BİZ MЬTTƏHİMİK

Xahiş edirə m, tьnd sцzlə rimdə və kə skin tə nqidlə rimdə bir acı lı q varsa, mə ni bağ ı ş layı n. Ə lbə ttə ki, bu sцzlə rdə hə qiqə t gцrьrsьnьzsə! Hə və slə ndirmə k və ə sassı z da olsa, tə ᾽ rif etmə k ş irin, hə qiqə t isə acı dı r. Gə lin, də rdlə ri gizlə dib цzьmьzь aldatmaq ə və zinə, xə stə liklə rin ьstьnə dьş ьb, aзı q ş ə kildə deyə k: «Qandakı xə rзə ngin qol-budağ ı beyin və qə lbin də rinliklə rinə də k ş axə lə nib və inkiş af edib. Fьrsə t az, faciə isə ağ ı r!»

Ə n᾽ ə nə vi mə zhə bi mьhitlə rdə bir ş ə xs dinin ə sasları na inanı b gцstə riş lə rinə ə mə l etsə, İ slamdan, ş iə likdə n danı ş sa, cə miyyə tin diqqə tini cə lb edir. Onun ə lini цpьr, yaş ayı ş ı nı tə ᾽ min edir, hцrmə tini saxlayı r, ruhani alim kimi qə bul edirlə r. Bu insan din vasitə si ilə hə m hцrmə t, hə m də sə rvə t qazanı r.

Amma mə nim bağ lı olduğ um ictimai mьhitdə mьnasibə t tamam baş qadı r. Bu mьhitdə bir alim, bir tə lə bə, bir tə rcьmə зi, bir yazı зı, bir filosof, bir sosioloq dinə e᾽ tiqad edirsə, bu inam hə min ş ə xs ьзьn zə iflik və nцqsan hesab olunur.

Yaş adı ğ ı mı z mьhitdə namaz qı lı b dua edə n və ə lavə ibadə tlə r yerinə yetirə n ş ə xs hə m hцrmə t qazanı r, hə m də maddi cə hə tdə n tə ᾽ min olunur. Ə ksinə, gьnьn elmlə rində n xə bə rdar, ideoloji mə ktə blə r və ə srin mə də niyyə ti ilə tanı ş, dini və mə zhə bi e᾽ tiqadı olan mьsə lman ə ksə r imtiyazlardan mə hrumdur. Onun elmi sə viyyə sini inkar edə bilmə sə lə r də, ə xlaqı nda və ş ə xsiyyə tində nцqsanlar tapı rlar. Onu ittiham edə cə klə r ki, mə zhə bin və xalqı n xeyrini qoyub, onları n zə rə rinə iş lə yir!

Avropadan gə lə n tə hsilli mьsə lman mьasir və inqilabi ziyalı kimi tanı nmaq ьзьn nə edə cə yini yaxş ı bilir. Onun ş ə xsiyyə tinin qorunması nda digə r ziyalı lar da mə s᾽ uldur. Ə gə r o, Jan Pol Sartrdan tə rcьmə etsə, cə miyyə tdə dьnyə vi bir sima kimi tanı nacaq. Hə min ş ə xs dini bir ə sə r yazsa, cə miyyə t bu ə sə ri mə zhə bi cə hə tdə n e᾽ tibarlı hesab etmə yə cə k. Onun kitabı oxunmayacaq, sцzь eş idilmə yə cə k, ş ə xsiyyə tinə «gьnahkar»lı q ьnvanlanacaq.

Cə miyyə timizdə qə rb atmosferinin hakim olduğ u ziyalı dairə lə r də var. Qə rbdə n qayı tmı ş tə hsilli insanı e᾽ tiqadlı olduğ u ьзьn bu dairə lə r də qə bul etmir. Onun e᾽ tiqadı kцhnə pə rə stlik hesab olunur.

Bu cьr ziyalı lardan biri mə nim haqqı mda mə tbuatda belə yazmı ş dı: «O (yə ᾽ ni mə n), alim də olsa, beynində ki mə zhə b xə stə liyi onun tə fə kkьrьnь iflic edib. İ lkin tə rbiyə si onu qə dim dini sə viyyə də saxlayı b». Nə ьзьn belə olur?

Mə n burada - axş amkı mə clisdə bir alim, bir yazı зı, bir sosioloq, bir natiq kimi danı ş maq fikrində deyilə m. Mə n, mə nim цzьmь dindarlı qda ittiham edə n ziyalı tə bə qə nin adı ndan danı ş mağ ı faydalı hesab edirə m. Mə n hə min tə bə qə nin adı ndan, mə hz цz dinimi sevdiyim ьзьn, sizə e᾽ tiraz edib, ittihamlar irə li sьrə cə yə m.

Mə n, bьtьn цmrьmь tə lə bə və mьə llimlikdə keзirmiş, hə min ziyalı tə bə qə nin mьhitində yaş amı ş am. Onları n sцzlə rini yaxş ı baş a dьş ьr, ş ə xsi зalarları nı tanı yı ram. Mə nsub olduğ um bu tə bə qə ilə зiyin-зiyinə bьtьn tə hsil mə rhə lə lə rini pillə -pillə adlamı ş am. Ş ə hə r və kə nd fə qirliyini yaş amı ş insanlarla gecə -gьndьz ьnsiyyə tdə olmuş am. Dьz 18 yaş ı mdan mьə llimlik etmiş ə m. Bьtьn цmrьm elmin tə hsil və tə drisinə sə rf olunub. Hə m dini mə rkə zdə, hə m universitetdə, hə m İ randa, hə m də Avropada tə hsil almı ş am.

Uş aqlı qdan цz mьhitimin ictimai də yiş ikliklə ri və dьş ьncə tə bə ddьlatları ilə maraqlanmı ş am. Dцvrьmьn ideoloji hadisə lə ri ilə birbaş a tə ması m olub. Цmrьm kitabla keзib. Qə rb mə də niyyə tinin hьcumları, ziyalı nьmaları n tə slimзiliyi, mьsə lmannьmaları n tə ə ssьblь mьqavimə ti mə nə tanı ş dı r! Biri din iddiası ndadı r, o biri isə mьasirlik.

Cə miyyə tin adə t-ə n᾽ ə nə mə rhə lə sində n modernizm mə rhə lə sinə keзid dцvrьnь yaş amı ş am; cə miyyə tdə ki də yə rlə rin də yiş mə sinə ş ahid olmuş am.

Kə ndli mə nş ə yim toplum mə ᾽ nası nı n hə qiqə tini hiss etmə kdə kцmə kзim olub.

Aldı ğ ı m dini tə rbiyə mə ni xalqı n fitri və də rin ruhu ilə bağ layı b. Elə cə də, qə rbdə tə hsil aldı ğ ı m ьзьn ə srimin ruhunu və ə qidə sini tanı mı ş am. Dьnyada baş verə n hadisə lə rdə n xə bə rdaram. Bu bilgilə rin kцmə yi ilə hiss etmiş ə m ki, qə rb mə də niyyə tinin gьnbə gьn gьclə nə n hьcumları qarş ı sı nda mə zhə bi cə miyyə timizi hansı aqibə t gцzlə yir. Зьnki bizim cə miyyə tdə kцhnə lmiş adə t-ə n᾽ ə nə lə r, irsi də yə rlə r, tə lqini iman hakimdir. Qə rb cə miyyə tində isə yaxş ı -pis hə r nə varsa elmi ş ə kildə tə qdim olunur, gьnьn ehtiyacı ə sas gцtьrьlьr və azadlı q ş ьarları altı nda bьtьn dini və ə xlaqi də yə rlə r ikinci plana keзir.

Mьş ahidə lə rdə n gцrьnьr ki, cə miyyə timizdə ki mцvcud mə zhə b adə t-ə n᾽ ə nə lə r tə ə ssьbь ilə qorunur. Dinin elmi və dьş ьncə ə sasları mьasirliklə ayaqlaş mı r. Uzun bir dцvr zamanla ayaqlaş an, hadisə lə ri qabaqlayan, ictimai və fə rdi problemlə rin hə lli yolunu gцstə rə n İ slam dini, цzьnь mьqə ddə s gцstə rə n bir qrup ş ə xs tə rə fində n ə hkam ş ə klində dondurulub qorunur.

Amma zaman baş qa zamandı r! Цz iqtisadi tə rə qqisi ilə millə tlə rin gцzьnə kьl ьfьrə n dьş mə n baş ı mı zı n ьstьnь alı b. Onun bir ə li İ slamla tarixi dьş mə nliyi olan qə rb kapitalizminin ə tə yində dir. Ş ə rqə ayaq aзmaq ьзьn İ slam dini onlara mane olur.

İ slamı tanı yan, onun tarixini bilə n, son iki ə srdə qə rbin tə cavьzlə rində n xə bə rdar olan hə r bir ş ə xs yaxş ı bilir ki, İ slam dini yatmı ş cə miyyə ti oyatmağ a, onu hə rə kə tə gə tirib, ayağ a qaldı rmağ a qadirdir. İ slam tə kcə iman dini deyil! Bu din ə n sivil cə miyyə t qurmaq ьзьn proqramlar verir və yad mə də niyyə tlə r ьзьn boş yer saxlamı r. İ slamı aradan qaldı rmaq istə yə n dьş mə nin mə qsə di cə miyyə ti mьdafiə siz qoymaq, ziyalı ları n dьş ьncə sini ə sarə tə almaq, insanları tarixi kцkdə n və ruhi azadlı qdan mə hrum etmə kdir. İ slama formal yanaş an ə ksə r cə miyyə tlə rdə istə nilə n bir və tə ndaş ı tora salı b, qiblə sini qə rbə dцndə rmə k зox asandı r.

Mə n intellektual dairə yə poetik hə və slə qoş ulmamı ş am. Bunun ə sas sə bə blə rində n biri xalqı n iзində n зı xmağ ı mdı r. Ziyalı ları n dьş ьndьklə rini mə n hə yatda gцrьb, bьtьn varlı ğ ı mla yaş amı ş am. Hə yatı mı n hə r bir anı ictimai tə bə ddьlatları dьş ьnə rə k цtьb. Bu gьnkь mə də niyyə t və dьnə nki mə zhə b cə bhə lə rinin hə r ikisində iş tirak etmiş ə m. Bu gьnkь mə zhə bin qə rb tə cavьzь qarş ı sı ndakı və ziyyə tində n, burjua baxı ş ları ndan xə bə rdaram. Ziyalı gə nclə rimizin İ slam dinində n uzaqlaş ma sə bə blə ri mə nə qaranlı q deyil. Onlar «bu gьnkь din»də n qaзı r! Amma hansı tə lə yə dьş ə cə klə ri mьə mmalı dı r.

Bu biliklə r mə nə haqq verir ki, dinin cə miyyə tdə aqibə ti, tə bliğ atзı ları n цzbaş nalı ğ ı, xalqı dində n uzaqlaş dı ran sə bə blə r haqqı nda danı ş ı m və цz biliklə rimi uyğ un mцvzuları n elmi ş ə kildə цyrə nilmə sinə sə rf edim.

Son iki ə srdə baş vermiş dьş ьncə qiyamları, ьзьncь dьnyada istismara qarş ı yцnə lmiş hə rə katlar, mьasir ideologiyalar, dini cə miyyə timizdə istismarı n macə raları ilə tanı ş lı q mə nə daha зox haqq qazandı rı r ki, ziyalı ları mı zı n din qarş ı sı ndakı mцvqeyi və onları n dinin bu gьnkь forması na mьnasibə ti haqqı nda sцz deyim. Siz də mə nə bu haqqı verin ki, bir mьtə xə ssis kimi mə zhə bdə n, sizə bağ lı tə hsilli nə sildə n, mə s᾽ uliyyə tli olduğ unuz cə miyyə tdə n danı ş araq, цz mьtaliə və tə crьbə lə rimi hьzurunuzda tə qdim edim.

Deyirlə r ki, hamı nı n xoş una gə lə n tə rzdə danı ş maq lazı mdı r. Amma və ziyyə t mə ni fə ryad зə kmə yə vadar edir.

Deyə cə klə rimi kor-koranə qə bul etmə yinizi istə mirə m. Amma unutmayı n ki, sцzlə rimin elmi ə sası var və kimsə nin xeyrinə danı ş mı ram. Dediyim sцzlə rin bьtьn tə bə qə lə rə zidd olması bir daha sьbut edir ki, mə n hə qiqə t naminə danı ş ı ram. Mə ni danı ş mağ a vadar edə n yeganə ş ey—mə s᾽ uliyyə tdir! Nə zə rlə rimdə nцqsan olsa da, niyyə tim dьzdьr.

Mə ni Qur᾽ anı n buyuruğ una ə sasə n dinlə yin: «O kə slə r ki, sцzь dinlə yib, onun ə n gцzə linə uyarlar, onlar Allahı n doğ ru yola yцnə ltdiyi kimsə lə rdir. Ağ ı l sahibi də onlardı r»[1].

Mə n dində n bezib, hə r hansı yad dьş ьncə yə pə nah aparmı ş bir ziyalı tə bə qə sinin nьmayə ndə siyə m. Siz dininizə, cə miyyə tinizə və ailə nizə gцrə cavabdehsiniz. Ona gцrə də bilmə lisiniz ki, bu cə miyyə tin bir hissə si olan mə nim tə bə qə m nə ьзьn sizə və sizin dininizə biganə dir. Mə n ana və qı zı n bir-birini anlamaması nı n sə bə blə rində n danı ş maq istə yirə m. Bu gьn qı z ananı eş itmir. Зьnki ananı n nə sihə tində mə ntiq yoxdur! Ey atalar, цvladları nı z sizdə n qaзı rsa, bunun sə bə bi onları n ə xlaqsı zlı ğ ı yox, dьş ьncə və inamları ndakı fə rqdir. Siz mьsə lmanlar ьzə rində bu «dinsizlik ə sri»ndə bцyьk mə s᾽ uliyyə t vardı r. Allah-tə ala buyurur: «Цzьnьzь və ə hli-ə yalı nı zı oddan qoruyun».[2] Siz dindarlar cə miyyə tinizi, ailə nizi və цzьnьzь dinsizlik tə bliğ atı ndan qorumalı sı nı z».

Mə n sizin imanı nı za və dьş ьncə nizə dьş mьş oddan xə bə r vermə yə gə lmiş ə m. Sizə bildirmə k istə yirə m ki, lə rzə yə gə lmiş dininizi qorumaq nə ьзьn зə tin olub; nə ьзьn hə r bir nə sil tə nhalaş ı r və zə iflə ş ir; nə ьзьn ə srin tə cavьzkar dьş ьncə si sizi geri oturdur, цzьnьzь aciz hiss edirsiniz, duadan baş qa bir yol gцrmьrsьnьz!

Biz mьttə himik! Ə gə r mə n gьndə otuz tə nqid eş idirə msə, bu otuz tə nqiddə n beş i mц᾽ minlə r tə rə fində ndir. Mц᾽ minlə r mə ni olduqca ə hə miyyə tsiz ş eylə rə gцrə tə nqid edirlə r. Qalan iyirmi beş tə nqid isə bu mцvzudadı r: «Sə n dinə və mə zhə bə istinadı nla elmə və ziyalı lara xə yanə t edirsə n». Mə n bu tə nqidə daha зox ə hə miyyə t verirə m. Зьnki cə miyyə tin formalaş ması nda mə nsub olduğ um bu tə bə qə nin rolu bцyьkdьr. Bu tə bə qə ni tə ş kil edə n yazı зı lar, mьtə fə kkirlə r, hə kimlə r və mьhə ndislə r zamanı n insanları dı r. Mə nim dindar zьmrə yə mə xsus nьfuzlu ş ə xslə rlə bağ lı lı ğ ı m yoxdur. Onları n mə nə mьxalif olub-olmamaları nı n mə nim ьзьn ə hə miyyə ti yoxdur. Mə n nə din yolu ilə зцrə k yeyirə m, nə minbə rim var, nə də mehrabı m varı mdı r. Ruhani libası m, dini ьnvanı m, mə zhə bi mцvqeyim də yoxdur. Hə m də var-dцvlə t hə və sində deyilə m.

Mə n цz tə bə qə min nьmayə ndə si kimi danı ş ı ram və sizin mə clisdə iş tirakı m, hə mkarlı ğ ı m hiss etdiyim mə s᾽ uliyyə tlə bağ lı dı r. Gə lmiş ə m xə bə rdarlı q edə m ki, bьtьn də yə rlə rin ə ldə n getdiyi vaxtda nə iş lə mə ş ğ ulsunuz?!

Hə zrə t Ə li (ə) buyurur: «Dьş mə n sizi aldadı r, hiylə iş lə dir. Siz isə heз bir tə dbir gцrmьrsьnьz. Sizi də stə -də stə oğ urlayı b aparı rlar, sizsə heз qə zə blə nmirsiniz. Sizi hə r an izlə yirlə r, siz isə hə r iş də n qə flə tdə siniz. And olsun Allaha, bir-birinin kцmə yinə gə lmə yib, iş i bir-birinin ьstьnə atan camaat mə ğ lub olacaq»[3].

Bə li, mə nə ьnvanlanan otuz tə nqiddə n iyirmi beş ində deyilir: «Sə n bu gьnьn ziyalı sı, bu nə slin yazı зı sı kimi nə ьзьn bьtьn vaxtı nı və dьş ьncə ni din və mə zhə bin mьdafiə sinə sə rf edirsə n? Sə nin fə aliyyə tin bu ə srə və bu nə slə xə yanə tdir».

Bir vaxt tə lə bə m olmuş bu gьnkь yazı зı lardan biri цz dostuna yazı r: «Heyf ş ə riə tidə n ki, mə zhə bi dьş ьncə də dir, yoxsa ziyalı ları n bьtь olardı!» Bu mə nim цz tə bə qə min ittihamı dı r. Bu ittiham mə ni dьş ьndьrsə də, bir o qə də r narahat etmir.

Mə n sizə цz gə nc nə slinizin ittihamları nı зatdı rmaq istə yirə m. Mə n hə qiqə tdə n savayı heз bir ş eyin tə ə ssьbьnь зə kmirə m. Elə ona gцrə də hə m ziyalı lar, hə m də dindarlar mə nə qə zə blə nir. Hamı nı n qə zə blə ndiyini gцrdьkdə belə qə naə tə gə lirə m ki, dьz danı ş ı ram. Зьnki hə r kə s Ə linin (ə) yolunu getmə k istə sə tə nha qalacaq. Bu ş ə xslə hə m dinin dьş mə nlə ri, hə m də dini qoruyanlar vuruş acaq. Bu tarixin ş ahid durduğ u bir hə qiqə tdir!

Цtə n il Mə kkə də - beynə lxalq dini bir konfransda ifratзı ş iə adı ilə зı xı ş ı mı rə dd etdilə r. Ş ьkr edirə m ki, İ randa mə ni sьnnilikdə, Ə rə bistanda isə ş iə likdə ittiham edirlə r. Allahı n mə nə nə sib etdiyi bu yola ş ьkr edirə m. Nə qə də r nцqsanı m olsa da, «hə m axurdan, hə m xurcundan yeyə nlə rdə n» deyilə m. Tutduğ um yol mə ni hə m ziyalı ları n, hə m də dindarları n hцrmə tində n mə hrum edir. O hə qiqə tə gцrə ki, hə r ş eyi itirirə m, umacağ ı m da hə min hə qiqə tdə ndir!

Biz mьttə himik! Dində n uzaqlaş mı ş və ya sьr᾽ ə tlə uzaqlaş maqda olan gə nc nə sil qarş ı sı nda gьnahkarı q. Bu hə qiqə ti, hə tta dьnyadan xə bə rsiz qalan insan цz evinin iзində, televizorun kə narı nda hiss edə bilə r. Bu mə clisdə kilə rin ə ksə riyyə ti mə nimlə hə mdə rddir. Hamı hiss edir ki, bizimlə gə nc nə sil arası nda uзurum yaranmı ş dı r. Qə rb də yə rlə rinə meyilli цvlad цz dindar ata-anası na hə qarə tlə baxı r.