Жазбаша аударма туралы жазыңыз

Аударылатын мә тіннің жасалу жә не қ абылдану ерекшеліктеріне қ арай аударма жазбаша аударма жә не ауызша аударма деген топтарғ а бө лінеді (Алдашева А. Аударматану. Алматы, 2006. 8‑ бет).

Аударма теориясы бойынша жазбаша жә не ауызша аударма лингвистикалық жағ ынан бірдей емес, ал психологиялық тұ рғ ыдан мү лдем қ арама-қ айшы болып келеді. Ауызша тә ржімеде уақ ыттың шектеулілігі, оқ иғ аның қ алай дамып, ө рбитіндігі болжаусыз болғ андық тан, оның кө ркемдік сапасы жазбаша аудармағ а қ арағ анда тө мен болады. Ө йткені мә тін толық айтылып болғ анда аударма ү дерісі де қ атар жү ретіндіктен оны ө ң деп, редакциялаудың мү мкіндігі жоқ.

Ал жазбаша жә не ауызша аудармашы ү шін психологиялық жағ ынан ә р тү рлі дайындық қ ажет ететіндіктен, кө бінесе аудармашылар тә ржіманың бұ л екі тү рімен бірдей айналыспайды. Ә сіресе Еуропа парламенті, БҰ Ұ тә різді ірі халық аралық ұ йымдарда ауызша жә не жазбаша аударма бір адамғ а жү ктелмейді.

Жазбаша аударма мә тін ө ң деу жұ мысын қ ажет ететін қ атынас қ ызметінің ерекше дамығ ан тү рі болып табылады. Мұ нда ауызекі сө йлеу тіліндегідей кү тпеген пікірлер, олқ ы, толымсыз сө йлемдердің орнына мағ ынасы кү рделі, қ ұ рылымы толық, тұ жырымды сө йлемдер беріледі.

Шет тілін жазбаша мең геру яғ ни жазбаша ой айта білу міндетті тү рде ауызша аударма жасау біліктілігін қ алыптастырады, ал ол ө з кезегінде аударманың ауызша тү рін жасауғ а негіз болады. Сондық тан аударманың жазбаша жә не ауызша тү рлері бір-бірімен ө те тығ ыз бірлікте болады да, ауызша аударма жасай білу ү шін жазбаша аударма жаттығ улары ө те қ ажетті ә рі міндетті жұ мыс болып табылады.

Арнаулы ақ параты ә дебиеттің (кө семсө з, ресми қ ұ жаттар, ғ ылыми ә дебиет) негізгі тілдік қ ұ ралы - терминдер.

Қ азақ ә деби тілінің терминологиясының қ алыптасуына, кешенді жү йеленуіне аударма процесінің ық палы болды жә не бұ л ә сер-ық пал тө л тілдің ө з синхронды дамуымен қ атарласа жү рді (9; алд).

Мамандық қ а қ ажетті саяси жә не қ ұ қ ық тық қ ұ жаттарды аудара білу дағ дысы мен шеберлігін қ алыптастыру ү шін ең алдымен қ оғ амдық -саяси мә тіндермен жұ мыс істеу машығ ы болу қ ажет. Ал қ оғ амдық саяси мә тіндерді аудару біліктілігі ең алдымен, бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдары материалдарымен жұ мыс жасау негізінде қ алыптасады.

Жазбаша аударма негізінен кө ркем ә дебиет туындылары жә не публицистика, ресми іс қ ағ аздары, қ оғ амдық -саяси, оқ у-ағ арту ең бектеріне қ атысты орындалады.

БАҚ қ ұ ралдарына газет-журналдар, ал ауызша тү ріне теледидар жә не радио хабарлары жатады.

28 Транскрипция, транслитерация ә дістері туралы жазың ыз.

Реалия – белгілі бір халық тың, ұ лттың салт-дә стү ріне, тұ рмысына, тарихына, рухани жә не материалдық ө мір салтына қ атысты ұ ғ ымдар. Бұ ларғ а этнолексикалық сө здерді жатқ ызуғ а болады. Реалияларды аударуда кездесетін екі мә селе бар. Біріншіден, аударма жасалатын тілде аударылатын сө здің баламасының болмауы, екіншіден реалияның заттық ұ ғ ымын тү сіндіргеннен кейін оның ұ лттық бояуын, нақ ышын, тарихи болмысын жеткізу. Реалияларды аударуда бірнеше ә дістер қ олданылады. Солардың ең кө п тарағ аны: транскрипция жә не транслитерацция.

ТРАНСКРИПЦИЯ (лат. transcrіptіo – қ айта кө шіріп жазу) – белгілі бір тілдегі дыбыстарды дә л бейнелеп кө рсету ү шін пайдаланылатын шартты белгі. Жазуда бір фонема тү рлі ә ріптермен таң балануы мү мкін, ал транскрипцияда ол бір таң бамен белгіленеді. Транскрипцияның негізгі қ ызметі сө здің дыбыстық немесе фонемалық қ ұ рамын дә лме-дә л кө рсету, онда сө здің дыбыстық жағ ына ғ ана назар аударылады. Бір ә ріп ың ғ айына қ арай тү рлі фонемаларды белгілесе, транскрипциялық таң ба бір ғ ана мағ ынағ а ие болады. Транскрипция екіге бө лінеді:

Фонемат. Транскрипция сө здердің дыбысталуындағ ы ө згерістерді ескермей, тек фонемаларды жазады, дыбыстар сө здің айтылуына жуық тап беріледі. Мысалы, ору [орұ у], қ и [қ ый], шикі [шійкі].

Фонет. Транскрипцияда сө здердің айтылуындағ ы дыбысталу ерекшеліктері дә лме-дә л кө рсетіледі: қ азан қ ап [Қ азаң ғ ап], ортан бел [ортамбел], сейсенбі [сейсембі]. Ә рбір жеке тілдің фонемалық жү йесін айқ ындауда фонемат. Транскрипция жұ мсалса, ал фонетикалық Транскрипция барлық тілдердегі дыбыстық ерекшеліктерді тү гел кө рсету ү шін қ олданылады. Оқ у барысында кө біне фонемат. Транскрипцияғ а жү гінуге тура келеді, яғ ни сө здер мен сө з тіркестерін, тұ тас мә тінді айтылуына біршама жуық татып жазу қ ажеттігі туындайды. Жеке дыбыстар мен ә ріптердің айтылуы мен жазылуындағ ы айырмашылық тар, кө рші дыбыстардың бір-біріне ә сері ескеріліп отырады. Қ азіргі қ азақ тілінде қ олданыста жү рген и, у, ю ә ріптерінің ә рқ айсысы екі-ү ш тіпті онан да кө п дыбыстарды қ ұ райды: у – ұ у-ұ шу [ұ шұ у], ү у- жү ру [жү рү у]; и – ый- сиқ ыр [сыйқ ыр]; ю – йұ у-қ ұ ю [қ ұ йұ у], т.б

Транслитерация (лат. trans - арқ ылы, littera - ә ріп) — бір жазудағ ы ә ріптерді екінші бір жазудын ә ріптерімен, яғ ни бір ә ліпбидегі жазуды баска бір ә ліпбиге ауыстыру. Егер сө здердін дыбыстық қ ұ рамына ә ліпби сә йкес келсе, онда ә ліпби ауыстыру қ иындық келтірмейді. Ал сө здердін дыбыстық қ ұ рамына ә ліпби сә йкеспеген жағ дайда оларды жазу кү рделенеді. Қ азақ жазуын араб ә ліпбиінен латынғ а, латыннан орыс ә ліпбиіне ауыстыруда бірқ атар қ иындық туғ аны мә лім.