Целлюлоза

Целлюлоза (клетчатка), ө сімдіктер клеткасының негізгі материалы, оның жалпы формуласы (СбН1005) п. Мұ ндағ ы п шамасы бірнеше мың. Клетчатка D-глюкоза молекуласы қ алдық тарынан қ ұ ралады, ол қ алдық тар β (1→ 4)-гликозидтік байланыстар арқ ылы жалғ асады. Глюкоза молекулалары қ алдық тарынан қ ұ ралғ ан полимерлік тізбек целлюлоза қ ұ рамында тармақ талмағ ан. Глюкоза молекулаларының полимер тізбектері ұ зын сызық тә різді, тө мендегідей сипатталады:

Ондай тізбектер ұ зын талшық тар - микрофибриллалар тү зіп біріккен, мұ ндағ ы тізбек саны 40 шамасына дейін барады. Ә р тізбекте мың дағ ан глюкоза қ алдық тары бар. Целлюлозаның ә р тізбегінің арасында сутектік байланыс пайда болады, ондай байланысқ а глюкозаның ә р қ алдығ ынан ү ш - ОН тобы қ атысады. Осығ ан байланысты целлюлоза талшық тары ө те мық ты жә не целлюлозаның ө зі суда ерімейді. Тізбектер арасындағ ы сутектік байланыс арқ асында ө сімдік клеткаларында бірнеше қ абаттан кұ ралғ ан мық ты қ абық қ алыптасады. Ө сімдік клеткалары қ абығ ын қ ұ рағ ан целлюлоза талшық тарын гемицеллюлоза, пектин жә не лигнин сияқ ты полисахаридтер қ осымша ө зара жабыстырып цементтейді, байланыстырып біріктіруші материал қ ызметін атқ арады. Гемицеллюлоза - негізінен D-ксилоза қ алдық тарынан, пектин, D-галактоуронат қ алдық тарынан қ ұ ралады. Лигниннің қ ұ рылымы қ азірше толық анық талғ ан жоқ. Мал азығ ында 40—45% шамасына дейін целлюлоза бар, ол негізінен ө сімдік клеткаларының қ абығ ын қ ұ райды. Мақ та ө сімдігінің талшық тары целлюлозағ а мейлінше бай келеді, оның мө лшері 98—99% шамасына дейін болады. Қ ағ аздың жақ сы сорттары таза целлюлозадан тұ рады.

Таза целлюлозаның талшық танғ ан қ ұ рылымы бар жә не органикалық еріткіштерде ерімейді. Ол Швейцер реактивінде (мыс гидрототығ ының аммиак ерітіндісінде) ериді. Целлюлозаның молекулалық массасы толық анық талғ ан жоқ, шамамен 10 млн мө лшерінде. Химиялық реакцияда спирттік қ асиет кө рсетеді, қ ышқ ылдармен реакцияласып ә р тү рлі эфирлер тү зеді. Целлюлозаның мұ ндай қ асиетін нитроцеллюлоза, тү тінсіз оқ -дә рі, вискоз жібегі сияқ ты заттарды алу ү шін пайдаланады.

гидролизе целлюлозы:

(C ₆ H ₁₀ O ₅)_n + n H ₂ O n C ₆ H ₁₂ O ₆