтік актілер бойынша вализада арнайы сыртқ ы белгілер болуы тиіс, бұ л арқ ылы оның ө зге жү ктерден айырмашылығ ын, ө згешелігін жә не жалпы қ ұ қ ық тық қ алпын кө руге болады. Вализа " Expedition officiel" (қ ызметтік жө нелтім) жазуы бар жапсырмамен белгіленеді. Вализағ а кө лем жә не салмақ бойынша ешқ андай шектеу қ ойылмайды.

Конвенция – (лат. Conventio - келісім) кез келген саладағ ы адамдардың мінез-қ ұ лқ ының жә не іс-ә рекетінің, оның ішінде, жаһ андық мә селелерді шешу барысында келісім бойынша қ абылданғ ан ережелер мен қ ағ идалар; 2) келісім бойынша уағ даласушы жақ тардың қ ұ қ ық тар мен міндеттемелерін айқ ындайтын қ ұ жат, мысалы, арнайы мә селе бойынша халық аралық келісім-кедендік конвенция, зияткерлік қ ұ қ ық туралы бү кілә лемдік конвенция жә не т.б.; 3) субъектілердің келісімі мен уағ даласуы негізінде ережелер, белгілер, символдар, тілдік жә не басқ а да жү йелер енгізуді ү йғ аратын танымдық шара. Конвенцияны қ абылдау мә селесі ғ аламдану ү шін аса жоғ ары мә нге ие. Конвенция - диалогтық жә не коммуникативтік сипаттағ ы таным мен ә рекеттің тікелей нә тижесі. Мә дени-тарихи, ә леуметтік-психологиялық жә не коммуникацияның лингвистикалық аспектілерімен қ атар, оларды жү зеге асыру ү шін қ ұ рылғ ан конвенциялар танымның ә леуметтік мә дени табиғ атын кө рсетеді; ә ртү рлі интерсубъективті, тұ лғ ааралық, бұ қ аралық ресми жә не бейресми, ауызша жә не жазбаша байланыстар мен қ атынастардың тұ тас жү йесіне айналады. Конвенциялар саяси, ғ ылыми жә не ө зге де қ ауымдастық тардың қ ұ ндылық ты бағ дарларының ө згеруін, ұ станымдардың, зерттеу бағ дарламаларының алмасуын, ақ ыр соң ында ә леуметтік- тарихи қ атынастарда жә не жалпы мә дениеттегі ә згерістерді сергек байқ ап, тізбектеп отырады. Конвенциялардың қ абылдануы жә не оларды пайдалану - коммуникативті ұ тымдылық тың негізгі нә тижелерінің бірі. Оның кө птеген тү рлері бар «Бала қ ұ қ ық тары туралы», «Халық аралық шарттар қ ұ қ ығ ы туралы», «Биологиялық алуан тү рлілік конвенциясы», «Терроризмді қ аржыландыруғ а қ арсы кү рес туралы халық аралық конвенция», «Сыбайлас жемқ орлық қ а қ арсы кү рес туралы», «Трансұ лттық ұ йымдасқ ан қ ылмысқ а қ арсы»